Στα μέσα της δεκαετίας του '90, ο Νίκολας Νεγκρεπόντε οραματίστηκε έναν κόσμο όπου η ενημέρωση μέση τεχνολογικών μέσων θα προσαρμοζόταν στον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του καθενός.
Στο βιβλίο του, Being Digital, ο Νεγκρεπόντε προέβλεψε πως στον ψηφιακό κόσμο η κατανάλωση των ειδήσεων θα γίνει μια προσωποκεντρική εμπειρία, και οι εφημερίδες θα προσαρμόζουν το περιεχόμενο τους στις προτιμήσεις του αναγνώστη. Κανείς δεν πρόβλεψε πως ακόμα και η αλήθεια θα μπορούσε να υφίσταται «προσαρμογές» στις μέρες μας, ανάλογα με τα συμφέροντα πολιτικών, κοινωνικών, επιχειρηματικών και άλλων συμφερόντων.
Κανείς δεν προέβλεψε επίσης, πως σε καιρό πολέμου, τα fake news θα έπαιζαν με τα όρια της αλήθειας, το ηθικό εκείνων που πολεμούν, αλλά και την αγωνία εκείνων που περιμένουν πίσω.
Πώς ήρθαν τα fake news στη ζωή μας
Το 1835, η αμερικάνικη εφημερίδα The Sun (συνώνυμη με την αντίστοιχη βρετανική) δημοσίευσε ένα άρθρο που ισχυριζόταν πως το φεγγάρι έχει αποικηθεί από εξωγήινους.
Αυτή η σειρά έξι άρθρων περιέγραφε φρικτά πλάσματα που έμοιαζαν με νυχτερίδες, επί της επιφάνειας του φεγγαριού και όπως ήταν αναμενόμενο, η εφημερίδα έκανε ρεκόρ πωλήσεων.
Όταν έγινε αντιληπτό πως η ιστορία ήταν ψεύτικη (ο Έντγκαρ Αλαν Πόε διαμαρτυρήθηκε πως είχαν αντιγράψει δική του ιστορία!), η εφημερίδα παραδέχτηκε ότι το δημοσίευμα ήταν ψευδές, όμως δεν το απέσυρε ποτέ.
Fake news σε καιρό πολέμου
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γερμανία, εγκατέστησε εκτεταμένους μηχανισμούς προπαγάνδας σχεδόν σε κάθε χώρα που κατέλαβε, μεταξύ αυτών, και στην Ελλάδα.
Στην Ελλάδα, οι εφημερίδες έκαναν προσπάθεια να μη δημοσιεύουν προπαγανδιστικό υλικό των κατακτητών και κυρίως να μη δημοσιεύουν άρθρα τα οποία συκοφαντούσαν τον αντιστασιακό αγώνα, αλλά αυτό δεν στάθηκε εφικτό. Εκδότες αυτοεξορίστηκαν ή φυλακίστηκαν από τους κατακτητές, υψώνοντας το ανάστημα τους κόντρα στα fake news του πολέμου.
Παράλληλα, έκαναν την εμφάνιση τους δοσιλογικά έντυπα, όπως οι Νέοι Καιροί και η Νέα Ευρώπη, που προπαγάνδιζαν υπέρ του ναζισμού, του φυλετισμού, του αντισημιτισμού, και φυσικά κατά των δυνάμεων του Άξονα.
Στην Αθήνα, μέχρι τον Απρίλιο του '41, οι περισσότερες εφημερίδες προσπαθούσαν να επιβιώσουν Συνέχισαν κανονικά να εκδίδονται, στην ουσία δημοσιεύοντας αυτά που επέτρεπε η καινούργια δοσιλογική κυβέρνηση των Αθηνών. Η Ακρόπολις του Γ. Βουτσινά, ήταν ένα τέτοιο παράδειγμα.
Η Καθημερινή του Γ. Βλάχου συνέχισε παρόλο που ο ίδιος συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους Ιταλούς. Το Ελεύθερον Βήμα (πρόγονος της εφημερίδας «Βήμα») εκδίδεται κι αυτό χωρίς το όνομα του Λαμπράκη ο οποίος έμεινε μακριά από την εφημερίδα μέχρι την απελευθέρωση. Το Τρίτο Ράιχ δεν χρειαζόταν την αλήθεια, προτιμούσε να την κατασκευάζει.
Flash back στο σήμερα και πιο συγκεκριμένα στις προεδρικές εκλογές του 2016. Τότε η Ρωσία παρεμβαίνει ευθέως στην εκλογική αναμέτρηση της Χίλαρι Κλίντον κόντρα στον Ντόναλντ Τραμπ, με ένα σωρό σκιώδεις τρόπους.
Μεταξύ άλλων, μαθαίνουμε πως γεννιούνται χιλιάδες ψεύτικοι λογαριασμοί σε κρίσιμες πολιτείες, οι οποίοι διαδίδουν ψευδείς πληροφορίες υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ και κατά της Χίλαρι Κλίντον, ενώ έρχονται στο φως και περιστατικά δωροδοκίας σε ιντερνετικά τρολ, ώστε να «γεννήσουν» ψευδείς πληροφορίες για τους υποψηφίους και να τις διαδώσουν από προφίλ σε προφίλ.
Τα social media φλέγονται, ο πόλεμος κατά της αλήθειας έχει ξεσπάσει, με θύματα τους πιο εύπιστους από τους ψηφοφόρους των Αμερικάνικών Εκλογών.
Ψέματα στο πεδίο της μάχης
Ακόμα και η ίδια η αιτία της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, η «δημοκρατικού πνεύματος» εισβολή του ρώσικου στρατού με σκοπό την «απελευθέρωση» των Ουκρανών από τους «ναζιστές» είναι ένα αφήγημα προσεκτικά κατασκευασμένο από τους ανθρώπους του πρόεδρου Πούτιν, που ονειρεύονται μια Ρώσικη αυτοκρατορία χτισμένη πάνω στο αίμα των Ουκρανών στρατιωτών.
Σήμερα ο πόλεμος στην Ουκρανία γίνεται με κάθε μέσο, τάγματα και οχήματα στρατού, αεροπορικές δυνάμεις και προπαγάνδα, στην υπηρεσία των Ρώσων, ενίοτε όμως και των Ουκρανών. Πρόσφατη έρευνα του BBC εντόπισε τουλάχιστον 800 λογαριασμούς στο TikTok που αναπαρήγαγαν το αφήγημα πως Ουκρανοί αξιωματούχοι από τον Φεβρουάριο του 2022 και έπειτα, αγόραζαν βίλες και αυτοκίνητα πολυτελείας, ενώ η χώρα τους ρημαζόταν από τον πόλεμο.
Σε έρευνα που έκανε η ΒyteDance (η εταιρεία που δημιούργησε το TikTok) εντοπίστηκαν τουλάχιστον 13.000 λογαριασμοί TikTok που λειτουργούσαν εντός της Ρωσίας και προωθούσαν φιλορωσική προπαγάνδα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Τουρκία, η Σερβία, η Πολωνία, η Ελλάδα, και η Ουκρανία.
Ορισμένοι λογαριασμοί προπαγάνδας βρέθηκαν και εντός Ουκρανίας, οι οποίοι επιχειρούσαν να συγκεντρώσουν χρήματα υπέρ του ουκρανικού στρατού. Στον πόλεμο η ηθική συχνά πάει περίπατο.
Άλλη μια - ενοχλητική - προφητεία
Το 1995, ο συγγραφέας Τέρι Πράτσετ σε συζήτηση με τον Μπιλ Γκειτς, του έθετε την εξής ερώτηση: «Ας πούμε πως εγώ είμαι ένας «χ» οργανισμός και αποφασίζω να προωθήσω μια νέα ιδέα στο Ίντερνετ, πως το Ολοκαύτωμα ποτέ δε συνέβη και πως οι Εβραίοι είναι υπεύθυνοι για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή τη θέση την ανεβάζω στο Ίντερνετ, σαν μια ιστορική αλήθεια που έχει επαληθευτεί επιστημονικά.
Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει αυτά που έγραψα και να πει ότι τα έβγαλα από το μυαλό μου. Αφού θα είναι εκεί, στο Ίντερνετ, μαζί με όλα τα άλλα ιστορικά ντοκουμέντα».
Ο Μπιλ Γκέιτς τότε, είχε εξηγήσει με ψυχραιμία στον Πράτσετ πως το fact checking και οι ανεξάρτητοι ερευνητές θα συμβάλουν ώστε στο Ίντερνετ να κυριαρχεί η αλήθεια. Είχε δίκιο, το fact checking υπάρχει μέχρι σήμερα και μάχεται για την αλήθεια στην ιντερνετική πληροφορία, ως ένας Δαβίδ κόντρα στον Γολιάθ των fake news.
Ο Τέρι Πράτσετ άθελα του, είχε προφητέψει όσα ζούμε σήμερα.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
