Αν κάποιος βρεθεί σε μια συζήτηση για τον Γαλιλαίο, χωρίς να αναφερθούν ημερομηνίες, το ότι αυτός ο σπουδαίος επιστήμονας λίγο έλειψε να ριχτεί στην πυρά για τα όσα δίδασκε, θα μοιάζει με ιστορία που έγινε πριν από χιλιάδες χρόνια. Και όμως. Σήμερα συμπληρώνονται μόλις 390 χρόνια από την ημέρα που ο Γαλιλαίος βρέθηκε προ της Ιεράς Εξετάσεως κατηγορούμενος πως δίδασκε ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Το πόσο λίγος είναι ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει γίνεται εύκολα κατανοητό και από το γεγονός πως σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν πως η Γη είναι επίπεδη. Βήματα εμπρός. Βήματα πίσω για τον Άνθρωπο.
Ο Γαλιλαίος, ο πολυέλαιος και το τηλεσκόπιο
Ο Νεύτωνας ανακάλυψε τη βαρύτητα όταν καθισμένος κάτω από μια μηλιά στην αυλή του σπιτιού του στο Γκράνθαμ της Αγγλίας, έπεσε στο κεφάλι του ένα μήλο. Εντάξει, μπορεί να μην έγινε ακριβώς έτσι αλλά αυτό είναι άλλη υπόθεση (και ίσως κάποιο μελλοντικό Σαν Σήμερα). Σε ηλικία 18 ετών ο Γαλιλαίος έκανε κάτι αντίστοιχο παρατηρώντας έναν πολυέλαιο. Όχι! Δεν του έπεσε ο πολυέλαιος στο κεφάλι. Αυτό που είχε ανακαλύψει, ωστόσο, ο νεαρός Ιταλός επιστήμονας ήταν πως όταν ένας εργάτης κατά λάθος χτύπησε έναν από τους πολυελαίους της Μητρόπολης της Πίζας ο πολυέλαιος άρχισε να κάνει μικρές αιωρήσεις.
Ο Γαλιλαίος μελέτησε το συγκεκριμένο φαινόμενο και διαπίστωσε πως οι αιωρήσεις αυτές είναι ισόχρονες. Στη συνέχεια διατύπωσε το σχετικό νόμο πάνω στον οποίο στηρίχθηκε ο Ολλανδός αστρονόμος Κρίστιαν Χόιχενς, για να κατασκευάσει το πρώτο ρολόι με εκκρεμές – μια συσκευή από την οποία κατέληξε να εξαρτάται η καθημερινότητα των ανθρώπων. Η αρχή του ισοχρονισμού, αναφέρει πως ένα εκκρεμές ολοκληρώνει μία ταλάντωση στον ίδιο χρόνο ανεξαρτήτως του πόσο μεγάλη ήταν αυτή.
Η μεγάλη αγάπη του Γαλιλαίου, ωστόσο, δε βρισκόταν στους... πολυελαίους αλλά λίγο ψηλότερα. Στον ουρανό. Η αγάπη αυτή «φούντωσε» ακόμα περισσότερο όταν το 1609 έφτασαν στα αυτιά του κάποιες φήμες που ανέφεραν ότι στην Ολλανδία είχε εφευρεθεί μια συσκευή που έφερνε τα μακρινά αντικείμενα, πιο κοντά. Η συσκευή αυτή ονομαζόταν τηλεσκόπιο και όταν ο Γαλιλαίος έμαθε πως η κατασκευή της ήταν σχετικά απλή, άρχισε να κατασκευάζει μια τέτοια. Άρχισε σταδιακά να πειραματίζεται με τη μεγεθυντική δύναμη αυτής της συσκευής μέχρι που, περίπου, ένα χρόνο αργότερα είχε να καταφέρει να φτιάξει ένα τηλεσκόπιο που μεγέθυνε 20 φορές αυτό που έβλεπε ο παρατηρητής!
Σύντομα ο Γαλιλαίος βρισκόταν έτη φωτός μπροστά απ' οποιονδήποτε άλλο προσπαθούσε να μελετήσει τον ουρανό. Ανακάλυψε βουνά στη Σελήνη. Τους τέσσερις δορυφόρους του Δία. Τα αναρίθμητα άστρα του Γαλαξία. Τις διαφορετικές φάσεις της Αφροδίτης. Ακόμα και τους δακτυλίους του Κρόνου (που όμως λανθασμένα είχε αναφέρει ως «δύο αυτιά»).
Το μεγάλο στοίχημα του Γαλιλαίου, ωστόσο, δεν ήταν αυτό. Ήδη από το 1534 ο Νικόλαος Κοπέρνικος είχε δημοσιεύσει την πραγματεία του Περί των περιστροφών των ουρανίων σφαιρών, όπου υποστήριζε ότι ο Ήλιος ήταν το κέντρο του σύμπαντος και όχι η Γη. Η θεωρία αυτή έγινε γνωστή ως «ηλιοκεντρισμός» και ήταν αντίθετη με τον «γεωκεντρισμό», την αντίληψη ότι το σύμπαν περιστρεφόταν γύρω από τον πλανήτη μας.
Αυτό ήταν το μεγάλο στοίχημα του Γαλιλαίου. Αυτό ήθελε να αποδείξει. Την ίδια εποχή, στο ίδιο πεδίο, έρευνες έκανε και ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Η Νέα Αστρονομία που δημοσιεύτηκε το 1609, έπειτα από τη δεκαετή του έρευνα στην κίνηση του Άρη, ο Κέπλερ όχι μόνο συμπέρανε ότι οι τροχιές ήταν ελλειπτικές και όχι κυκλικές, αλλά ταυτόχρονα υποστήριξε ότι τα πορίσματά του ενίσχυαν τον «ηλιοκεντρισμό».
Ο Γαλιλαίος αποφάσισε το 1610 να γράψει το βιβλίο Αστρικός Αγγελιοφόρος και μέσα σε αυτό να αναφέρει ότι είχε ανακαλύψει. Το βιβλίο αυτό εκτόξευσε τη φήμη του αλλά προκάλεσε και την οργή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που δεν άκουγε κουβέντα και θεωρούσε ως μοναδική και ακλόνητη αλήθεια τις γεωκεντρικές απόψεις του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου.
Οι δυο επιστολές και ο «χαφιές» μοναχός
Ο Γαλιλαίος υποστήριζε με πάθος τις ανακαλύψεις του. Ερχόταν σε κόντρα με θεολόγους. Φώναζε πως ο ίδιος είχε αποδείξει πως όλα αυτά που υποστήριζε ο Κοπέρνικος είναι αλήθεια. Μέχρι που η Καθολική Εκκλησία αποφάσισε πως πρέπει να πάρει τα μέτρα της. Από εκεί και πέρα ξεκινάει ένα θρίλερ.
Το 1616 η ρωμαιοκαθολική Ιερά Εξέταση ερεύνησε το έργο του Γαλιλαίου και τον κατηγόρησε ως αιρετικό. Η «έρευνα» αυτή στηρίχθηκε, μεταξύ άλλων, σε μια επτασέλιδη επιστολή που είχε γράψει ο Γαλιλαίος στις 21 Δεκεμβρίου 1613. Στην πραγματικότητα μέχρι και το 2018 κανείς δεν ήξερε στην πραγματικότητα αν αυτό το γράμμα το είχε όντως γράψει ο Γαλιλαίος ή το είχε δημιουργήσει η Ιερά Εξέταση για να έχει στοιχεία ώστε να στηρίξει τις κατηγορίες της. Για τον λόγο αυτό υπήρχαν δυο επιστολές. Μια που ήταν γραμμένη σε σκληρή γλώσσα και είχε καταλήξει στα χέρια των ιεροεξεταστών με τη μεσολάβηση ενός «χαφιέ» και μια που ήταν γραμμένη σε πιο μετριοπαθή γλώσσα και ήταν η απόδειξη του Γαλιλαίου πως δεν ήθελε να έρθει σε κόντρα με την Καθολική Εκκλησία και πως η «σκληρή» επιστολή ήταν πλαστή.
Το θέμα, ωστόσο, είναι πως η πραγματική επιστολή βρέθηκε το 2018 καταχωνιασμένη στα αρχεία της Βασιλικής Εταιρείας επιστημών της Βρετανίας! Η πραγματική επιστολή, πράγματι, ήταν σε σκληρό ύφος με τον Γαλιλαίο να υποστηρίζει με πάθος τις απόψεις του περί «ηλιοκεντρισμού». Αποδείχθηκε πως η μετριοπαθής επιστολή ήταν μια προσπάθεια του Γαλιλαίου να γλιτώσει την πυρά. Την είχε στείλει στον μαθηματικό Μπενεντέτο Καστέλι του Πανεπιστημίου της Πίζα, και του ζήτησε να την προωθήσει στο Βατικανό με τη σημείωση πως δήθεν αυτή ήταν η πρωτότυπη επιστολή του και όχι η άλλη, η πιο αιρετική, που είχε ήδη φθάσει στην Ιερά Εξέταση!
Στην αρχική επιστολή του, ο Γαλιλαίος για πρώτη φορά τονίζει ότι η επιστημονική έρευνα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από το θεολογικό δόγμα, αναφέρει ότι οι αναφορές της Βίβλου σε αστρονομικά συμβάντα δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη στην κυριολεξία και επισημαίνει ότι οι θρησκευτικές αρχές που ισχυρίζονται το αντίθετο, δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις για να κρίνουν σωστά! Το γράμμα αυτό το είχε στείλει στο Βατικανό στις 7 Φεβρουαρίου 1615, ο δομινικανός μοναχός Νικολό Λορίνι.
Το 1616 η ρωμαιοκαθολική Ιερά Εξέταση ερεύνησε το έργο του Γαλιλαίου και τον κατηγόρησε ως αιρετικό. Ανακοίνωσαν ότι ο «ηλιοκεντρισμός» ήταν αντίθετος προς τις Γραφές και ως εκ τούτου η θεωρία του Κοπέρνικου ισοδυναμούσε με αίρεση. Διέταξαν τον Γαλιλαίο να πάψει να υποστηρίζει τη συγκεκριμένη θεωρία, και όλα τα έργα που συνδέονταν με αυτήν, ανάμεσά τους και τα δικά του, απαγορεύτηκαν εν αναμονή των κατάλληλων διορθώσεων.
Ουσιαστικά είχε «επιτραπεί» στον Γαλιλαίο να μιλάει και να συζητάει ως επιστήμονας για τον «ηλιοκεντρισμό» αλλά να λέει πως είναι μια θεωρία χωρίς απόδειξη και πως, τέλος πάντων, η μόνη αποδεκτή αλήθεια είναι ο γεωκεντρισμός.
«E pur si muove»
Ο Γαλιλαίος έκατσε για λίγο καιρό «στ' αυγά του». Όταν, όμως, νέος πάπας της Ρώμης εξελέγη ο Ουρβανός Η', παλαιός φίλος και σύμμαχός του, έκρινε πως μπορεί να... πάρει το αίμα του πίσω και επιτέλους να δημοσιεύσει το επιστημονικό του έργο. Πράγματι ο Ουρβανός του έδωσε την άδεια να δημοσιεύσει το έργο «Διάλογος περί των Δυο Κύριων Κοσμικών Συστημάτων» υπό τον όρο πως θα παρουσίαζε την θεωρία του Κοπέρνικου ως υποθετικό σενάριο και όχι ως δεδομένο.
Ο «Διάλογος» ήταν μια σειρά συζητήσεων ανάμεσα σε τρία πρόσωπα. Τον Σαλβιάτι, τον Σαγκρέντο και τον Σιμπλίτσιο. Ο Σαλβιάτι, ένας επιστήμονας που υποστηρίζει το κοπερνίκειο σύστημα, επιχειρηματολογεί υπέρ της θεωρίας του Γαλιλαίου. Ο Σαγκρέντο λειτουργεί σαν αμερόληπτος λόγιος. Ο Σιμπλίτσιο υποστηρίζει τον γεωκεντρισμό. Το Σιμπλίτσιο στα Ιταλικά σημαίνει... «χαζούλης». Το υπονοούμενο ήταν κάτι παραπάνω από ξεκάθαρο και η οργή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας αναμενόμενη.
Ο Ουρβανός στρέφεται ενάντια στον παλιό του φίλο, η κυκλοφορία του «Διαλόγου» απαγορεύτηκε διά ροπάλου και ο 70χρονος και με πολλά προβλήματα υγείας Γαλιλαίος οδηγείται μια ημέρα σαν σήμερα προ της Ιεράς Εξετάσεως.
Κύρια κατηγορία ήταν η αθέτηση, από την πλευρά του Γαλιλαίου, του Διατάγματος του Καταλόγου Απαγορευμένων που δημοσιεύτηκε στις 6 Μαρτίου του 1616. Μετά από μια πολύμηνη και επίπονη διαδικασία, οι δυο πλευρές κατέληξαν σε μια μάλλον συμβιβαστική απόφαση: Ο ηλικιωμένος Γαλιλαίος δεν θα ριχνόταν στην πυρά αλλά θα παρέμεινε μέχρι το θάνατό του σε κατ' οίκον περιορισμό ως καταδικασμένος αιρετικός. Ο ίδιος θα έπρεπε να αναιρέσει δημόσια την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου και ουσιαστικά να αποκηρύξει το έργο του.
Ο θρύλος θέλει τον Γαλιλαίο φεύγοντας από εκείνη την τελευταία συνεδρίαση που έγινε στις 10 Φεβρουαρίου 1634 να είπε το ιστορικό: «E pur si muove». Και όμως, κινείται! Κάποιοι ιστορικοί λένε ότι το είπε ψιθυριστά και οι ιεροξεταστες δεν το άκουσαν. Κάποιοι άλλοι λένε πως τον άκουσαν αλλά έκαναν πως δεν το άκουσαν σεβόμενοι έναν γέρο άνθρωπο που είχε λίγο χρόνο ζωής ακόμα. Υπάρχουν και αυτοί που λένε πως δεν το είπε ποτέ. Ότι και να έγινε, αυτό που έχει σημασία είναι πως όντως. Κινείται. Και το παραδέχθηκε και η Καθολική Εκκλησία, περίπου τρεις αιώνες αργότερα!
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
