Σαν σήμερα, 12 Αυγούστου, η «νύχτα των δολοφονημένων ποιητών»

Το όνειρο μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας που θα έβαζε πάνω απ' όλα τον άνθρωπο, έσβησε γρήγορα στη Σοβιετική Ένωση. Η ιδέα ήταν εξαιρετική. Σε εκείνη την περίπτωση, ωστόσο, ξεπέρασε το μπόι των ανθρώπων. Ατελές ον ο άνθρωπος δεν μπόρεσε να ακολουθήσει «την έφοδο προς τον ουρανό». Και όχι απλά δεν μπόρεσε να ακολουθήσει αλλά έκανε και κάποια από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στο όνομα αυτής της ιδεατής σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Στη πάλαι ποτέ κραταιά Σοβιετική Ένωση, η περίοδος της απόλυτης κυριαρχίας του Ιωσήφ Στάλιν, είχε βαφτεί στο αίμα. Συνήθως οι περισσότεροι θυμούνται το «Γολόντομορ», τον λιμό που ουσιαστικά επέβαλε ο «Πατερούλης» στην Ουκρανία και είχε ως συνέπεια εκατομμύρια άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους μέσα σε λιγότερο από δυο χρόνια. Υπάρχουν και πολλά άλλα παραδείγματα αδιανόητης σκληρότητας. Υπάρχουν και αυτά, ωστόσο, που είναι ξεχασμένα. Ένα από αυτά είναι το μαζικό, πολιτικό έγκλημα που έμεινε στην Ιστορία ως «νύχτα των δολοφονημένων ποιητών».

Ο Στάλιν και η Αντιφασιστική Εβραϊκή Επιτροπή

Όταν τελείωσε ο εφιάλτης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι άλλοτε σύμμαχοι, αφού πρώτα μοίρασαν την Ευρώπη σε σφαίρες επιρροής, εισήλθαν στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ένας «πόλεμος» ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή (σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, δηλαδή) που μπορεί να μην είχε κανόνια και πολυβόλα, είχε όλα τα άλλα στοιχεία, ωστόσο, που τον έκαναν μια επικίνδυνη κατάσταση για όσους βρίσκονταν στη μέση. Η συνθήκη που λέει πως «όταν τσακώνονται τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια», εδώ έβρισκε την πλήρη εφαρμογή της. Το καθεστώς του «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας» δημιούργησε πολλές τραγικές καταστάσεις.

Τότε, λοιπόν, το νεοϊδρυθέν κράτος του Ισραήλ «επέλεξε» να ταχθεί στο πλευρό της Δύσης. Αυτή η απόφαση, ωστόσο, ήταν δεδομένο πως θα προκαλούσε πολλές και έντονες αντιδράσεις στην ΕΣΣΔ όπου, ούτως ή άλλως, η τάση προς τον αντισημιτισμό υπήρχε ήδη και, μάλιστα, σε μεγάλες διαστάσεις.

Αυτό που έλειπε ήταν να «εφευρεθεί» ένας εχθρός και ένα αφήγημα που θα εξυπηρετούσε τις διώξεις σε βάρος Εβραίων. Στο στόχαστρο του σταλινικού καθεστώτος μπήκε η Εβραϊκή Αντιφασιστική Επιτροπή (JAC), μέλη της οποίας ήταν πέντε συγγραφείς Γίντις (Γλωσσική διάλεκτος που ομιλείται από τη μεγάλη πλειοψηφία των Ασκεναζίμ Εβραίων και γράφεται με εβραϊκούς χαρακτήρες).

Ο Στάλιν, έστησε ένα αφήγημα, σύμφωνα με το οποίο, η χρήση της γλώσσας Γίντις αποτελούσαν απόδειξη της προσπάθειας που έκαναν «σκοτεινά κέντρα» προκειμένου να σχηματιστεί μια ξεχωριστή γλώσσα και κουλτούρα ανεξάρτητη από την Σοβιετική Ένωση. Στην πραγματικότητα, αυτό που είχε συμβεί είναι πως με τη ναζιστική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση το εβραϊκό στοιχείο και ο πολιτισμός δέχθηκε τόσο ισχυρό πλήγμα που σχεδόν καταστράφηκε ολοσχερώς. Η Εβραϊκή Αντιφασιστική Επιτροπή, λοιπόν, εστίασε στην προσπάθεια να ανοικοδομηθεί η κοινότητα και, κυρίως, να διασωθούν όσα περισσότερα πολιτισμικά στοιχεία γίνεται.

Ο ηγέτης της ΕΣΣΔ στράφηκε κατά της JAC προκειμένου να στείλει μηνύματα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της αχανούς χώρας του. Πρώτο θύμα ο Σόλομον Μίκοελς. Ο ηγέτης της Επιτροπής, ηθοποιός και σκηνοθέτης, σκοτώθηκε, το 1948 στο Μινσκ, σε ένα τραγικό τροχαίο δυστύχημα. Μόνο που λίγοι ήταν αυτοί που πίστεψαν πως ήταν όντως ένα τροχαίο ατύχημα. Για τους περισσότερους ήταν ένα τέλεια οργανωμένο έγκλημα για το οποίο είχε δώσει εντολή ο ίδιος ο Στάλιν.

Πιθανότατα, το σταλινικό καθεστώς θεωρούσε πως με τη φυσική εξόντωση του ηγέτη της JAC, θα πάψει να υπάρχει και η Επιτροπή, ωστόσο, αυτό αποδείχθηκε μια λανθασμένη εκτίμηση. Συνέχισε το έργο της με μεγαλύτερη θέρμη από πριν και κάπως έτσι φτάσαμε στον Σεπτέμβριο του 1948 όταν οι μυστικές υπηρεσίες της ΕΣΣΔ άρχισαν να συλλαμβάνουν στελέχη της JAC με τις κατηγορίες της κατασκοπείας και της προδοσίας! Κατηγορήθηκαν επίσης για «αντεπαναστατικά εγκλήματα» και οργανωμένη δράση μέσω της οργάνωσης που «χρησίμευσε ως διεθνές δίκτυο για την επικοινωνία αντισοβιετικών απόψεων».

Η «νύχτα των δολοφονημένων ποιητών»

Συνολικά συνελήφθησαν 13 μέλη της Επιτροπής που φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν άγρια επί τρία χρόνια πριν τελικά οδηγηθούν σε μια δίκη παρωδία η οποία ξεκίνησε στις 8/5/1952 και τελείωσε στις 18 Ιουλίου του ίδιου χρόνου. Οι κατηγορούμενοι για συνηγόρους τους είχαν τρεις σοβιετικούς στρατιωτικούς δικαστές οι οποίοι (όπως ήταν αναμενόμενο) δεν έδειξαν και ιδιαίτερη θέρμη στην υπεράσπιση των μελών της Επιτροπής.

Ακόμα και σε μια τέτοια δίκη, πάντως, φάνηκε πως πολλά από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο δικαστήριο της Μόσχας και υποτίθεται πως αποδείκνυαν την ενοχή των κατηγορουμένων ήταν κάτι παραπάνω από υπερβολικά. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου προσπάθησε με διάφορους τρόπους να «φρενάρει» την όλη διαδικασία αλλά οι πιέσεις από... ψηλά, δεν του άφηναν πολλά περιθώρια ευελιξίας.

Η απόφαση του δικαστηρίου ανέφερε ότι οι κατηγορούμενοι καταδικάζονται με «το πιο αυστηρό μέτρο τιμωρίας για τα εγκλήματα που διέπραξαν από κοινού: εκτέλεση, και κατάσχεση όλης της περιουσίας τους». Το δικαστήριο αφαίρεσε επίσης από τους άνδρες τα μετάλλια και άλλες στρατιωτικές τιμές.

Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 12 Αυγούστου 1952, 13 από τους 15 κατηγορούμενους, όλοι τους ρωσοεβραίοι διανοούμενοι (ποιητές, συγγραφείς, σκηνοθέτες, μουσικοί) μέλη ή συμπαθούντες της JAC, εκτελέστηκαν στο υπόγειο της φυλακής. Μετά τη δίκη και τις εκτελέσεις κανείς δεν έμαθε το παραμικρό. Οι εφημερίδες δεν έγραψαν τι έγινε και τη διαχείριση της υπόθεσης την ανέλαβαν οι μυστικές υπηρεσίες που φρόντισαν να κουκουλώσουν τα πάντα. Οι οικογένειες των εκτελεσθέντων κατηγορήθηκαν ως «συγγενείς προδοτών της πατρίδας» και εξορίστηκαν. Δεν έμαθαν για τις τύχες των μελών της οικογένειάς τους παρά μόνο τρία χρόνια μετά, τον Νοέμβριο του 1955, οπότε και αναψηλαφίστηκε η υπόθεση. Στις 22 Νοεμβρίου 1955, το Στρατιωτικό Σώμα του Ανώτατου Δικαστηρίου της Σοβιετικής Ρωσίας αποφάσισε ότι δεν υπήρχε «καμία ουσία για τις κατηγορίες» εναντίον των κατηγορουμένων και έκλεισε την υπόθεση.

Η «νύχτα των δολοφονημένων ποιητών», όπως έμεινε στην Ιστορία, είναι μια από τις τελευταίες απεχθείς μαζικές πολιτικές δολοφονίες με εντολή του Ιωσήφ Στάλιν ο οποίος πέθανε περίπου ένα χρόνο αργότερα. Πριν πεθάνει, πάντως, ο «πατερούλης» συνέχισε το κυνήγι της εβραϊκής κοινότητας με την υπόθεση που έμεινε στην Ιστορία ως η «Συνωμοσία των γιατρών» αλλά γρήγορα κατέρρευσε.