Πώς διάολο δεν είχα ξαναβρεθεί ποτέ σε αυτή τη γειτονιά; Ήταν ένα πολύ όμορφο ανοιξιάτικο μεσημέρι στους Αμπελόκηπους. Πέρασα από μέρη που ούτε φανταζόμουν ότι υπάρχουν, τόσο κοντά μάλιστα στην ασφυκτική λεωφόρο Αλεξάνδρας. Μέρη, ταυτόχρονα ήρεμά αλλά και δυναμικά.
Απέναντί μου, ψηλότερα από τις γύρω πολυκατοικίες, στεκόταν επιβλητικά ένας σκουριασμένος πυλώνας και ένα μικρό κομμάτι από το πέταλο του γηπέδου του Παναθηναϊκού. Είχα περάσει εκατοντάδες φορές από την περιοχή αλλά δεν έτυχε ποτέ να περπατήσω στην οδό Κυριακού.
Εκεί βρίσκεται το βιβλιοπωλείο Σελίδα 17 το οποίο άνοιξε πριν λίγα χρόνια ο Μανώλης Νανούρης. Έφτασα στο ραντεβού μας λίγα λεπτά πριν τις 4. Εκείνη την ώρα στη γειτονιά υπήρχε αρκετή κίνηση, γιατί μόλις έκλειναν τα ολοήμερα σχολεία που βρίσκονται στην περιοχή. Τον πέτυχα πίσω από το ταμείο, ενώ εξυπηρετούσε δύο πελάτες.
Ο Μανώλης έκτος από ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου, είναι μουσικός και ποιητής. Ή μάλλον καλύτερα, όπως μου τόνισε ο ίδιος, slammer. Κέρδισε μάλιστα στον ελληνικό διαγωνισμό slam ποίησης, με αποτέλεσμα να βρεθεί στην Αμβέρσα και να συμμετάσχει σε έναν μεγάλο ευρωπαϊκό διαγωνισμό. Εκεί απήγγειλε το συγκλονιστικό ποίημα με τον τίτλο «Τo Πρώτο Άσυλο».
Το «Πρώτο Άσυλο» έχει ως αφετηρία ένα προσωπικό και τραυματικό βίωμά του. Κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας, όταν γινόταν 30 χρονών, ο Μανώλης έζησε ένα επεισόδιο μανίας που είχε ως αποτέλεσμα τη νοσηλεία του σε ένα ψυχιατρική κλινική. Την πολύ δύσκολη εμπειρία του εκεί, τη μετέτρεψε σε ποίηση. Την ποίησή του, με τη σειρά της, τη μετατρέπει σε πολιτική πράξη.
Πριν ξεκινήσω από οτιδήποτε άλλο, θες να μου πεις τι είναι slam ποίηση;
Νομίζω είναι καλύτερα να μη σου δώσω ορισμό, γιατί γενικά οι ορισμοί με περιορίζουν. Θα σου πω μερικά χαρακτηριστικά της σε σχέση για παράδειγμα με τη γραπτή ποίηση, για να έχουμε έτσι ένα κέντρο βάρους.
Η slam ποίηση είναι ποίηση που γράφεται εξαρχής για να ειπωθεί. Το κοινό δηλαδή, που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία, έρχεται για να την ακούσει. Σκέψου τη διαφορά μεταξύ του να διαβάζεις ένα θεατρικό από το βιβλίο και του να το βλέπεις από κοντά, ως θεατρική παράσταση.
Ένα slam ποίημα μπορεί να είναι χιουμοριστικό, μπορεί να είναι και δραματικό. Το βασικό όμως είναι ότι συνήθως έχει εξομολογητικό τόνο. Μιλάς για πράγματα που σου έχουν συμβεί, που τα έχεις βιώσει.
Να σου πω την αλήθεια, όπως είδα τη σκηνογραφία, μού θύμισε κάπως το hip hop…
Έχει άμεση σχέση με το hip hop, είναι σωστή η παρατήρηση. Ο Τάσος Σαγρής, που είναι ένα άτομο που ασχολείται πολλά χρόνια με τη spoken word, λέει συχνά ότι συγγενεύει περισσότερο με το hip hop, παρά με τη γραπτή ποίηση. Είναι εξάλλου πιο βρόμικη και δεν απευθύνεται σε καμία περίπτωση σε κάποια ελίτ.
Δεν σου δημιούργησε άγχος αυτό το performative στοιχείο που έχει, όταν ανέβηκες για πρώτη φορά στη σκηνή;
Είχα ήδη μία εμπειρία, γιατί παρουσίαζα με κιθάρα δικά μου τραγούδια στην μπουάτ Απανεμιά πριν χρόνια. Είχα δηλαδή εκτεθεί μπροστά σε κόσμο. Ήταν όμως η πρώτη φορά που εκτέθηκα μετά τη νοσηλεία μου στην ψυχιατρική κλινική, η οποία συνέβη το 2020.
Μετά από εκείνη τη νοσηλεία είχα κλειδωθεί πολύ. Βασικά είχα κατάθλιψη και ζούσα ένα μετατραυματικό σοκ. Μου ήταν πολύ δύσκολο να συζητήσω με τους ανθρώπους, ήμουν κάπως σαν νεκροζώντανος. Όταν ανέβηκα στη σκηνή, λοιπόν, είχα τρομερό άγχος. Δηλαδή θα κοιτάω ανθρώπους στα μάτια και θα τους μιλήσω και μάλιστα για τη νοσηλεία μου; Και μόνο η σκέψη με παρέλυε.
Τελικά, μάλλον το ίδιο το θέμα με βοήθησε. Σκέφτομαι συχνά ότι μπορεί να μην είχα το θάρρος να σηκωθώ να μιλήσω για τίποτα άλλο πέραν αυτού. Ήμουν σε χάλια ψυχολογική φάση αλλά ήθελα να κάνω μία υπέρβαση. Ένιωθα τόσο κλειδωμένος που σκέφτηκα ότι είτε θα πάω να βουτήξω κατευθείαν στα βαθιά είτε θα μείνω στα ρηχά για πάντα.
Και τελικά τα πήγες πολύ καλά. Κέρδισες και πήγες σε έναν πανευρωπαϊκό διαγωνισμό slam ποίησης. Πώς πέρασες εκεί;
Ήταν μαγική εμπειρία. Δεν το πίστευα ότι θα περάσω τόσο ωραία, παρότι πήγαινα ήδη με πολύ υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες. Γνώρισα πάρα πολλούς ανθρώπους που είχαν κοινά ενδιαφέροντα με εμένα. Ήπιαμε, χορέψαμε, γελάσαμε, κουβεντιάσαμε.
Στην Ευρώπη υπάρχει έντονη η παρουσία του poetry slam. Για παράδειγμα, στην Ισπανία είναι πολύ διαδεδομένο. Στην Ελλάδα είναι σχετικά καινούργιο άλλα παρατηρώ ότι ανεβαίνει πάρα πολύ. Εγώ το κάνω γύρω στα 2 χρόνια και βλέπω από την πρώτη μέρα μέχρι τώρα ότι έχει αλλάξει.
Δεν είναι μόνο ότι έρχονται περισσότεροι άνθρωποι να μας δούνε, είναι ότι όλο και περισσότεροι ανεβαίνουν στη σκηνή, με ένα τρομερό πάθος. Δεν έρχονται δηλαδή για να περάσουν την ώρα τους, επειδή δεν πήγαν στο σινεμά ή για φαγητό. Δείχνουν να ενδιαφέρονται πραγματικά για όλη αυτή τη διαδικασία.
Συμμετείχες γράφοντας με βασικό θέμα τη ψυχική υγεία. Θες να μας πεις για το βίωμά σου;
Φυσικά, είμαι πολύ ανοιχτός σε αυτό. Ήταν στην καραντίνα. Τότε δούλευα στην οικογενειακή επιχείρηση που έχουμε στο Γαλάτσι μαζί με τον πατέρα μου. Εκείνη την περίοδο δεν έβγαινα και ούτε είχα πολλή όρεξη να βγω. Ήθελα να κάτσω να ακούσω μουσική, να διαβάσω, να απομονωθώ στο μέτρο του δυνατού. Επίσης κάπνιζα πολύ χόρτο.
Κάποια στιγμή μου τα έσκασε πολύ έντονα αυτό. Θέλω να σου προσθέσω εδώ και άλλο ένα στοιχείο πριν συνεχίσω.
Φυσικά…
Πάντα είχα μία τάση και μία επιθυμία για μία ανατροπή, να αλλάξω τον κόσμο. Δεν ξέρω πώς αυτό τροφοδοτήθηκε αλλά εκείνη τη στιγμή ένιωθα ότι αυτή την ανατροπή πρέπει να την ξεκινήσω εγώ. Είχα αρχίσει να σκέφτομαι τρόπους που αυτό θα μπορούσε να συμβεί, ότι ήταν ευκαιρία μέσα στις πρωτόγνωρες συνθήκες της καραντίνας. Τότε είχε ξεκινήσει η υπομανία η οποία πλέον κατευθυνόταν προς τη μανία.
Πώς εκδηλώθηκε αυτό;
Από όσο θυμάμαι, είχα αρχίσει να κάνω στο facebook πολλά posts τα οποία όμως δεν έδιναν απλά την κατεύθυνση στην οποία θέλω να πάνε τα πράγματα. Τότε πίστευα -και ακόμα το πιστεύω- ότι περνάμε μία συλλογική κατάθλιψη. Ουσιαστικά θεωρούσα, μέσα στη μεγαλομανία που είχα εκείνη την ώρα, ότι μπορώ να συνεισφέρω σε τέτοιον βαθμό, ώστε να ανατραπεί τελείως η κατάσταση.
Μέσα από τις συνεχείς δημοσιεύσεις που έκανα και χρησιμοποιώντας συμβολική γλώσσα νόμιζα ότι έκλεινα το μάτι σε ανθρώπους κοντινούς μου, ότι τους είχα στις επάλξεις. Δεν μπορούσα να αντιληφθώ εκείνη τη στιγμή ότι η κατάσταση της συλλογική κατάθλιψης δεν θα αλλάξει από ένα άτομο. Θα αλλάξει συλλογικά.
Και πώς βρέθηκες στη νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική;
Κάποια στιγμή, η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο. Οι συγγενείς μου κατάλαβαν ότι κάτι δεν πάει καλά διαβάζοντας αυτά που ανέβαζα μέσα από το Facebook. Ανησύχησαν, γιατί είχα πολύ έντονες διακυμάνσεις στην ψυχολογία μου, οπότε μου έκαναν εισαγγελική. Μπούκαραν οι μπάτσοι στο σπίτι μου. Έφτασαν στον 6ο όροφο. Μπήκαν στο σπίτι και έγινε λίγο χαμός, γιατί εγώ ήμουν στο μανιακό επεισόδιο και ένιωθα παντοδύναμος. Πάλεψα μαζί τους.
Οι μνήμες μου από εκείνες τις ημέρες είναι θολές. Είναι πια 4 χρόνια από τότε. Αν θυμάμαι καλά, με πήγαν στο τμήμα και μετά μου έκαναν εισαγωγή σε ψυχιατρική κλινική και εκεί μέσα, από την πρώτη μέρα, ήταν χάλια. Και αυτό το λέω παρότι γενικά είμαι ανθεκτικός στις δυσκολίες και παρότι έκανα φίλους.
Τι ήταν αυτό που σε επηρέασε περισσότερο;
Μου έκανε τεράστια εντύπωση πώς μας αντιμετώπιζαν οι νοσηλευτές. Δεν λέω όλοι, οι γενικεύσεις δεν βοηθούν ποτέ. Εκεί όμως σκέφτηκα τη φράση «ο λόγος του τρελού», την οποία την έχω χρησιμοποιήσει και για ένα διήγημα που έχω γράψει.
Πώς το εννοείς αυτό;
Δεν είχε απολύτως καμία ισχύ ο λόγος μου μέσα στην κλινική. Κάποια στιγμή δέχτηκα μία επίθεση με ένα αιχμηρό αντικείμενο στην πλάτη, την ώρα που κοιμόμουν. Δεν ξέρω τι ήταν -ίσως κάποιο μαχαίρι- αλλά πιθανολογώ από ποιον. Πήγα, λοιπόν, και τους το είπα και εκείνοι με κοίταξαν με μία καχυποψία, ότι μπορεί να το έκανα εγώ στον εαυτό μου.
Ένιωσα ένα τόσο άσχημο συναίσθημα που δεν το έχω ξανανιώσει ποτέ. Έζησες αυτό που έζησες, που ήταν από μόνο του πάρα πολύ δύσκολο, και έρχεται ο άλλος να στο αμφισβητήσει υπονοώντας μάλιστα ότι το έκανα εγώ. Εκεί και να μην έχεις ζητήματα με τη συναισθηματική σου υγεία, τα αποκτάς.
Καταλαβαίνω από όσα γράφεις ότι, πέραν της ίδιας της περιπέτειας με την ψυχική σου υγεία, έζησες και συνθήκες επιβολής…
Έμεινα εκεί έναν μήνα και ήταν μία πολύ τραυματική εμπειρία. Κυριολεκτικά κινδύνεψε η ζωή μου. Μπήκα και σε πολύ δύσκολη φάση, γιατί την περίοδο της καραντίνας γίνονταν πολλές εισαγωγές και ήταν πολύ ζόρικο για το νοσοκομείο. Δεν ξέρω βέβαια αν αυτό λέει κάτι για τη συμπεριφορά κάποιων νοσηλευτών.
Σκέψου ότι την ημέρα των γενεθλίων μου για τα 30 την πέρασα δεμένος στο κρεβάτι.
Τιμωρητικά;
Τελείως.
Για ποιο πράγμα;
Άκουσα μία γυναικεία φωνή να λέει «βοήθεια», αντανακλαστικά άνοιξα την πόρτα ενός δωματίου να δω τι συμβαίνει, χωρίς όμως να χτυπήσω. Είδα ότι τελικά ήταν ένας νοσηλευτής και προσπαθούσε να δώσει σε μία κοπέλα τη φαρμακευτική της αγωγή. Ζήτησα συγγνώμη και βγήκα έξω.
Μετά από λίγο ήρθαν τέσσερις νοσηλευτές, όσο καθόμουν στο σαλόνι, με άρπαξαν και με πήγαν να με δέσουν στο κρεβάτι. Πέρασα όλο το βράδυ έτσι, δεμένος. Και για ποιον λόγο; Επειδή άκουσα βοήθεια και άνοιξα μία πόρτα.
Όταν βγήκες από το ψυχιατρείο, πώς ήταν η κατάσταση;
Τον πρώτο καιρό που βγήκα έξω δεν είχα συνειδητοποιήσει ακόμα αυτό που είχε συμβεί στη ζωή μου. Μετά όμως ήμουν πραγματικά χάλια ψυχολογικά. Το στίγμα με έχει διαλύσει, μου έχει καταστρέψει κυριολεκτικά τη ζωή.
Σου συμπεριφερόταν ο κύκλος σου με περίεργο τρόπο;
Όχι, όχι. Το πιο οδυνηρό είναι ότι αυτοστιγματιζόμουν. Βέβαια αυτό το κάνεις ακριβώς επειδή σε στιγματίζει η κοινωνία. Δεν χρειάζεται να σε αντιμετωπίσουν διαφορετικά οι δικοί σου. Να σε φοβούνται, να σε λυπούνται. Επικρατεί αυτό και το βιώνεις στο πετσί σου. Το να νοσηλευτείς σε μία ψυχιατρική κλινική σε κάνει κάτι σαν παρία, όπως το λέει η Κατερίνα η Μάτσα. Είσαι απόβλητος.
Τον πρώτο καιρό το έβρισκα πολύ λογικό αυτό το στίγμα. Ντρεπόμουν πάρα πολύ και έλεγα «γιατί σε εμένα;». Σιγά-σιγά το επεξεργάστηκα και πλέον μου φαίνεται τελείως παράλογο. Πρόκειται όμως για κάτι που μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε. Πρέπει να το καταλάβουμε αυτό και να καταλάβουμε επίσης ότι, αν συμβεί σε κάποιον, δεν πρέπει μετά να το κουβαλάει για όλη του τη ζωή ως στίγμα.
Ήταν πολύ δύσκολη η επανένταξη. Αυτό που είδα όμως ήταν ότι, όταν σταμάτησα να νιώθω ντροπή, όταν μίλησα ανοιχτά για το βίωμά μου, σταμάτησαν να με αντιμετωπίζουν κακοποιητικά όλοι οι άλλοι.
Πώς το κατάφερες αυτό; Εννοώ να ξεπεράσεις την ντροπή.
Είχα τρομερή στήριξη από την οικογένειά μου, από το φιλικό μου περιβάλλον. Τρομερή σημασία είχε βέβαια και η ψυχοθεραπεία. Δεν θα σου πω για τη φαρμακευτική αγωγή, γιατί αυτή με έκανε να νιώθω καλύτερα, όχι όμως να αποβάλω το στίγμα. Μετά είχα και πολλή σκέψη, πολλά προσωπικά διαβάσματα.
Ξέρω πια ότι το στίγμα είναι κοινωνικό και προσπάθησα να το αποδομήσω πρώτα από όλα στον εαυτό μου. Να σου πω την αλήθεια νιώθω ότι τα έχω καταφέρει.
H ποίηση είχε και αυτή επουλωτικό χαρακτήρα;
Είχε απολύτως επουλωτικό χαρακτήρα και ακόμα περισσότερο το slam. Νιώθω εξάλλου περισσότερο slammer παρά ποιητής.
Το κακό είναι ότι νομίζεις ότι αν μιλήσεις σε κάποιον για μία νοσηλεία ή για ένα οποιοδήποτε θέμα ψυχικής υγείας, θα στιγματιστείς ως ευάλωτος ή ανάξιος λόγου. Αυτό που συμβαίνει είναι όμως ότι σταματάει τελικά να θεωρεί τους άλλους σαν και εσένα ως ευάλωτους ή ανάξιους λόγου. Αυτό είναι το μαγικό. Παύεις να είσαι ο ξένος Άλλος.
Θες να μου πεις πώς προέκυψε το βιβλιοπωλείο; Το ήθελες από μικρός ας πούμε;
Δεν ήταν όνειρο ζωής το βιβλιοπωλείο. Βασικά πιστεύω ότι το βιβλιοπωλείο και το poetry slam είναι δύο όνειρα που δεν ήξερα ότι είχα. Στην πράξη κατάλαβα ότι με εκφράζει πάρα πολύ. Στην αρχή μάλιστα νόμιζα ότι θα με εκφράζει η επαφή με τα βιβλία. Τελικά, με εκφράζει η επαφή με τους ανθρώπους.
Πλέον μένω και εδώ δίπλα. Έχω γνωρίσει τρομερούς ανθρώπους που δεν θα τους γνώριζα διαφορετικά. Είναι πολύ όμορφο να φτιάχνεις κοινότητες. Μου φέρνουν από τον κήπο τους λεμόνια, νεράντζια, ένας κύριος μου έφερε τα φτερά από το παγώνι του. Μία κοπέλα μου έδωσε δώρο ένα κόμικ που δεν κυκλοφορεί πια στην αγορά.
Είναι ωραίο να βρίσκεσαι στο κέντρο μίας κοινότητας.
Eίναι πραγματικά πολύ όμορφο.
Άλλα πλανα για το άμεσο μέλλον;
Είμαι σε συζητήσεις να αρχίσω να διδάσκω δημιουργική γραφή. Θα κάνω επίσης ένα εργαστήρι poetry slam στο καλλιτεχνικό σχολείο στις 21 Μαρτίου. Στις 23 Μαρτίου, θα κάνουμε στο Ιδιώνυμο μία μουσικοποιητική παράσταση για την ενίσχυσή του.
Στις 26 έχουμε με τον Δημήτρη Σταμίρη μία ποιητική παράσταση στο Διαχρονικό στον Πειραιά. Τέλος ,έχω κανονίσει ένα τουρ στην Κομοτηνή, στον Βόλο και στη Θεσσαλονίκη και περιμένω να εκδοθεί και η ποιητική μου συλλογή τον Απρίλιο ή τον Μάιο.
Έχουν περάσει πια 4 χρόνια από εκείνο το επεισόδιο και την τραυματική νοσηλεία σου. Πώς σου φαίνονται όλα αυτά. Σε απασχολούν στην καθημερινότητά σου;
Να σου πω την αλήθεια, ανήκει πια στο παρελθόν. Πλέον δεν γράφω και δεν κουβεντιάζω γι’ αυτό τόσο πολύ. Ο μόνος λόγος που το κρατάω ακόμα στην επιφάνεια είναι γιατί θεωρώ ότι ίσως βοηθάω ανθρώπους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες να απελευθερωθούν, όταν βέβαια βρουν ασφαλές έδαφος. Είμαστε πολύ περισσότεροι από όσο φανταζόμαστε.
Κάθε οικογένεια σχεδόν έχει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κάποιο μέλος που έχει αντιμετωπίσει ζητήματα με την ψυχική του υγεία. Την ψυχική ασθένεια δεν πρέπει ούτε να την ηρωοποιούμε ούτε βέβαια να τη βλέπουμε ως κατάρα. Είναι κάτι που θα ήθελα να το δω κάποια στιγμή να συζητιέται επιτέλους σαν κάτι κανονικό.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
