Όταν σε καλούν σε μια ημερίδα, οι προσδοκίες είναι χαμηλές.
Όταν σε καλεί το Εργαστήριο Ποιοτικής Έρευνας στην Ψυχολογία και την Ψυχική Υγεία του ΕΚΠΑ σε μια ημερίδα με τίτλο «Ιστορίες κινητικότητας νέων επιστημόνων και επαγγελματιών υψηλής εξειδίκευσης: Brain Drain – Brain Gain», οι προσδοκίες ανεβαίνουν αρκετά.
Όταν σε καλούν σε μια ημερίδα που ξέρεις πως θα ακούσεις βιώματα όπως «Στην Ελλάδα μόνο σου παίρνουν, δεν σου δίνουν τίποτα » ή «Εδώ είναι το σπίτι μου. Εδώ είναι η χώρα μου, είναι ο πολιτισμός μου», οι προσδοκίες ανεβαίνουν κατακορυφα.
Πηγαίνοντας λοιπόν στο αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου είχα τεράστιο ενδιαφέρον για να ακούσω προσεκτικά κάθε ιστορία, κάθε αφήγηση, κάθε στατιστικό που θα εξηγούσε όσο το δυνατόν καλύτερα το φαινόμενο του brain drain - brain gain στην Ελλάδα του σήμερα.
Πώς φτάνεις όμως στο σημείο να έχεις αρκετά στοιχεία ώστε να οργανώσεις ημερίδα γύρω από ένα τόσο περίπλοκο θέμα; Έρευνα, έρευνα και λίγο ακόμα έρευνα. Τόσο ποσοτική, όσο και ποιοτική. Κι αν το πρώτο (ποσοτική) είναι κάτι σχετικά γνώριμο, το δεύτερο (ποιοτική) και ο τρόπος που προέκυψε αυτή, έκανε την διαφορά.
Η αφηγηματική προσέγγιση με συνεντεύξεις ανθρώπων από 4 διαφορετικά δημογραφικά προφίλ μου είχε κεντρίσει εξ αρχής το ενδιαφέρον. Το δείγμα ήταν μεγάλο, άνω των 700 ατόμων, και οι 4 κατηγορίες συμμετεχόντων προοικονομούσε πως τα συμπεράσματα που θα προέκυπταν θα έδιναν μια σφαιρική εικόνα του αντικειμένου έρευνας.
Τα 4 αυτά δημογραφικά προφίλ ήταν τα παρακάτω:
- Άνθρωποι που φοιτούν στην Ελλάδα
- Άνθρωποι που φοιτούν στο εξωτερικό
- Άνθρωποι που εργάζονται στο εξωτερικό
- Άνθρωποι που επέστρεψαν στην Ελλάδα.
4 χρόνια έρευνας σε λίγες γραμμές και 2 carousel
Και τώρα στο δύσκολο κομμάτι. Ολόκληρα τα ευρήματα μιας τέτοιας έρευνας, διάρκειας 4 ετών, είναι δύσκολο να μεταφερθούν μέσα σε λίγες μόνο γραμμές. Τόσο για τα ποσοτικά, όσο για τα ποιοτικά κάναμε μια επιλογή των πιο εύκολα κατανοητών ερωτημάτων και απαντήσεων που δόθηκαν.
Κι αν για την ποσοτική διάσταση της έρευνας, η επιλογή ήταν σχετικά εύκολη, για την ποιοτική τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα. Οι αφηγήσεις των πρωταγωνιστών και τα συναισθήματα που γεννούν είναι αδύνατον να μεταφερθούν χωρίς να χαθεί κάτι από την αυθεντικότητά τους. Σε κάθε περίπτωση οπτικοποιήσαμε τα πιο αξιοσημείωτα, με στόχο να μεταφέρουμε όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένα τα συμπεράσματα που προέκυψαν.
Τώρα το αν καταφέραμε να απαντήσουμε στο ερώτημα «Τι ακριβώς σημαίνει ζωή;», αμφιβάλλουμε. Πάντως προσπαθήσαμε!
Στα ποσοτικά ευρήματα ξεχωρίσαμε την αξιολόγηση των συνθηκών στην Ελλάδα, τους παράγοντες ώθησης και αποτροπής της κινητικότητας και τα συναισθήματα για το μέλλον στην χώρα μας, αλλά και στο εξωτερικό.
Όσον αφορά την ποιοτική έρευνα, οι αφηγήσεις ποικίλαν. Τα αρνητικά συναισθήματα για τις εργασιακές συνθήκες στην Ελλάδα κυριαρχούν, ωστόσο συναντήσαμε και ανθρώπους που δεν θα αντάλλασσαν την χώρα μας με τίποτα.
Αρκετά από εμάς. Τα ευρήματα της έρευνας μίλησαν. Τώρα ήρθε η ώρα για τους ειδικούς, αυτούς που συμμετείχαν στην ημερίδα και χωρίς το έργο τους δεν θα υπήρχε τίποτα από τα παραπάνω.
Ο λόγος στους ερευνητές
Καθηγήτρια Φιλία Ίσαρη, Δ/ντρια Εργαστηρίου Ποιοτικής Έρευνας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ
«Τα αποτελέσματα της έρευνά μας ανέδειξαν μια ποικιλία, μια πολλαπλότητα αφηγήσεων με θετικές και αρνητικές διαστάσεις τόσο ως προς την παραμονή στο εξωτερικό όσο και την επιστροφή στην Ελλάδα.
«Εκείνο που φαίνεται να λείπει κυρίως στους νέους ανθρώπους που έφυγαν και ζουν στο εξωτερικό είναι το στενό φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον και η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων.
Εκείνο που βρίσκουν πολύ θετικό στο εξωτερικό είναι η θεσμική οργάνωση, η εύκολη καθημερινότητα και βέβαια οι επαγγελματικές ευκαιρίες και οι απολαβές. Παράλληλα αναδεικνύεταιν και η ψυχική τους ανθεκτικότητα, καθώς δεν είναι λίγα τα εμπόδια και οι δυσκολίες που περιγράφουν οι νέοι άνθρωποι που έχουν φύγει από την Ελλάδα.
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς: γιατί αυτή η ανθεκτικότητα δεν τίθεται σε εφαρμογή εντός της Ελλάδας, και κινητοποιείται κυρίως στο εξωτερικό; Εδώ η απάντηση διαφαίνεται στις ίδιες τις αφηγήσεις των νέων που δίνουν κυρίως έμφαση στην εύρυθμη λειτουργία του κράτους στο εξωτερικό, την αξιοκρατία, τα ωράρια, τους μισθούς, το ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον με σεβασμό προς τον εργαζόμενο».
Καθηγητής Βασίλης Παυλόπουλος, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ
«Αρχικά να ξεκαθαρίσω πως το να βρίσκει κανείς σε μια έρευνα αποτελέσματα που μπορεί να είναι συμβατά με αυτά που περίμενε δεν είναι αναγκαστικά αρνητικό! Στο βαθμό που έχει καλή πληροφόρηση και σφαιρική ενημέρωση είναι πιθανό να βρίσκεται κοντά στον παλμό των πραγμάτων. Ο κάθε ένας ξεχωριστά από εμάς δεν μπορεί να έχει τόσο σφαιρική γνώση, οπότε η έρευνα έρχεται να ξεπεράσει το ατομικό επίπεδο του μικρόκοσμού μας και να προσφέρει τις οπτικές από πολλές διαφορετικές πτυχές.
Αυτό που βρήκαμε εμείς και σε ό,τι έχει να κάνει με την πρόθεση φυγής από την Ελλάδα και σε ό,τι έχει να κάνει με την πρόθεση παραμονής σε μια άλλη χώρα, περισσότερο ρόλο δεν παίζει να μην έχεις αρνητικά συναισθήματα, αλλά το να μην έχεις θετικά συναισθήματα. Δηλαδή δεν φτάνει να μην έχεις πρόβλημα, πρέπει να αισθάνεσαι και κάτι καλό, πως κάτι σε συνδέει, κάτι σε ελκύει. Η απουσία του θετικού είναι το πρόβλημα.
Μόνο στην τελευταία ομάδα που αναλύσαμε, αυτοί που επέστρεψαν στην Ελλάδα, μου έκανε αίσθηση πως κάποιοι παράγοντες που συνέβαλαν στο να επιλέγουν να μείνουν στην Ελλάδα ή να μην φύγουν για το εξωτερικό δεν είναι θετικά φορτισμένοι. Φαίνεται σαν να επέστρεψαν ή να μην θέλουν να ξαναφύγουν επειδή φοβούνται μήπως δεν τα καταφέρουν ή μήπως δεν είναι αρκετά ικανοί, το οποίο είναι προβληματικό. Ο αυτοσκοπός δεν είναι να τους... ξεγελάσουμε και να μείνουν ή να μην φύγουν από την Ελλάδα, το θέμα είναι ο κόσμος να θέλει να ζει εδώ κι αυτό να έχει αντανάκλαση στο κοινωνικό επίπεδο μακροπρόθεσμα».
Δρ. Αντιγόνη Αποστολοπούλου, Επιστημονική Συνεργάτης Εργαστηρίου Ποιοτικής Έρευνας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ
«Αυτό που προκύπτει καθώς διαβάζεις τις συνεντεύξεις όλων των ομάδων και των συμμετεχόντων είναι πως ενώ φεύγουν με το μομέντουμ «Το καλύτερο είναι έξω», «Φεύγω για να σπουδάσω, να ανοίξω τους ορίζοντές μου και να βρω μια καλή δουλειά», από ένα σημείο και μετά, ίσως με τις δυσκολίες τους έρχονται μπροστά τους κάπως έρχεται το ερώτημα «Τι ακριβώς σημαίνει ζω;».
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο «μένω» και στο «ζω» και πως νοηματοδοτώ εγώ την ζωή μου. Ορισμένοι ήταν ικανοποιημένοι με το να έχουν πολύ καλές εργασιακές συνθήκες και να βγάζουν αρκετά χρήματα, ώστε να τους επιτρέπεται να πηγαινοέρχονται στην Ελλάδα, ενώ σε άλλους όχι. Δεν μπορούσαν μια κοινωνική ζωή που λέει πως για μια μπύρα πρέπει να το κανονίσουμε δύο μήνες πριν. Γιατί κάπως έτσι γίνεται στο εξωτερικό. Δεν υπάρχει ο αυθορμητισμός, πρέπει να είναι όλα οργανωμένα. Από τις συνεντεύξεις λοιπόν φάνηκε πως το ερώτημα «Τι σημαίνει για μένα ζωή» επανέρχεται συνεχώς στο μυαλό των ανθρώπων.
Δύο ήταν τα πιο έντονα συναισθήματα που αντιμετωπίσαμε.
Ο θυμός ήταν το πρώτο. Δεν μπορώ να περιγράψω τις λέξεις που χρησιμοποιούσαν για να χαρακτηρίσουν την Ελλάδα. Αξιοσημείωτη η ατάκα «Εμένα με έδιωξε η Ελλάδα, δεν έφυγα».
Το άλλο συναίσθημα ήταν όταν μας περιέγραφαν την καραντίνα, όπως την βίωσαν στο εξωτερικό. Τον πανικό της αίσθησης του εγκλωβισμού. Το «δεν μπορώ να φύγω να πάω πίσω». Όλοι μας σε ένα βαθμό το ζήσαμε, αλλά το μέγεθος που το έζησαν οι Έλληνες του εξωτερικού ήταν διαφορετικό. Υπάρχουν περιγραφές για ανθρώπους που άφησαν όλα τους τα πράγματα και επέστρεψαν με μια αλλαξιά τρέχοντας!».
Ο λόγος στους φορείς που υποστήριξαν το έργο
Καθηγήτρια Σοφία Παπαϊωάννου, Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας, ΕΚΠΑ
«Το πρόβλημα του brain drain δεν είναι καινούργιο και δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Κίνα, ΗΠΑ, Ινδία, Πακιστάν, Μαλαισία ακόμα και το Ισραήλ έχουν βιώσεις τις επιπτώσεις του φαινομένου.
Το κράτος έχει το καθήκον να δημιουργήσει ένα μοντέρνο και εξωστρεφές παραγωγικό μοντέλο και μια δομή που θα εξασφαλίζει ένα υγιές περιβάλλον τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο, όσο και στο κομμάτι της εργασίας, το οποίο να αναδεικνύει και να αξιοποιεί τις δεξιότητες που αποκτούν οι νέοι από την φοίτηση στα ελληνικά πανεπιστήμια.
Γιατί οι φοιτητές και οι απόφοιτοί μας λαμβάνουν ένα σπουδαίο επίπεδο μόρφωσης στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίοι πως οι τελειόφοιτοι μας γίνονται δεκτοί στα καλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα όλου του κόσμου».
Ξένη Χρυσοχόου, Πρόεδρος στο Επιστημονικό Συμβούλιο (ΕΣ) του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.)
«Η ιστορία του brain drain- brain gain είναι μια πάρα πολύ σημαντική συνθήκη για την Ελλάδα, καθώς έχει πολλές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές πτυχές, πέρα από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να φύγουν.
Μιλάμε για το εξειδικευμένο προσωπικό που έχει σπουδάσει στην Ελλάδα και εργάζεται στο εξωτερικό, η φυγή του οποίου έχει κόστος για την ανάπτυξη της χώρα και την δημοκρατία. Φεύγουν νέοι άνθρωποι που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην βελτίωση της κατάστασης στην Ελλάδα, πολλοί εκ των οποίων έχουν το παράπονο τη μη αξιοκρατίας.
Για το ζήτημα αυτό πρέπει να βρεθούν πολιτικές και κοινωνικές λύσεις. Είναι σημαντικό να ισχυροποιήσουμε τους θεσμούς, τις σπουδές, την ποιότητα της ζωής στην χώρα ώστε οι νέοι άνθρωποι να επιθυμούν να παραμείνουν στην χώρα και να βρίσκουν δουλειές και λόγο να παραμείνουν μαζί μας»
Ο λόγος στον υπεύθυνο του Rebrain Greece
Δημήτρης Πανόπουλος, Αναλυτής Δεδομένων της Αγοράς Εργασίας, Τμήμα Μηχανισμού Διάγνωσης της Αγοράς Εργασίας, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης.
Το Rebrain Greece είναι εδώ για να δημιουργήσει κύκλους γνώσης. Να δημιουργήσει δηλαδή καινοτομία, τεχνολογία και εφαρμογές που θα βοηθήσουν το ελληνικό επιχειρείν να αναπτυχθεί. Οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν, θα κάνουν ανταγωνιστικό το ελληνικό οικοσύστημα κι αυτό με την σειρά του θα οδηγήσει σε ένα καλύτερο επίπεδο ευημερίας για την χώρα.
Η ελληνική πλατφόρμα κάνει μια σειρά πραγμάτων που δεν κάνει το LinkedIn. Πρώτον στο LinkedIn δεν μπορεί να συνομιλήσει ένας πιθανός εργοδότης με ένα εργαζόμενο μέσω ενός απλού apply. Δεύτερον στο LinkedIn δεν έχει την δυνατότητα να μαζέψεις οπτικοακουστικό υλικό στο portfolio σου. Τρίτον λειτουργεί με τη λογική των mentors εντός πλατφόρμας. Τέλος η πλατφόρμα του Rebrain Greece έχει λειτουργίες customized για την την ελληνική και ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Το LinkedIn λόγω παγκοσμίου leveling δεν μπορεί να το κάνει, έχοντας επιλέξει μια μεγάλη οριζόντια προσέγγιση.
Ο στόχος είναι να καλύπτονται οι θέσεις εργασίας των υψηλών δεξιοτήτων που αυτή την στιγμή είναι ακάλυπτες. Αν καλυφθούν μέσα στα επόμενα δύο έτη άνω του 50% των θέσεων, το Rebrain Greece έχει πετύχει τον στόχο του.
Περισσότερες πληροφορίες
Εργαστήριο Ποιοτικής Έρευνας στην Ψυχολογία και την Ψυχική Υγεία : https://www.qual.psych.uoa.gr/
https://www.facebook.com/laboratory.of.qualitative.research/
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
