Το πούλμαν διασχίζει τους κακοτράχαλους δρόμους του χωριού Tzintzuntzan, που βρίσκεται στα βόρεια της πρωτεύουσας Michoacan.
Από ένα σημείο και έπειτα, την άσφαλτο διαδέχεται ένας δρόμος πλακόστρωτος, ο οποίος στενεύει όσο προχωράμε προς τα σπλάχνα του χωριού. Ο ουρανός είναι γκρίζος και η συννεφιά έχει σκεπάσει τα πάντα. Η πυκνή σιωπή σπάει, όταν διαφαίνονται τα πρώτα σπίτια. Πολύχρωμα ισόγεια, το ένα δίπλα στ' άλλο, λες και είναι βγαλμένα από κάποια ταινία. Το κλίμα είναι βαρύ, όμως σκεπάζεται από ήχους.
Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό
Είναι μια πολύ ξεχωριστή ημέρα. Το Dia de Muertos, η Ημέρα των Νεκρών στο Μεξικό, είναι από τις πιο σημαντικές και ξεχωριστές παραδόσεις στον κόσμο. Πρόκειται για την ημέρα που οι μεξικανοί γιορτάζουν την επιστροφή στη γη, των ανθρώπων τους που έχουν πεθάνει.
Οι ψυχές τους επιστρέφουν για μία νύχτα στον κόσμο των ζωντανών. Ένας διαφορετικός τρόπος να βιώνουν το θάνατο και να διαχειρίζονται το πένθος -όχι με θρήνο, αλλά με μουσικές και τραγούδια.
Οι ξύλινες πόρτες των σπιτιών και οι περιφράξεις από τις αυλές είναι ανοιχτές. Όπως τα προσπερνάμε, κοντοστεκόμαστε για λίγο και παρατηρούμε τι συμβαίνει. Μέσα σε κάθε σπίτι που έχει σκεπαστεί με θάνατο, στήνεται μια τελετουργία. Οι συγγενείς του νεκρού, φτιάχνουν αυτοσχέδια altars, δηλαδή βωμούς, στους οποίους κάνουν ofrendas, δηλαδή προσφορές προς τους νεκρούς που θα επιστρέψουν. Κάθε στοιχείο του βωμού, έχει μια ιδιαίτερη σημασία και συμβολισμό.
Σε όλο το μήκος και πλάτος τους, οι βωμοί είναι στολισμένοι με τα χαρακτηριστικά πορτοκαλί λουλούδια cempasúchil (κατιφές), τα οποία συμβολίζουν τον ήλιο και δημιουργούν μονοπάτια τα οποία καθοδηγούν τις ψυχές προς τις προσφορές.
Το χρώμα και το άρωμά τους είναι αντιπροσωπευτικά για τις ημέρες των νεκρών και είναι και σύμβολο του Μεξικού. Στο ψηλότερο σημείο των βωμών, τοποθετούνται σταυροί, οι οποίοι συμβολίζουν την ένωση του ουρανού, της γης και του κάτω κόσμου.
«Το ψωμί των νεκρών»
Παράλληλα, στους βωμούς είναι τοποθετημένα κάποια φαγητά. Όπως μάθαμε αργότερα, οι συγγενείς φτιάχνουν τα αγαπημένα φαγητά των νεκρών για να τους υποδεχτούν, ενώ τα φρούτα και τα λαχανικά που τοποθετούνται ωμά, είναι αποτίμηση φόρου τιμής στη γη.
Επιπλέον, φτιάχνουν ένα είδος ψωμιού που είναι καλυμμένο με ζάχαρη, το οποίο ονομάζεται «το ψωμί των νεκρών» (pan de muertos). Το σχήμα του παραπέμπει στα οστά του νεκρού. Σε κάθε χώρο και κάθε σπίτι, είναι αναμμένα κεριά, η φλόγα των οποίων καθοδηγεί τις ψυχές και ένα θυμιατήρι – copal, το οποίο εξαγνίζει τον τόπο από κακά πνεύματα ώστε οι ψυχές να επιστρέψουν στο σπίτι χωρίς κίνδυνο.
Παρατηρούμε πως, πέρα από τα λουλούδια, οι βωμοί στολίζονται με πολύχρωμα κομφετί – τα οποία αναπαριστούν την ένωση μεταξύ ζωής και θανάτου, ζαχαρένια κρανία που αντιπροσωπεύουν τον νεκρό της οικογένειας αλλά και νερό, το οποίο μετριάζει τη δίψα των ψυχών μετά το ταξίδι τους.
Μια μητέρα με την κόρη της, στήνουν έναν από αυτούς τους βωμούς, μέσα σε ένα αδειανό δωμάτιο, του οποίου η εξώπορτα βλέπει το δρόμο. Η κόρη κάθεται σε μια καρέκλα στη γωνία, με βλέμμα απλανές, ενώ στο τραπέζι είναι τοποθετημένη η εικόνα του πατέρα της που έχει πεθάνει, τη στιγμή που η μητέρα της τοποθετεί προσεκτικά μερικά ακόμη λουλούδια στο βωμό.
Λίγα μέτρα πιο πέρα, μερικές οικογένειες έχουν στήσει τραπεζοκαθίσματα στο δρόμο και τρώνε παρέα, ενώ οι μυρωδιές από φρεσκομαγειρεμένο φαγητό είναι έντονες. Στο απέναντι σπίτι που διαχωρίζεται με μια ξύλινη πόρτα, μια μπάντα βρίσκεται στην αυλή και παίζει μουσικές μπροστά από έναν μεγαλειώδη βωμό.
Η μέρα που διακωμωδείται ο θάνατος
Προχωρώντας προς τους δρόμους του χωριού που οδηγούν στο νεκροταφείο, στα δεξιά και αριστερά σε όλο το μήκος τους, είναι στημμένοι πάγκοι, με τους πλανόδιους να πουλούν διάφορα πράγματα -από tacos και άλλα τοπικά φαγητά, μέχρι μαλλί της γριάς, παιχνίδια, ψιλολόγια, ποτά και λουλούδια.
Είναι η ημέρα που διακωμωδείται ο θάνατος. Όλοι τους εξάλλου φορούν πολύχρωμα ρούχα και φορεσιές και απαρνούνται το πένθιμο μαύρο. Όλοι τους τραγουδούν και χορεύουν.
«Όταν αστειεύεσαι με τον θάνατο, παύεις να τον φοβάσαι» είναι μία από τις φράσεις που χρησιμοποιούν. Όταν ο θάνατος και η ζωή έρχονται πιο κοντά για λίγες ώρες, εκείνοι στέκονται και τον κοιτούν κατάματα.
Η 1η Νοέμβρη είναι αφιερωμένη στα μικρά παιδιά, στα οποία οι συγγενείς ετοιμάζουν προσφορές με λουλούδια, άσπρα κεριά -που είναι συμβολισμός της αγνότητας των ψυχών τους-, καθώς και πολύχρωμα παιχνίδια, για να έχουν να παίξουν όταν επιστρέψουν στον επίγειο κόσμο.
Σερβίρουν μικρές ποσότητες φαγητών, τα οποία επιλέγουν να έχουν ήπιες και όχι καυτερές γεύσεις, για να είναι πιο ελκυστικά για τα παιδιά. Την επόμενη ημέρα, στις 2 Νοέμβρη, είναι η ημέρα των νεκρών για τους ενήλικες, επίσημη αργία για όλη τη χώρα και είναι αφιερωμένη στους νεκρούς συγγενείς, φίλους, προγόνους.
Κάθε περιοχή ωστόσο, γιορτάζει αυτές τις ημέρες με διαφορετικό τρόπο και αλλιώτικες τελετές.
Κόσμος, χοροί και χρώματα παντού
Ανεβαίνοντας την ανηφορική κλίση του δρόμου, ο κόσμος ολοένα και πυκνώνει. Περαστικοί, ντόπιοι, μικροπωλητές, τουρίστες, οικογένειες, μπάντες αναμειγνύονται μεταξύ τους, ενώ στο κλίμα επικρατεί μια ατμόσφαιρα παράξενη. Από μακριά ακούγονται ήχοι από πνευστά.
Γυρνάμε το κεφάλι και βλέπουμε έναν από τους βωμούς να πλησιάζει με χορούς. Όλοι κάνουν στην άκρη για να ανοίξουν διάδρομο ώστε να περάσει ενδιάμεσα. Τον κρατούν δύο άντρες με ψάθινα καπέλα και πολύχρωμα ρούχα. Μπροστά του βρίσκεται μια μπάντα που τον συνοδεύει προς το νεκροταφείο, ενώ ακριβώς από πίσω, ακολουθούν φίλοι και συγγενείς, δημιουργώντας ένα ανθρώπινο ποτάμι, που παραπέμπει σε μικρή πορεία.
Μικρά παιδιά κρατούν λουλούδια και ακολουθούν μαζί με τους ενήλικες τον δρόμο που χαράσσει η ακολουθία των βωμών. Κάποια πρόσωπα μοιάζουν χαρωπά, κάποια άλλα συνοφρυωμένα, ενώ μερικά έχουν μια έκφραση χαρμολύπης.
Προσπαθώ να διακρίνω πίσω από τις απροσδιόριστες εκφράσεις τους τα συναισθήματά τους, προσπαθώ να αντιληφθώ αυτόν τον εντελώς διαφορετικό τρόπο που βιώνουν το θάνατο, μα μοιάζει αδύνατο. Στεκόμαστε για λίγο να παρακολουθήσουμε τους βωμούς που καταφθάνουν συνεχώς και περνούν την είσοδο του κοιμητηρίου. Μετά από λίγο, ακολουθούμε έναν από αυτούς και μπαίνουμε μέσα.
Στο νεκροταφείο με τα πορτοκαλί λουλούδια cempasúchil
Ο χώρος του νεκροταφείου, είναι από άκρη σ' άκρη γεμάτος με τα πορτοκαλί λουλούδια cempasúchil τα οποία βρίσκονται σε όλη την έκταση των τάφων και στο έδαφος. Παντού είναι αναμμένα κεριά και άνθρωποι που φροντίζουν τους τάφους των δικών τους.
Μια γιαγιά, κάθεται στο πλάι ενός τάφου σιωπηλή και μόνη. Λίγο παραπέρα, μια οικογένεια με δύο παιδάκια που τρέχουν τριγύρω ανέμελα, ποτίζει τα άνθη, ενώ μια γυναίκα ανάβει ένα καντήλι. Κάθονται μόνοι, είτε ανά δυάδες και τριάδες.
Σαν να προσπαθούν να αισθανθούν τους ανθρώπους τους κοντά τους -είναι και αυτό ένα κομμάτι της παρηγοριάς τους- να προσπαθούν να επανενωθούν για αυτές τις λίγες ώρες με εκείνους και να αφήσουν ένα ακόμα κομμάτι τους.
Πρέπει ίσως, να έρθεις τόσο κοντά με την ιδέα του θανάτου, για να μη μοιάζει πλέον τόσο τρομακτικός; Τα δρομάκια που διαχωρίζουν τους τάφους, είναι στενά και λασπωμένα.
Τριγυρνάμε ανάμεσά τους, μπροστά στα βλέμματα και τις κινήσεις των ανθρώπων τους, που προδίδουν την λαχτάρα τους για όσους έχουν χαθεί. Σε πολλούς τάφους υπάρχουν σταυροί και επιγραφές προς τους νεκρούς. Κοντοστέκομαι και τις διαβάζω. «Aqui decansan las restos de la bebe. Recuerdo de su familia» (=Εδώ αναπαύονται τα λείψανα του μωρού. Η οικογένειά σου σε θυμάται). Το βάρος γίνεται ασήκωτο.
Εκατοντάδες αναμμένα κεριά ανά χείρας
Επόμενος σταθμός είναι ένα ακόμη νεκροταφείο, αυτή τη φορά στο νησάκι Χανίτζιο. Είναι αργά το απόγευμα και το σκοτάδι έχει ήδη σκεπάσει τα πάντα. Κατεβαίνουμε μια μεγάλη κατηφόρα, η οποία θα μας οδηγήσει σε μια μικρή ξύλινη προβλήτα.
Απέναντι διακρίνονται τα φώτα του νησιού, που λαμπυρίζουν και αντανακλώνται στο νερό της λίμνης. Μπαίνουμε σε ένα μακρόστενο καραβάκι που θα μας μεταφέρει απέναντι. Μετά από ένα εικοσάλεπτο, αποβιβαζόμαστε στο νησί.
Ανεβαίνουμε τα ανηφορικά πέτρινα δρομάκια, επιχειρώντας να φτάσουμε στην κορυφή του. Εκεί βρίσκεται ένας καθεδρικός ναός και όλη η διαδρομή έχει μικρά μαγαζάκια με φαγητό, σουβενίρ, ποτό. Φτάνουμε στο ψηλότερο σημείο του νησιού, που μπροστά απλώνεται η κατάμαυρη λίμνη και ακριβώς από κάτω, βλέπουμε το νεκροταφείο. Οι πόρτες του είναι κλειστές για τους επισκέπτες, όμως οι συγγενείς των νεκρών βρίσκονται μέσα.
Τα πρόσωπά τους φωτίζονται στο σκοτάδι από τα εκατοντάδες αναμμένα κεριά που κρατούν ανά χείρας. Οι τάφοι είναι στολισμένοι με λουλούδια και η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική.
Μικροί και μεγάλοι στέκονται και τους κοιτούν, σαν να προσπαθούν να έρθουν ένα βήμα πιο κοντά στους ανθρώπους τους που «κοιμούνται» με γαλήνη. Πλέον δεν υπάρχουν μουσικές και τραγούδια, αλλά μια βαριά σιωπή.
«Όσο θυμάσαι τους νεκρούς σου, δεν πεθαίνουν ποτέ»
Το καραβάκι της επιστροφής μας αφήνει στην ίδια προβλήτα και προορισμός μας είναι το νεκροταφείο στο οποίο πήγαμε το ίδιο πρωί. Είναι πολύ αργά πια και ο χώρος είναι ακόμα πιο γεμάτος με κόσμο. Μοναδικό φως εκείνο των κεριών.
Μικρά παιδιά με τους γονείς τους και ηλικιωμένοι, κάθονται περιμετρικά των τάφων. Τρώνε μαζί με τους δικούς τους και συνομιλούν μεταξύ τους. Πολλές γιαγιάδες κάθονται μόνες και αμίλητες και είναι τυλιγμένες με φλις κουβέρτες, αφού πια το κρύο αεράκι διαπερνά τις σάρκες τους. Θα έμεναν εκεί όλο το βράδυ, παρέα με τους δικούς τους. Καθώς προχωράμε προς το βάθος του, στρώνεται ένα «χαλί» από τα πορτοκαλί λουλούδια.
Ένα πλάνο βγαλμένο από κάποια ταινία ή κάποιο ντοκιμαντέρ σαν αυτά που μέχρι σήμερα έβλεπα στην οθόνη μου. Ένα βίωμα τόσο έντονο και συγκινητικό, που οι εικόνες αδυνατούν να αποτυπώσουν.
Άνθρωποι που περιμένουν καρτερικά να συναντήσουν τις ψυχές των χαμένων, να συνομιλήσουν -έστω νοητά- με τις οικογένειές τους, να αισθανθούν αυτή την ενέργεια από τα κεριά και τις μυρωδιές από τα λουλούδια, να έρθουν ένα βήμα πιο κοντά στον ύστατο προορισμό του ανθρώπινου είδους, τον θάνατο.
Να τον διακωμωδήσουν και να τον διαχειριστούν, να πάψουν να τον αντιμετωπίζουν με φόβο. Να καλύψουν αυτή τη λαχτάρα του κενού που έχει αφήσει πίσω του, να επανενωθούν με τις ενέργειες που τριγυρνούν στο νεκροταφείο.
Βγαίνοντας από την έξοδο, τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα, μα, αυτό που επικρατεί είναι ένα πλάκωμα στο στήθος. Ο θάνατος και η ζωή έγιναν ένα, με έναν τόσο παράδοξο τρόπο, τα βλέμματα των ανθρώπων λυπημένα και κενά, όμως κάθονται παρέα να μοιραστούν τον πόνο της απώλειας, ενθυμούμενοι εκείνους που λείπουν.
«Όσο θυμάσαι τους νεκρούς σου, δεν πεθαίνουν ποτέ». Για τους ανθρώπους του Μεξικού, αυτή η φράση συμπυκνώνει το νόημα αυτής της ημέρας.
Εικόνες από την Ημέρα των Νεκρών
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
