Κάποια στιγμή και ενώ διάβαζε από χόμπι ιστορικά και αρχαιολογικά βιβλία, ο Δημήτρης Τσαλκάνης σκέφτηκε ότι ήταν εφικτή η τρισδιάστατη αναπαράσταση της αρχαίας Αθήνας και καταπιάστηκε με αυτή την ιδιαίτερα κοπιώδη προσπάθεια. Έχει σπουδάσει τέχνες και ιστορία της τέχνης με μεταπτυχιακό στα ψηφιακά εφέ και ειδικεύεται στον ψηφιακό πολιτισμό
«Οι πρώτες προσπάθειες δεν ήταν ιδιαίτερα πετυχημένες, αλλά καθώς αποκτούσα περισσότερη εμπειρία, υπήρξε ένα σημείο όπου αποφάσισα να μοιραστώ το έργο μου online». Κάπως έτσι, το 2008 δημιουργήθηκε η ιστοσελίδα Ancient Athens 3D, η οποία σήμερα κλείνει 15 χρόνια ύπαρξης.
Στη συγκεκριμένη ιστοσελίδα ουσιαστικά θα βρει κανείς τα αρχαία μνημεία της Αθήνας σε διάφορες ιστορικές περιόδους και με έναν τρόπο βυθίζεται στο πώς έμοιαζε η πόλη σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους.
«Ολόκληρο αυτό το έργο συνεχίζει να είναι και να λειτουργεί ως μια προσωπική δημιουργία στον ελεύθερο χρόνο μου, χωρίς καμία επίσημη υποστήριξη. Οι υποστηρικτές είναι ουσιαστικά το κοινό μου που μέσω των συνδρομών του YouTube, του Patreon και άλλων δωρεών με βοηθούν να μπορώ να αφιερώνω περισσότερο χρόνο και να βελτιώνω την προσπάθεια αυτή».
Η οπτική πίσω από το Ancient Athens 3d είναι περισσότερο καλλιτεχνική ή ακαδημαϊκή; Ήταν το immersion του επισκέπτη του site στο πίσω μέρος του μυαλού σου;
Το Ancient Athens 3D ξεκίνησε το 2008 ως προσωπική μου περιέργεια, χωρίς κάποιον συγκεκριμένο στόχο. Όλα αυτά τα χρόνια προσπαθώ εκ των πραγμάτων να βελτιώνομαι όχι μόνο τεχνικά ή κάνοντας περισσότερη έρευνα, αλλά κυρίως στον τρόπο που προσεγγίζω τις ψηφιακές αναπαραστάσεις. Τα τελευταία χρόνια και με την ανάπτυξη που έχει το κανάλι μου στο YouTube προσπαθώ να βρίσκω τους καλύτερους τρόπους ώστε να μοιραστώ τις δημιουργίες μου με το κοινό και να καταφέρω, όσο αυτό είναι δυνατό, να μπορεί κάποιος να πληροφορηθεί με σύγχρονα, ψηφιακά μέσα για τα μνημεία αυτής της πόλης.
Από τη στιγμή που δεν είμαι αρχαιολόγος, θεωρώ ότι η δουλειά μου προσεγγίζει περισσότερο μια καλλιτεχνική οπτική με επιστημονική πάντα βάση και εκπαιδευτικές προοπτικές. Αν κατέτασσα κάπου τις αναπαραστάσεις του Ancient Athens 3D θα ήταν στις λεγόμενες στιλιστικές ή καλλιτεχνικές, που αποσκοπούν στο να αποδώσουν τα μνημεία σε μία πληρότητα ακόμα και για πράγματα για τα οποία ελάχιστα γνωρίζουμε. Μια τέτοια ευελιξία, εύλογα, δεν είναι πάντοτε αποδεκτή σε αυστηρά επιστημονικό πλαίσιο.
Θεωρώ πάντως πως οι εκπαιδευτικοί σκοποί του Ancient Athens 3D επιτυγχάνονται. Και αυτό φαίνεται στην ευρεία αποδοχή που έχει καταφέρει να έχει η προσπάθεια αυτή στην επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα, μέσα από συνεργασίες που έχω με επιστημονικά περιοδικά, βιβλία, μουσεία, πανεπιστήμια κ.ά.
Σε ποια όρια εκτεινόταν η Αθήνα των κλασικών χρόνων με όρους σημερινών δήμων;
Αυτό που έχουμε στο μυαλό μας σήμερα ως «Αθήνα» των κλασσικών χρόνων είναι στην πραγματικότητα το λεγόμενο «Άστυ» των Αθηνών, δηλαδή η πόλη που βρισκόταν εντός των αμυντικών τειχών, γύρω από την Ακρόπολη. Τα κλασικά αυτά τείχη, που κατασκευάστηκαν σε εκπληκτικά σύντομο διάστημα αμέσως μετά τους Περσικούς Πολέμους, έθεσαν και τα όρια της πόλης για τους αιώνες που ακολούθησαν.
Αν και την κλασική περίοδο υπήρχαν αρκετές εκτάσεις ανάμεσα στα τείχη και στα πρώτα σπίτια που έμειναν άκτιστες (τα ἐρῆμα τῆς πόλεως που αναφέρει και ο Θουκυδίδης), παίρνοντας το τείχος ως de facto όριο της κλασικής πόλης, μπορούμε να το παρακολουθήσουμε στην εξής νοητή διαδρομή πάνω στη σύγχρονη:
Ξεκινώντας -με τη φορά του ρολογιού- από τον Κεραμεικό, προχωρά περικλείοντας όλη την περιοχή του Ψυρρή φτάνοντας στην πλατεία Κοτζιά (όπου βρίσκεται ορατή στους περαστικούς η ανασκαφή της Αχαρνικής πύλης του τείχους), συνεχίζει περίπου στη γραμμή της οδού Σταδίου μέσα από την πλατεία Κλαυθμώνος στο Σύνταγμα, συμπεριλαμβάνοντας φυσικά την Πλάκα και την Ακρόπολη. Στη συνέχεια περιέκλειε την περιοχή Μακρυγιάννη (όπου το Μουσείο της Ακρόπολης), περνούσε πάνω από το Κουκάκι, στον λόφο του Φιλοπάππου για να καταλήξει ανάμεσα από τα σύνορα Θησείου και Πετραλώνων πάλι στον Κεραμεικό.
Ποιας περιόδου «αναπαράσταση» είναι η σημερινή μορφή της Ακρόπολης. Τι διαφορές υπάρχουν σε σχέση με το πώς ήταν στην κλασική περίοδο;
Οι πρώτες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην Ακρόπολη αμέσως μετά τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, είχαν σκοπό την ανάδειξη του «κλασικού ιδεώδους» με τον καθαρμό του βράχου από κάθε τι μεταγενέστερο, καταστρέφοντας μνημεία της ύστερης αρχαιότητας και μεσαιωνικά, τα οποία σήμερα θεωρούμε πολύτιμα. Το αποτέλεσμα ήταν ναι μεν να μείνουν όρθια μόνο όσα μνημεία σώζονταν από την κλασική περίοδο, όμως ήταν και παραμένει ακόμη μια εικόνα πολύ μακριά από αυτό που θα αντίκριζε ο αρχαίος επισκέπτης.
Συνεπώς θα έλεγα πως η σημερινή μορφή δεν αποτελεί αναπαράσταση, αλλά την πλέον πρόσφατη φάση από τις πολλές που έχει περάσει ο βράχος στην ιστορία του. Συγκριτικά με την κλασική περίοδο, σήμερα δεν σώζονται πολλά μνημειακά κτήρια, όπως η Χαλκοθήκη ή το Βραυρώνιο, πλήθος ναΐσκων και βωμών καθώς και ο πλούτος των γλυπτών αναθημάτων και οι δημόσιες επιγραφές που έστεκαν ανάμεσα, γύρω και μέσα στα ίδια τα μνημεία.
Σημαντική επίσης διαφορά, αν και ο επισκέπτης σήμερα δεν μπορεί να το αντιληφθεί εύκολα, είναι πως στην αρχαιότητα ο βράχος στην επιφάνεια της Ακρόπολης δεν ήταν σχεδόν πουθενά ορατός. Η επιφάνεια καλυπτόταν από μεγάλα συμπαγή άνδηρα από χώμα που όριζαν τα διάφορα ιερά και δημιουργούσαν μια επίπεδη έκταση γύρω από κάθε κτήριο. Το βραχώδες και ακανόνιστο ανάγλυφο που αντικρίζουμε σήμερα στην κορυφή της Ακρόπολης αποκαλύφθηκε λόγω των ανασκαφών του 19ου αιώνα.
Θα ήταν δυνατή η ακριβής αναπαράσταση ενός αρχαιολογικού χώρου, όπως είναι η Ακρόπολη. Αν, ναι, θα έπρεπε να είναι αυτός ο στόχος μας;
Κατά τη γνώμη μου δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτα «ακριβής» αναπαράσταση ενός αρχαιολογικού χώρου, κυρίως μίας που να απευθύνεται στο ευρύ κοινό, και θα εξηγήσω γιατί. Σκέψου για παράδειγμα την πολυκατοικία στην οποία μένεις. Ύστερα από πολλούς αιώνες (πόσο μάλλον 2000 χρόνια) δεν θα υπάρχει τίποτα.
Ακόμα και αν διασωθούν τα πρωτότυπα αρχιτεκτονικά σχέδια, ακόμα και αν υπάρχουν χιλιάδες άλλες παρόμοιες πολυκατοικίες για αναφορά, μια αναπαράσταση που ενδεχομένως θα μπορούσε να γίνει τότε, θα ήταν άραγε εφικτό να αναπαραγάγει ορθά όλα τα στοιχεία, όπως για παράδειγμα αυτά που αφήνει η καθημερινή χρήσης της; Τι χρώμα τοίχους, κουφώματα, τέντες είχε; Τι φθορές και επισκευές είχε υποστεί; Τι χαρακτηριστικά είχε το κατάστημα στο ισόγειο που άλλαζε χρήση και μορφή κάθε λίγα χρόνια; Το μόνο που θα μπορούσε να γίνει είναι μία κάπως «αποστειρωμένη» αναπαράσταση βασισμένη σε όσα τεκμήρια υπάρχουν, που πιθανότατα ακόμα και ένας ένοικος θα δυσκολευόταν να αναγνωρίσει.
Όταν λοιπόν αυτό το μεταφέρουμε σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, με αρχαία μνημεία τα οποία σώζονται αποσπασματικά, βλέπουμε πως η ακρίβεια είναι πάντοτε πεπερασμένη. Συνεπώς, πιστεύω πως ο στόχος μας θα πρέπει να είναι πρωταρχικά διδακτικός, χρησιμοποιώντας φυσικά, όση ακρίβεια μας επιτρέπουν οι επιστήμες που ασχολούνται με τη μελέτη του παρελθόντος. Την καλλιτεχνική ελευθερία σε συνδυασμό με τα διάφορα τεκμήρια για τη διάνθιση μιας αναπαράστασης τη θεωρώ απαραίτητη ώστε το αποτέλεσμα να είναι πιο προσιτό στον θεατή. Σκοπός μιας αναπαράστασης πέρα από την ακρίβεια, είναι να μπορεί να προσδώσει και την «αίσθηση» του να βρίσκεσαι εκεί.
Πώς χειρίστηκες το ζήτημα των χρωμάτων; Φαντάζομαι ότι είναι πολύ δύσκολη διαδικασία η χρωματική απόδοση των μνημείων.
Πλέον δεν είναι και τόσο δύσκολη διαδικασία. Η σύγχρονη τεχνολογία έχει βοηθήσει πολύ στο ζήτημα των χρωμάτων. Τεχνικές όπως η φασματοσκοπία σε συνδυασμό με ηλεκτρονικά μικροσκόπια μπορούν να εντοπίσουν τα ίχνη των χρωστικών ουσιών αλλά και τα ίχνη των πολύχρωμων μοτίβων που κοσμούσαν τα κτήρια. Επιπλέον, χάρη στους μελετητές, κυρίως του 19ου αιώνα, έχουμε πληροφορίες για τα σχέδια και τα χρώματα μνημείων όπως ο Παρθενώνας που λόγω (και) της ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν πλέον χαθεί ή ξεθωριάσει. Τέτοιου είδους δημοσιεύσεις χρησιμοποιώ για τις αναπαραστάσεις μου.
Τα πρώτα ευρήματα πολυχρωμίας τον 19ο αιώνα ερμηνεύτηκαν με κάποια υπερβολή και οδήγησαν σε εντυπωσιακές, αλλά φανταστικές σχεδιαστικές αναπαραστάσεις όπως αυτές των G. Semper και B. Loviot. Σήμερα είναι τεκμηριωμένο πως η κρηπίδα, οι κορμοί των κιόνων, οι επιφάνειες των επιστυλίων και άλλα διάφορα σημεία των κτηρίων δεν χρωματίζονταν. Γι' αυτόν τον λόγο γινόταν και η επιλογή συγκεκριμένων μαρμάρων. Εννοείται φυσικά πως σε μια αναπαράσταση όπως του Ancient Athens 3D υπάρχει και στην χρωματική απόδοση η καλλιτεχνική ελευθερία που προαναφέραμε.
Μπορείς να μας κάνεις μια πολύ σύντομη αναδρομή των πιο βασικών φάσεων από τις οποίες πέρασε ο Παρθενώνας;
Πολύ συνοπτικά θα σταθώ μόνο στις μεγάλες μεταβολές που υπέστη ο ναός και που παρουσιάζονται και στην ιστοσελίδα μου www.AncientAthens3d.com. O Παρθενώνας ολοκληρώθηκε πλήρως το 432 π.Χ. και παρέμεινε σχετικά αμετάβλητος για περίπου 700 χρόνια.
Το 267 μ.Χ. υπέστη σοβαρότατες καταστροφές από πυρκαγιά που συνδέεται με την άλωση και καταστροφή της Αθήνας από τους Έρουλους. Πολύ σύντομα έγιναν εργασίες ώστε να ανακτηθεί μέρος της παλαιάς του αίγλης και να γίνει ξανά χώρος λατρείας. Κάπου ίσως στον 6ο αιώνα μ.Χ. μετατρέπεται σε χριστιανικό ναό αφιερωμένο στην Παναγία την Αθηνιώτισσα και δέχεται αρκετές μετατροπές και προσθήκες τους επόμενους αιώνες, όπως την αψίδα του ιερού στην ανατολική πλευρά, τον πύργο του καμπαναριού και πλήθος αγιογραφιών και ψηφιδωτών στο εσωτερικό.
Εκτεταμένες καταστροφές των γλυπτών του, κυρίως στις μετόπες, από χριστιανούς είχαν ήδη πραγματοποιηθεί μάλλον έναν ή δύο αιώνες νωρίτερα. Το 1204 με την άφιξη των φράγκων κατακτητών μετατρέπεται σε καθολική εκκλησία (Notre Dame) και το 1458 μετατρέπεται σε τζαμί με πανύψηλο μιναρέ, ύστερα από την οθωμανική κατάκτηση. Η τελευταία μεγάλη τομή στην ιστορία του Παρθενώνα είναι ο βομβαρδισμός και η συνεπακόλουθη ανατίναξή του από τα κανόνια του Μοροζίνι, όταν πολιορκούσε την Ακρόπολη τον Σεπτέμβριο του 1687.
Έκτοτε ο Παρθενώνας παραμένει ένα ανοικτό ερείπιο έχοντας χάσει τη χρηστική του λειτουργία. Το έδαφος ήταν πλέον πρόσφορο για λεηλασίες με αποκορύφωμα αυτή του Έλγιν. Η πλέον πρόσφατη φάση θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η προσπάθεια που γίνεται εδώ και δεκαετίες για την αναστήλωση και τη συντήρησή του.
Θα μας εξηγήσεις με λίγα λόγια παραπάνω για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε η Ακρόπολη από τους Οθωμανούς;
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως οι Οθωμανοί, μέχρι ίσως και την πολιορκία του Μοροζίνι, σεβάστηκαν τα μνημεία της Ακρόπολης και δεν πραγματοποίησαν σημαντικές αλλαγές. Ο οικισμός με τα πολλά σπίτια που βρισκόταν στην κορυφή του βράχου είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται από τη Βυζαντινή και Φραγκική εποχή, ενώ τα σπίτια είχαν «σκαρφαλώσει» μέχρι και πάνω στους κίονες του Παρθενώνα. Οι Οθωμανοί θέλοντας να αναδείξουν το μεγαλοπρεπές τζαμί του Παρθενώνα, καθάρισαν το κτήριο από όλα αυτά τα προσκτίσματα και φρόντισαν να τον συντηρήσουν.
Η μόνη προσθήκη ήταν ο μιναρές, που παρόλα αυτά κτίστηκε πάνω στο βυζαντινό κωδωνοστάσιο. Ο ίδιος ο Μωάμεθ ο Πορθητής επισκέφτηκε την Ακρόπολη και εντυπωσιάστηκε από τα μνημεία. Καταστροφές στα γλυπτά δεν υπήρξαν. Αντιθέτως, υπάρχουν μάλιστα μαρτυρίες πως διατήρησαν ακόμη και το μεγάλο χρυσό ψηφιδωτό της Παναγίας που υπήρχε στην αψίδα του ιερού του Παρθενώνα.
Τους επόμενους αιώνες πολλοί περιηγητές θαύμασαν τον Παρθενώνα ως τζαμί αλλά και τα υπόλοιπα κτήρια όπως τα Προπύλαια που είχαν ήδη μετατραπεί από τους Φράγκους σε παλάτι. Σε γενικές γραμμές, οι Οθωμανοί διατήρησαν την Ακρόπολη στη μορφή που παρέλαβαν από τους Φράγκους και τους Βυζαντινούς, στην πραγματικότητα δηλαδή ένα μεσαιωνικό κάστρο με απόρθητες οχυρώσεις και πυκνοκατοικημένο οικισμό. Αυτό αλλάζει λόγω των συνθηκών, μετά τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι που όλη η Ακρόπολη μετατρέπεται σε ερείπια και πλέον ήταν μεγάλη η ανάγκη για οικοδομικό υλικό.
Υπάρχει μία εντύπωση ότι το παρελθόν είναι παρελθόν και δεν αλλάζει. Το συγκεκριμένο project σου έχει πάρει πολλά χρόνια. Υπήρξαν αλλαγές που χρειάστηκε να κάνεις λόγω κάποιας ανακάλυψης ή μίας νέας κυρίαρχης οπτικής στον χώρο της αρχαιολογίας;
Το παρελθόν πράγματι δεν αλλάζει, αλλάζει όμως, ο τρόπος που το βλέπουμε και το προσεγγίζουμε. Έμαθα και συνεχίζω να μαθαίνω πράγματα όλα αυτά τα χρόνια, ένα από τα οποία είναι να μπορώ να στέκομαι με μεγαλύτερη προσοχή στη λεπτομέρεια και στην επιστημονική βάση του εγχειρήματος, χωρίς επιπολαιότητα.
Με τον τρόπο αυτό κάνω συνεχείς βελτιώσεις στα μοντέλα μου, που δεν βλέπω να μπορούν πραγματικά να ολοκληρωθούν, καθώς η τεχνολογία συνεχώς αλλάζει και νέες ανακαλύψεις έρχονται στο φως. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι οι νέες δημοσιεύσεις για την ράμπα που οδηγούσε στα Προπύλαια της Ακρόπολης και ο τρόπος που αυτή συναντούσε την οδό των Παναθηναίων. Είναι κάτι που έχω ξεκινήσει να δουλεύω στα μοντέλα μου και ελπίζω σύντομα να ανανεώσω τις εικόνες στην ιστοσελίδα.
Social Media
http://www.youtube.com/c/AncientAthens3D
https://www.facebook.com/AncientAthens3D/
https://www.instagram.com/ancient_athens_3d/
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
