Σας μπέρδεψε ο τίτλος του σημερινού αφιερώματος; Δίκιο έχετε. Προφανώς και δεν έχει κάποιο λάθος. Επίτηδες είναι γραμμένος έτσι. Υπάρχει λόγος. Σοβαρός λόγος. Είναι ο λόγος που η Ελένη Ουράνη έγινε... Άλκης Θρύλος. Από γυναίκα «έγινε» άνδρας. Το έκανε για να πάψουν να την αγνοούν. Και τα κατάφερε. Πέτυχε όσα ήθελε και ακόμα περισσότερα. Δοκιμιογράφος, κριτικός θεάτρου, πρώτη γυναίκα ακαδημαϊκός στην Ελλάδα μα πάνω απ' όλα φεμινίστρια που έδωσε πολλές μάχες για πράγματα που σήμερα θεωρούνται δεδομένα. Όπως το να μπορούν οι γυναίκες να δημοσιολογούν χωρίς να τους ασκείται κριτική επειδή είναι γυναίκες και άρα... κατώτερα όντα από τους άνδρες.
Η Ελένη Ουράνη που έγινε Άλκης Θρύλος
Γεννημένη το 1896, τη χρόνια, δηλαδή, που «επέστρεψαν στη ζωή», οι Ολυμπιακοί Αγώνες, η Ελένη Νεγρεπόντη δεν αντιμετώπισε τη φτώχεια ή την ανέχεια. Τα παιδικά της χρόνια δεν ήταν δύσκολα. Δε μεγάλωσε σε ένα δύσκολο περιβάλλον. Ίσα – ίσα. Ακριβώς το αντίθετο έγινε. Γόνος πλούσιας οικογένειας είχε ότι ήθελε.
Ο πατέρας της, Μιλτιάδης Νεγρεπόντης, ήταν ένας από τους πιο γνωστούς οικονομολόγους. Την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, διετέλεσε υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, την περίφημη Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης. Κατείχε το ίδιο χαρτοφυλάκιο και στην κυβέρνηση του Βενιζέλου την περίοδο 1917-1920. Ήταν, επίσης, πρωτοπόρος του προσκοπισμού στην Ελλάδα. Η μητέρας της, Μαρία Νεγρεπόντη, με γερμανική καταγωγή, ήταν δημιουργός του σώματος της Σχολής Αδελφών και Εθελοντριών Αδελφών Νοσοκόμων και επίσης ιδρυτικό μέλος και πρώτη πρόεδρος του Συνδέσμου για τα δικαιώματα της γυναίκας ενώ έγραψε ένα φλογερό βιβλίο με θέμα «Γιατί πρέπει να ψηφίζει η γυναίκα».
Από νεαρή ηλικία, η Ελένη Νεγρεπόντη, ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και την κριτική. Το 1914 παίρνει μέρος στον διαγωνισμό της εφημερίδας Νέα Ημέρα Τεργέστης με το πατριωτικό ποίημα «Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς» για το οποίο βραβεύεται. Το 1915 εμφανίστηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό «Νουμάς», στον «Πυρσό» και στην εφημερίδα «Ακρόπολις», φανερώνοντας από νωρίς τις κατοπινές τάσεις της στην κριτική, την ποίηση και τον θεατρικό λόγο. Παράλληλα δημοσίευσε τα μονόπρακτα «Ο χορός του βοριά» και «Η ομορφιά που σκοτώνει», ποιήματα, καθώς και τα πρώτα κριτικά της κείμενα. Το 1916 παίχτηκε το μονόπρακτο της «Φλοίσβος».
Είναι η εποχή που αρχίζει να ασχολείται πιο ενεργά με τον φεμινισμό. Τις βάσεις, άλλωστε, τις είχε από τη δράση της μητέρας της. Αναλαμβάνει τη διεύθυνση του φεμινιστικού περιοδικού του Συνδέσμου των Γυναικών. Το ονοματεπώνυμο που χρησιμοποιεί είναι Ελένη Κορύλλου, το επίθετο του πρώτου συζύγου της, καθηγητή χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Πολύβιου Κορύλλου. Τα κείμενα που γράφει, ωστόσο, τα υπογράφει ως Άλκης Θρύλος.
Με τα κείμενά της... ανάβει «φωτιές». Φεμινισμός, εργασιακές ευκαιρίες, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, ισότητα. Η κριτική που δέχεται είναι σκληρότατη. Οι άνδρες αρθρογράφοι την κατακεραυνώνουν ακόμα και για το γεγονός πως στα κείμενά της χρησιμοποιεί τη δημοτική. «Γυναίκες θα είστε άξιες να ελευθερωθείτε, όταν αγωνισθείτε για την ελευθερία σας. Γυναίκες που σας λατρεύουν πλανερά, γυναίκες που σας δέρνουν, όμοια, είστε όλες σκλάβες. Τίποτα δεν μπορούμε να περιμένουμε από την καλή θέληση των ανδρών. Τα δεσμά μας θα προσπαθούν να μας τα κρατούν πάντα. Τη χειραφέτηση μας μόνο με τις δικές μας δυνάμεις θα την κατακτήσουμε», γράφει εκείνη συνεχίζοντας να κάνει τον αγώνα της.
Η κριτική γίνεται ακόμα πιο σκληρή. «Ο Άλκης Θρύλος είναι το αίσχος της ελληνικής διανόησης», «Πρέπει να γίνει κάποιο θαύμα για να γράψει επιτελούς ο Άλκης Θρύλος μια κριτική», «Η παρουσία του Αλκή Θρύλου στα νεοελληνικά γράμματα είναι ολέθρια», έγραφαν για αυτή. Τα λόγια αυτά προφανώς και την πίκραναν αλλά δεν την εμπόδισαν να συνεχίσει αυτό που έκανε. «Έχουν γραφτεί για εμένα επικρίσεις βαρύτατες που παρόμοιες δε νομίζω να έγραψα για κανέναν», έλεγε.
Περί το 1930 και αφού πρώτα έχει χωρίσει από τον Πολύβιο Κορύλλο, παντρεύεται τον ποιητή και λογοτέχνη Κώστα Ουράνη. Αλλάζει ξανά το επίθετό της και γίνεται Ελένη Ουράνη με το οποίο θα κάνει τεράστια καριέρα και θα αφήσει το δικό της στίγμα στα ελληνικά γράμματα. Και αν και αλλάζει ονοματεπώνυμο, δεν αλλάζει τις ιδέες της και συνεχίζει ακάματα να δίνει τους αγώνες της.
Γιατί μια φεμινίστρια επιλέγει ανδρικό ψευδώνυμο;
Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι απλή. Αν η Ελένη Ουράνη υπέγραφε με το δικό της όνομα ή έστω με γυναικείο ψευδώνυμο όλοι θα την απαξίωναν πλήρως. Δε θα της ασκούσαν σκληρή και άδικη κριτική, δε θα ασχολούταν καν μαζί της. Με το ανδρικό ψευδώνυμο κέρδισε το δικαίωμα να μην περνάνε απαρατήρητα τα όσα έλεγε και άρα κανείς δε θα τα αγνοούσε. Θα έβαζε αυτά που ήθελε να πει στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου.
Αλλά το έκανε και για άλλο ένα λόγο. Διάλεξε αντρικό όνομα για να δείξει ότι είναι ελεύθερη και ασυμβίβαστη, χαρακτηριστικά τα οποία εκείνη την εποχή, είχαν μόνο οι άνδρες. Το πόσο ελεύθερη και ασυμβίβαστη ήταν φαίνεται από πολλά πράγματα. Ένα από αυτά έχει να κάνει με την παραίτησή της από τον Σύνδεσμο των Γυναικών. Πολλά χρόνια αργότερα η ίδια θα εξηγήσει για ποιον λόγο το έκανε. Όπως η ίδια είχε πει, παραβρέθηκε σε ένα διεθνές φεμινιστικό συνέδριο, ανάμεσα σε γυναίκες που θαύμαζε για το πνεύμα και την αγωνιστικότητά τους. Διαπίστωσε, λοιπόν, πως οι περισσότερες, αν όχι όλες αυτές οι γυναίκες, είχαν παραμελημένη εμφάνιση.
Διαφώνησε μαζί τους. Έλεγε πως φεμινισμός και θηλυκότητα δεν πρέπει να είναι δυο έννοιες ασυμβίβαστες. Μια φεμινίστρια μπορεί να είναι όμορφη και περιποιημένη φεμινίστρια. Μια γυναίκα που δουλεύει μπορεί και πρέπει να είναι όμορφη και θελκτική. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο.
Το ξεκίνημα της στην κριτική έγινε στη Νέα Εστία έως στο 1971. «Καθώς σκαλίζω τη μνήμη μου αναπηδά μια παρατήρηση που μου έκανε κάποιος, μου είπε δεν έχετε τη φαντασία που διαμορφώνει μύθους και ούτε την πλαστική ικανότητα που δημιουργεί και ζωντανεύει ανθρώπους. Δεν έχετε δηλαδή τα προσόντα που χρειάζονται στο διηγηματογράφο, στον θεατρικό συγγραφέα. Προτιμότερο είναι να στραφείτε στην κριτική στο δοκίμιο» είχε πει η ίδια για την επαγγελματική επιλογή που άλλαξε την ίδια αλλά, σε τελική ανάλυση και το ίδιο το νεοελληνικό θέατρο με δεδομένο πως η συμβολή της (μέσα από τα αυστηρά κείμενά της αλλά και τη 15ετη παρουσία της στην καλλιτεχνική επιτροπή του Εθνικού Θεάτρου) στην ποιοτική άνοδό του ήταν καθοριστική.
«Τη γνώρισα από τον Ουράνη στην αρχή του ερωτικού τους δεσμού στο Παρίσι. Είχα ήδη ακούσει και μάθει για τη μοντέρνα της εμφάνιση και τα κοντά της μαλλιά, αλλά ήταν έκπληξη για εμένα βλέποντας της με τον αέρα μεγάλης κυρίας με πολύ θηλυκότητα κάτω από την επίδραση του ανδρός που αγαπούσε. Θα ήταν γύρω στα 35 της χρόνια, τώρα», έλεγε για εκείνη ο Πάνος Καραβίας, συγγραφέας και δημοσιογράφος της εποχής, ενώ η σπουδαία συγγραφέας Γαλάτεια Σαράντη είχε πει: «Δεν ήταν ποτέ θερμός άνθρωπος. Βεβαία η φήμη της ήταν μεγάλη, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, είχε πλήρη ελευθερία για ότι επιθυμούσε στη ζωή της και μεγάλη οικονομική δυνατότητα, όλοι όμως αγνοούσαν αυτά τα γεγονότα. Όταν έχουν δοθεί πολλά σε έναν μόνο, οι άνθρωποι αντιδρούν στο πρόσωπο αυτό».
Αργότερα στη ζωή της, πρωτοπορεί και ως προς το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά και της αμοιβής των συγγραφέων, ενώ δεν έχανε ευκαιρία να επισκέπτεται κάθε θέατρο που ανακάλυπτε στις αθηναϊκές συνοικίες. «Να δημιουργείς κάποιους σκοπούς και να αγωνίζεσαι για αυτούς για να δίνεις στον εαυτό σου στην ψευδαίσθηση ότι όλα δεν είναι κενά και περιττά» έλεγε η ίδια.
Το 1969 αναγορεύτηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1971 έγινε η πρώτη Ελληνίδα που εκλέχτηκε ακαδημαϊκός. Η Ελένη Ουράνη πέθανε στις 9 Δεκεμβρίου 1971 (κατ' άλλους στις 8 Δεκεμβρίου) προς τιμήν της ίδιας, αλλά και του συζύγου της, κληροδότησε τη μεγάλη περιουσία της στο ίδρυμα, με στόχο την ευρύτερη καλλιέργεια της πνευματικής ζωής του Ελληνισμού. Το 1970 η Ακαδημία Αθηνών με το κληροδότημα της Ελένης Ουράνη, ίδρυσε το Ινστιτούτο ή Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη αλλά και το ομώνυμο βραβείο, με απώτερο σκοπό τη χρηματική ενίσχυση της λογοτεχνίας μέσω αυτού.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
