Κτίρια πέφτουν σαν χάρτινοι πύργοι στον Πειραιά, ενώ το κέντρο της Αθήνας όσο περνά ο καιρός «αξιοποιείται» και γίνεται αγνώριστο. Τοπόσημα πολιτισμού γίνονται σούπερμαρκετ, σε μια πόλη που κοιτάζει στο μέλλον επιθετικά, γκρεμίζοντας (#διπλής) την ιστορία της.
Επιχειρήσαμε να ρωτήσουμε την αρχαιολόγο και συντονίστρια της Monumenta, Ειρήνη Γρατσία, για το πώς μπορεί να σωθεί στην Αθήνα, οτιδήποτε μπορεί να σωθεί από το αρχιτεκτονικό/ιστορικό παρελθόν της.
Πώς ορίζεται σήμερα ένα «κτίριο σε κίνδυνο»;
«Καταρχάς να αναφέρουμε ότι τα κτίρια τα οποία είναι σε κίνδυνο και με τα οποία ασχολείται η MONUMENTA είναι κτίρια που φέρουν αξίες. Είναι δηλαδή κτίρια με αρχιτεκτονικές, ιστορικές, αισθητικές αξίες και είναι κυρίως κτίρια που κτίστηκαν την περίοδο του Μεσοπολέμου και μεταπολεμικά, γιατί αυτά είναι σήμερα σε μεγάλο κίνδυνο.
Ένα κτίριο βρίσκεται σε κίνδυνο όταν είναι για πολλά χρόνια εγκαταλελειμμένο στη φθορά του χρόνου και στις καιρικές συνθήκες και σταδιακά ερειπώνεται.
Άλλος κίνδυνος είναι οι μεγάλες αλλοιώσεις που δέχονται κτίρια προκειμένου να αλλάξουν χρήση. Σε αυτή την περίπτωση καταστρέφονται τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά και χάνουν την αυθεντικότητά τους.
Τέλος είναι ο κίνδυνος της κατεδάφισης προκειμένου να ανεγερθούν νέα κτίρια, κατά κύριο λόγο πολυώροφα. Τα δύο τελευταία χρόνια οι κατεδαφίσεις παλαιών κτιρίων έχουν πάρει απίστευτες διαστάσεις θέτοντας σε κίνδυνο τη νεότερη αρχιτεκτονική κληρονομιά των πόλεων».
Θα μπορούσατε να αναφέρετε επιγραμματικά, μερικά από τα πιο σημαντικά ως προς το αρχιτεκτονικό και ιστορικό τους υπόβαθρό κτίρια της Αθήνας σε κίνδυνο;
«Σημαντικά κτίρια που βρίσκονται σε κίνδυνο εδώ και πολλά χρόνια είναι η βίλα Δρακοπούλου στο ομώνυμο πάρκο, στα Άνω Πατήσια, η νεοκλασική οικία του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη στα Εξάρχεια, ο νεογοτθικός πύργος της οικογένειας Τυπάλδου, κτήριο του 1914, στην οδό Θήρας 54.
Είναι πολλές από τις προσφυγικές πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, ο κινηματογράφος Άστρον στους Αμπελόκηπους, της δεκαετίας του 1950. Αξιόλογα βέβαια κτίρια σε κίνδυνο θα συναντήσουμε σε πολλές γειτονιές της Αθήνας, όπως στον Άγιο Παύλο όπου υπέροχα νεοκλασικά, διατηρητέα τα περισσότερα, έχουν εγκαταλειφθεί και κινδυνεύουν με κατάρρευση.
Τα έντονα καιρικά φαινόμενα επιδεινώνουν την κατάστασή τους. Συχνές είναι και οι πυρκαγιές σε αυτά».
Η ομάδα «Κτίρια σε Κίνδυνο στην Ελλάδα» στο Facebook πότε ξεκίνησε να υφίσταται και ποιος ο σκοπός της; Πώς σχολιάζετε τη συμμετοχή όσων συμμετέχουν στην ομάδα.
«Το 2016 πραγματοποιήσαμε έναν διαγωνισμό φωτογραφίας για τα 10 χρόνια δράσης της MONUMENTA με θέμα «Κτίρια σε κίνδυνο». Η συμμετοχή ήταν πολύ μεγάλη και από πολλές περιοχές της χώρας. Για την ανάδειξη του φωτογραφικού υλικού του διαγωνισμού και του προβλήματος των κτιρίων σε κίνδυνο δημιουργήσαμε το 2017 την Ομάδα στο FB, όπου αναρτούσαμε τις φωτογραφίες του διαγωνισμού και καλούσαμε τον κόσμο να συμμετέχει με νέες φωτογραφίες.
Η Ομάδα με 16.400 μέλη είναι εξαιρετικά ενεργή και έχει αποκτήσει έναν νέο ρόλο της άμεσης ενημέρωσης για τα κτήρια που κινδυνεύουν με κατεδάφιση. Οι συμμετέχοντες δείχνουν ότι ενδιαφέρονται για την προστασία των κτηρίων, ωστόσο είναι ελάχιστοι αυτοί που θα αναλάβουν δράση για τη διάσωση σε περίπτωση κατεδάφισης».
<iframe src="https://www.facebook.com/plugins/post.php?href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2Fphoto.php%3Ffbid%3D837266471520443%26set%3Da.599319781981781%26type%3D3&show_text=true&width=500&is_preview=true" width="500" height="550" style="border:none;overflow:hidden" scrolling="no" frameborder="0" allowfullscreen="true" allow="autoplay; clipboard-write; encrypted-media; picture-in-picture; web-share"></iframe>
Ας καταγράψουμε εδώ κάποιες δράσεις της MONUMENTA για τη διάσωση κτιρίων που έγιναν πρόσφατα, και κάποια δράση που πρόκειται να γίνει άμεσα.
Θα ήθελα να ξεκινήσω με τη δράση της καταγραφής των κτιρίων. Έχουμε ολοκληρώσει την καταγραφή των κτηρίων της περιόδου 1830-1940 στην Αθήνα, ενός τμήματος της Θεσσαλονίκης και εδώ και ένα χρόνο καταγράφουμε τον Πειραιά. Τα καταγεγραμμένα κτίρια της Αθήνας μπορεί να τα βρει κάποιος στην ιστοσελίδα www.monumenta.org και στην εφαρμογή για κινητά «Κτήρια της Αθήνας».
Η καταγραφή αυτή βοηθά σημαντικά στην προστασία των κτιρίων γιατί παρέχει πληροφορίες γι’ αυτά. Πρόσφατες ενέργειες για τη διάσωση κτιρίων που κινδύνευαν από κατεδάφιση ή αλλοίωση είναι για το κτίριο της Διπλαρείου Σχολής στην πλατεία θεάτρου, που μετατρέπεται σε μεγάλο ξενοδοχείο. Μαζί με άλλες οργανώσεις ζητήσαμε τον χαρακτηρισμό της σε μνημείο. Χαρακτηρίστηκε μόνο το κέλυφος.
Άλλες παρεμβάσεις είναι για τη διάσωση ενός κτιρίου στη γειτονιά Κολλιάτσου, για το οποίο προσφύγαμε μαζί με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού κατά του μη χαρακτηρισμού του ως μνημείου και κατά της άδειας κατεδάφισης. Άλλες πρόσφατες παρεμβάσεις είναι για δύο κτίρια του Μοντέρνου Κινήματος στην οδό Σκιάθου στην Αθήνα, και στην οδό Φίλωνος στον Πειραιά και για μία από τις παλαιότερες οικίες, προ του 1864, στο Μετς».
(Παρακάτω καταγράφουμε παλαιότερες παρεμβάσεις)
Ιστορικό παρεμβάσεων κατά των κατεδαφίσεων μεσοπολεμικών κτηρίων
Οι παρεμβάσεις της MONUMENTA για την προστασία των κτηρίων του Μεσοπολέμου ξεκίνησαν το 2009, με δύο κτήρια εκλεκτικιστικού ρυθμού, της δεκαετίας του 1920. Το πρώτο βρισκόταν στην οδό Ραβινέ 15 και το δεύτερο στην οδό Παστέρ 8. Η MONUMENTA και κάτοικοι προσέφυγαν στο ΣτΕ για τη μη κατεδάφιση. Και τα δύο κτήρια είναι πια κατεδαφισμένα! Ωστόσο η απόφαση του ΣτΕ για το κτήριο της Ραβινέ αποτελεί σταθμό στην προστασία των κτηρίων αφού «το κτίσμα δεν στερείται της αυθεντικότητάς του, προκειμένου να χαρακτηρισθεί ως μνημείο, εκ μόνου του λόγου ότι έχουν καταστραφεί, αφαιρεθεί ή κατεδαφισθεί τα ιδιαιτέρως αξιόλογα αρχιτεκτονικά ή μορφολογικά του στοιχεία, υπό την προϋπόθεση ότι τα στοιχεία αυτά μπορεί να αποκατασταθούν, όπως προβλέπει ο νόμος».
«Προγραμματίζουμε ξεναγήσεις στην Αθήνα του Μεσοπολέμου για να γνωρίσουμε τα κτήρια που κτίστηκαν αυτή την περίοδο και είναι αυτά που κινδυνεύουν καθώς επίσης σεμινάρια για το πώς μπορούμε ως πολίτες να προστατεύουμε τα κτίρια».
Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος, συντονίστρια της MONUMENTA
Επίλογος
Καθώς ολοκληρώνεται αυτή η συνέντευξη, η MONUMENTA έχει ήδη ολοκληρώσει μια δράση καταγραφής των κτιρίων που χτίστηκαν στον Πειραιά κατά την περίοδο 1834-1940 και διατηρούνται. Σπάνιας ομορφιάς κτίσματα, κάποια εξ' αυτών ακόμα λειτουργικά, τα περισσότερα όμως έχουν υποταχθεί στον εκρηκτικό ρυθμό της «ανάπτυξης», όπως συμβαίνει στις μεγαλουπόλεις των τελευταίων ετών.
Αναρωτιέμαι, αν αφήνουμε το ένδοξο παρελθόν της πόλης μας να μετατραπεί σε ερείπιο, σε κενό, τότε τι απομένει.
Δείτε ακόμα:
Οι ξαφνικοί χωρισμοί του 2024 - Οι διάσημοι Έλληνες που τράβηξαν χωριστούς δρόμους
Η νησιώτικη παραλία της Αττικής που λίγοι γνωρίζουν
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
