Χάμφρι Μπόγκαρντ, Μελ Γκίμπσον, Ράιαν Γκόσλινγκ, Μέριλιν Μονρό, Μόνικα Μπελούτσι, Σκάρλετ Γιοχάνσον. Τι μπορεί να έχουν κοινό τα παραπάνω πρόσωπα; Αν απαντήσατε την ηθοποιία, δεν θα κάνατε λάθος, το σημερινό όμως θέμα μας είναι η γοητεία και η σεξουαλική έλξη που ασκούν στους ανθρώπους οι χαρακτήρες του σινεμά αλλά και της μυθοπλασίας γενικότερα.
Ο ακριβής όρος για το φαινόμενο αυτό είναι η «φαντασιοφιλία», και τα εφάμιλλα φαντασιο-σεξουαλικότητα και φαντασιορομάντζο. Αυτές οι έννοιες αναφέρονται στον συναισθηματικό δεσμό που μπορεί να νιώθουμε απέναντι σε φανταστικά είδωλα, άτομα ή και χαρακτήρες, ενώ δεν είναι τόσο παράταιρη ή αφύσικη όσο ακούγεται.
Στα όρια του φυσιολογικού
Πολλοί από εμάς έχουμε βιώσει τέτοια συναισθήματα, ιδιαίτερα ως νέοι ή ως παιδιά, για χαρακτήρες που μας τράβαγαν το ενδιαφέρον ακόμα και όταν δεν ξέραμε ακόμα πώς να ερμηνεύσουμε εκείνο τον κόμπο στο στομάχι, ή την ελαφριά ζάλη όταν φέρνουμε την εικόνα τους στο μυαλό μας. Είτε πλατωνική είτε σεξουαλική, αυτή η έλξη μπορεί να αντιτίθεται σε όσα ορίζει η λογική, αλλά από ψυχολογική άποψη δεν είναι καθ' όλου αφύσικη.
Κατ'αρχήν, ούτε και η φυσική έλξη για υπαρκτά αντικείμενα δεν αποτελεί εξ' ολοκλήρου ορθολογική διαδικασία, ενώ η φαντασιοφιλία είναι ένας τρόπος του ψυχισμού μας να εξερευνά τις ιδιότητες και τα όριά του, ακόμα και πολύ νωρίς στη ζωή, όταν ακόμα οι σχέσεις είναι κάτι το αόριστο και μυστηριώδες.
Είτε κάποιος βιώνει αυτά τα συναισθήματα κατά κόρον είτε θυμάται να κάνει κολάζ με τη Τζένιφερ Άνιστον στο τετράδιο του γυμνασίου, υπάρχουν τρία σημάδια που δείχνουν ότι περνάμε ένα «επεισόδιο» φαντασιοφιλίας.
Αντιμετωπίζουμε το «παράδοξο» της φαντασιοφιλίας
Σύμφωνα με έρευνα που αναφέρει το Forbes, οι επιστήμονες ξεχωρίζουν τις κλινικά προβληματικές καταστάσεις όπως η ερωτομανία από τη φαντασιοφιλία. Για παράδειγμα, η ερωτομανία συνιστά την παράλογη αντίληψη πως κάποιο πρόσωπο μας αγαπάει παράφορα, ανεξάρτητα από το τι ισχύει.
Αντίθετα, ένα άτομο που βιώνει φαντασιοφιλία εκδηλώνει περισσότερο έναν νευρωτικό νου, καταλαβαίνει δηλαδή πως τα συναισθήματά του δεν έχουν πραγματικό αντίκρισμα, αλλά τα βιώνει ή και απολαμβάνει να τα βιώνει ούτως ή άλλως.
Το πιο σύνηθες χαρακτηριστικό της φαντασιοφιλίας είναι η απογοήτευση, καθώς ο χαρακτήρας απέναντι στον οποίο νιώθουμε κάτι, πολλές φορές σφοδρά, δεν είναι παρά ένα «φάντασμα» που δεν απαντάει ποτέ στη συναισθηματική μας ανάγκη.
Στον αντίποδα όμως, υπάρχουν έρευνες που δείχνουν πως κάποιοι φαντασιόφιλοι που διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους, αναφέρουν πως αποκομίζουν συναισθηματικά οφέλη από τις φαντασιακές τους σχέσεις, παρόμοια με αυτά μίας πραγματικής σχέσης.
Έντονη συναισθηματική επένδυση
Ένας φαντασιόφιλος δεν ικανοποιείται απλά με το να βλέπει εικόνες ή αναπαραστάσεις τους χαρακτήρα που τον ενδιαφέρει. Πολλές φορές θα πλέξει στη φαντασία του περίπλοκα σενάρια αλληλεπιδράσεων με το αντικείμενό του, ακόμα και ολόκληρα κομμάτια πλοκής, στις οποίες φαντασιώνεται τον εαυτό του και τον/τη «σύντροφό» του/της σε διάφορες καταστάσεις.
Κάποιοι άνθρωποι πάνε ένα βήμα παραπέρα, γράφοντας πραγματικά σενάρια και ιστορίες, ή υποδυόμενοι τους χαρακτήρες που τους ενδιαφέρουν μέσω κουστουμιών και ηθοποιίας, ενώ θα συμπεριφέρονται σύντονα με την κατάσταση στην οποία αντιλαμβάνονται πως βρίσκεται το φαντασιακό τους αντικείμενο.
Σύμφωνα με σχετική έρευνα, ένας φαντασιόφιλος μπορεί να παγιώσει απέναντι σε τέτοια αντικείμενα σχέσεις πρώιμων συναισθημάτων, που βασίζονται κυρίως σε ένα ανικανοποίητο άγχος αποχωρισμού νωρίς στην πραγματική ζωή τους. Άλλωστε, οι περισσότεροι ελκύονται από χαρακτήρες που εκλαμβάνουν ως υποστηρικτικούς και «τρυφερούς».
Προτίμηση για φανταστικά άτομα έναντι πραγματικών
Έρευνες επίσης καταδεικνύουν πώς οι φανταστικές σχέσεις για αυτούς τους ανθρώπους έχουν περισσότερα πλεονεκτήματα από τις πραγματικές. Για αρχή, η απώλεια κοινωνικού ελέγχου στις φανταστικές σχέσεις επιτρέπει την εξερεύνηση των συναισθημάτων μας με αρχέτυπα τα οποία θα ήταν απαγορευτικά στον υλικό κόσμο.
Για παράδειγμα, το 99% των ανθρώπων δεν γνωρίζει κάποιον δολοφόνο, πολλοί είναι όμως οι άνθρωποι που θεωρούν την ψυχική σύσταση τέτοιων ατόμων γοητευτική.
Ακόμα ένα πλεονέκτημα είναι πως ένας φανταστικό χαρακτήρας μπορεί να πλαστεί με χαρακτηριστικά που ταιριάζουν στην προσωπικότητα, τις αρχές και τις συνήθειες του φαντασιόφιλου. Ένας σύντροφος που δεν μας απορρίπτει, δεν μας κατακρίνει εγωιστικά και είναι πάντα δίπλα μας ακούγεται υπέροχη ιδέα, ακόμα και αν αποτελεί οπτασία.
Ας σημειωθεί, τέλος, πως η φαντασιοφιλία στέκει ως ιδιαίτερη περίπτωση ανάμεσα στις ψυχικές μας καταστάσεις, επειδή μπορεί να βιωθεί με τον ίδιο τρόπο και περιεχόμενο από πολύ διαφορετικά άτομα, πολύ διαφορετικών ηλικιών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξεπερνούν αυτή την τάση στην πορεία προς την ενηλικίωση, αλλά και από την άλλη, η προσκόλληση σε αυτή δεν είναι από μόνη της ανωμαλία, αλλά μάλλον προδίδει τις συναισθηματικές «πληγές» που προκαλούν σε κάποια άτομα έναν φόβο και μία αποστροφή προς τον υλικό κόσμο και τον κοινωνικό τους περίγυρο.
Αυτό το άρθρο στο Reader δεν παρέχει ιατρικές συμβουλές και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη γνωμάτευση ενός ιατρού. Για οποιοδήποτε πρόβλημα υγείας έχετε, θα πρέπει να απευθυνθείτε σε κάποιο επαγγελματία υγείας.
