Όποιος/-α έχει ασχοληθεί ακαδημαϊκά με τη γλωσσολογία, πέφτει συχνά στην ίδια λούπα. Άνθρωποι τον/τη ρωτούν με εμφανή αγωνία να δώσει τη γνωμάτευσή σχετικά με το ποια είναι η σωστή γλωσσική χρήση. Συνήθως η απάντηση απογοητεύει όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές. «Σωστά είναι και τα δύο».
Αυτό προφανώς δεν προκύπτει από κάποιαν επαναστατική θεώρηση που θέλει να ακυρώσει κάθε κανονιστικό πλαίσιο στην ελληνική γλώσσα. Προκύπτει μάλλον γιατί, ειδικά στην ελληνική με τη διγλωσσία που τη μάστιζε επί αιώνες (καθαρεύουσα-δημοτική), πολλές φορές είναι αδύνατο να δώσεις μία ξεκάθαρη απάντηση.
Υπάρχουν βέβαια και γλωσσικά λάθη τα οποία δεν υπακούουν σε κανέναν ρυθμιστικό κανόνα γραμματικής, συντακτικού, λεξιλογίου ή έστω ορθογραφίας. Ακόμα και αυτά τα λάθη όμως έχουν λόγο που γίνονται. Κι ας στιγματίζουν ανθρώπους ως συνολικά «αμόρφωτους», λες και η μόρφωση κρίνεται στο δευτερόλεπτο.
Νομίζω ότι δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να καταλάβουμε τι συμβαίνει παρά χρησιμοποιώντας μερικά ενδεικτικά παραδείγματα γλωσσικών χρήσεων που μπερδεύουν πολύ τον σύγχρονο ομιλητή της ελληνικής γλώσσας.
Ο μύς, «τους μύες» ή «τους μύς»
Εδώ αναφερόμαστε στην κλίση του ουσιαστικού «μύς». Τρομακτικός πονοκέφαλος ακόμα και για όποιον έχει φάει τα νιάτα του να μελετάει την αρχαία ελληνική γραμματική.
Η κλίση σύμφωνα με τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας δίνει την ονομαστική πληθυντικού ως «οι μύες» («οι μύες μου πιάστηκαν») και την αιτιατική ως «τους μυς» («πιάστηκα στους μύς των ποδιών»), πράγμα παρανοϊκό για τους κανόνες της νέα ελληνικής.
Το σωστό, λοιπόν, με βάση τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής, είναι το παραπάνω. Aν, ωστόσο, βάλετε και στις δύο περιπτώσεις «μύες», είστε μία χαρά.
«Αυτές οι οδοί» vs «αυτοί οι οδοί»
Ένα πολύ συχνό λάθος που θα βρει κανείς στην καθημερινή μας επικοινωνία. Προκύπτει και πάλι το μπέρδεμα με την αρχαία ελληνική. Η κατάληξη «-ος» δημιουργεί αντανακλαστικά στο μυαλό τη σκέψη να πάει προς το αρσενικό.
Το μπέρδεμα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο εκεί που οι καταλήξεις αρσενικού άρθρου συμπίπτουν με εκείνες του ουσιαστικού: «τους οδούς» αντί το σωστό «τις οδούς».
Οι ομιλητές συχνά μπερδεύονται τόσο πολύ που μπορεί να θεωρήσουν ότι το συγκεκριμένο ουσιαστικό είναι κάτα κάποιον τρόπο άκλιτο, ώστε ακούμε συχνά λάθη όπως το «θα στρίψετε στην οδός Σωκράτους».
«Επίλεξε» vs «επέλεξε»
Θυμάμαι πριν κάποια χρόνια είχε γίνει πολύ θέμα το συγκεκριμένο, με αφορμή μία σειρά από διαφημίσεις κινητής τηλεφωνίας. «Επίλεξε το πακέτο καρτοκινητής που επιθυμείς». Βλέπε και «παράγγειλε» αντί «παρήγγειλε».
Η συγκεκριμένη γλωσσική χρήση, που μοιάζει μάλλον λίγο εξωγήινη στον ομιλητή της ελληνικής, βασίστηκε και πάλι στο μπέρδεμα με την αρχαία ελληνική. Συγκεκριμένα, στον κανόνα που λέει ότι η προστακτική δεν παίρνει αύξηση.
Οι υπερασπιστές του κανόνα λένε ότι το «επίλεξε» (β’ ενικό προστακτικής) μπερδεύεται με το «επέλεξε» (γ’ ενικό οριστικής αορίστου). Στην προστακτική, λοιπόν, χρησιμοποιούμε το πρώτο ως δόκιμο, παρότι προφανώς η μητρική μας αντανακλαστικά μας πάει στο δεύτερο.
Να τονίσουμε ότι υπάρχουν διάφορες θεωρίες που υποστηρίζουν ότι το δεύτερο «ε» του «επέλεξε» δεν είναι αύξηση αλλά φορέας τόνου και επομένως είναι μία χαρά σωστό. Ας μην μπούμε όμως σε σκληρή μορφολογία.
«Θα τα πούμε στη μία» vs «στις μία»
Αυτό και αν είναι συχνότατο. «Να βρεθούμε στις μία;» ρωτάει κάποιος κάποιον και αμέσως λαμβάνει υποτιμητικό βλέμμα ως απάντηση. Γιατί πληθυντικό; Αφού η μία είναι μία.
Προφανώς είναι λάθος το «στις μία» αλλά επίσης δικαιολογείται με δεδομένο ότι έχουμε συνηθίσει να χρησιμοποιούμε τον πληθυντικό όταν μιλάμε για την ώρα. Αν τώρα το ραντεβού αλλάξει για τη/τις μιάμιση αρχίζουν διάφορα φιλοσοφικά ερωτήματα για το αν το 1,5 θέλει πληθυντικό ή ενικό.
«Ανταπεξέρχομαι» vs «αντεπεξέρχομαι»
Το σωστό είναι το δεύτερο γιατί το ρήμα βγαίνει από τις προθέσεις «αντί» + «επί» + «εκ» μαζί με το έρχομαι. Ποιος να κατηγορήσει όποιον/-α θεωρεί ότι προέρχεται από το «αντί» + «από» + «εκ»;
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
