Ο Αλέξανδρος Ιόλας ήταν η επιτομή αυτού που λέμε «κοσμοπολίτης». Οι περισσότεροι... κοινοί θνητοί θα έπρεπε να σπαταλήσουν δύο και τρεις ζωές για να καταφέρουν να ζήσουν έστω και τα μισά από όλα αυτά που έζησε εκείνος. Η ζωή του, άλλωστε, θα μπορούσε εύκολα να είναι το σενάριο για κάποια χολιγουντιανή ταινία. Από αυτές που βλέπουμε στη μεγάλη οθόνη και λέμε «ναι, καλά τώρα...». Ξεκίνησε από το μηδέν, έφτασε στην κορυφή και από εκεί ακολούθησε το αντίστροφο δρομολόγιο που έκανε το τέλος του να είναι πικρό, γεμάτο πόνο και θλίψη.
Ποιος ήταν ο Αλέξανδρος Ιόλας;
Ο Κωνσταντίνος Κουτσούδης γεννήθηκε ανήμερα της 25ης Μαρτίου του 1907 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Γόνος εύπορης οικογένειας βαμβακεμπόρων είχε ότι μπορεί να θελήσει ένα παιδί.
Από μικρός, ωστόσο, δεν έδειξε την παραμικρή διάθεση να συνεχίσει την οικογενειακή επιχείρηση. Του άρεσε η τέχνη. Οτιδήποτε είχε σχέση με αυτή. Πήρε γρήγορα τις αποφάσεις του και πριν καν κλείσει τα 20 του χρόνια, με μοναδικό εφόδιο 10 χρυσές λίρες και τρεις συστατικές επιστολές του Μεγάλου Αλεξανδρινού των ελληνικών γραμμάτων, Κωνσταντίνου Καβάφη, που είχαν σαν αποδέκτες τον Παλαμά, τον Σικελιανό και τον Μητρόπουλο, έφυγε για την Αθήνα. Πριν φύγει από την Αλεξάνδρεια, η γιαγιά του τού έδωσε μια συμβουλή που, όπως θα διαβάσετε στη συνέχεια, ήταν άκρως προφητική: «Πήγαινε στη Γερμανία ή στην Ιταλία. Ποτέ μην πας στην Ελλάδα»…
Στην Αθήνα έμεινε μόνο για τέσσερα χρόνια. Στη συνέχεια έφυγε για το Βερολίνο (1931) αφού πρώτα έκανε μια μικρή στάση στην Ιταλία. Στη Γερμανία αφιερώθηκε στην τέχνη του χορού, αλλά έμεινε εκεί μόνο για τρία χρόνια. Εξαιτίας της ανόδου του ναζισμού έφυγε ξανά για το Παρίσι. Ήρθε σε επαφή με μεγάλες μορφές της τέχνης, αλλά και με διακεκριμένους εικαστικούς.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘30 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και έγινε κορυφαίος χορευτής στη νεοσύστατη «Ballet Theatre Company» και αργότερα ανέλαβε τη διεύθυνση των μπαλέτων του «Μαρκησίου de Cuevas».
Η αγάπη του για τα έργα τέχνης ξεκίνησε το 1931 όταν περνώντας έξω από μια γκαλερί, είδε και… ερωτεύτηκε έναν πίνακα του Ντε Κίρικο. Μπήκε μέσα, έδωσε μια γενναία προκαταβολή και χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να τον ξεπληρώσει.
Το 1940 συνδέθηκε με τη Θεοδώρα Ρούσβελτ, εγγονή του Προέδρου των ΗΠΑ, η οποία ήταν εκείνη που τον «βάφτισε» Αλέξανδρο Ιόλα. Το 1944 μετά από ένα πέρασμα από τη Βραζιλία και επικαλούμενος ένα τραύμα στο πόδι εγκατέλειψε για πάντα τον χορό, προκειμένου να στραφεί στην άλλη μεγάλη αγάπη του. Με τη βοήθεια της φίλης του δούκισσας Μαρία ντε Γκραμόν άνοιξε το 1946 την πρώτη του γκαλερί στη Νέα Υόρκη.
Από εκεί και πέρα υπάρχει μόνο η άνοδος. Οτιδήποτε είχε σχέση με τέχνη και Νέα Υόρκη έφερε την υπογραφή του Ιόλα. Ήταν αυτός που έκανε μια πρωτοποριακή για την εποχή συμφωνία και Ευρωπαίοι σουρεαλιστές έστειλαν τα έργα τους σε γκαλερί των ΗΠΑ. Ήταν αυτός που ανακάλυψε το σπουδαίο ταλέντο του Άντι Γουόρχολ και άλλαξε ουσιαστικά τη ροή των πραγμάτων στο ποπ αρτ κίνημα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Δημιούργησε το τεράστιο δίκτυο των Alexandre Iolas Galleries σε Ευρώπη και ΗΠΑ και μέσα από αυτές προσπάθησε και σε μεγάλο βαθμό κατάφερε να επιβάλει Έλληνες καλλιτέχνες όπως ο Γκίκας, ο Μόραλης και ο Τσαρούχης στο εξωτερικό.
Τη δεκαετία του 1960 ο Ιόλας έχει «χτυπήσει» ήδη κορυφή. Είναι διάσημος και έχει γνωριμίες που του επέτρεπαν να κάνει τα πάντα. Τότε ήταν που αποφάσισε πως ήθελε να περνάει πλέον όλο και περισσότερο χρόνο στην Αθήνα. Ξέχασε τη συμβουλή - προφητεία της γιαγιάς του, για την οποία μιλήσαμε στην αρχή.
Βρήκε ένα χωράφι μέσα σε κάτι αμπελώνες στην Αγία Παρασκευή και άρχισε να χτίζει σταδιακά αυτό που σήμερα ξέρουμε ως βίλα Ιόλα. Αρχικά 1-2 δωμάτια για να μεταφέρει κάποια έργα από το εξωτερικό και σιγά - σιγά όλο το μέγαρο.
Στενός φίλος του Κ. Καραμανλή, της Μερκούρη, του Κακογιάννη, του Ταχτσή. Δεν έκρυψε ποτέ πως ήταν ομοφυλόφιλος και δε δίσταζε ανοιχτά να λέει πως «οι Έλληνες είναι οι καλύτεροι εραστές».
Τα σκάνδαλα, η πτώση και το τέλος
Ο Αλέξανδρος Ιόλας ένιωθε ανίκητος και φερόταν ως τέτοιος. Συμπεριφερόταν με τρόπο αλαζονικό και ο λόγος του χαρακτηριζόταν από έπαρση και υπεροψία. Στην Αθήνα ήδη υπήρχαν οι φήμες για πάρτι ακολασίας και αδιανόητης χλιδής στη βίλα της Αγίας Παρασκευής. Ούτε αυτά, όμως, φαινόταν να τον αγγίζουν.
Το 1983 ήταν η χρονιά που θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Όλα ξεκίνησαν από μια χειμαρρώδη συνέντευξη που έδωσε το περιοδικό «Γυναίκα». Εμφανίζεται ως αριστοκράτης και τα βάζει με όλους και με όλα. Μιλά απαξιωτικά για τους πάντες. Από τον Τσαρούχη και τη Μελίνα (υπουργό Πολιτισμού τότε), μέχρι την Αλλαγή του Ανδρέα Παπανδρέου αλλά και τον τότε πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή, ενώ δε διστάζει να πει πως «θα ήταν καλύτερο απ’ όλους αυτούς να μας κυβερνήσει η… φτερού»!
Συγκέντρωσε πάνω του όλα τα φώτα της δημοσιότητας αλλά αυτή τη φορά για όλους τους λάθους λόγους. Τα ΜΜΕ με την «Αυριανή» σε πρώτο πλάνο εξαπέλυσαν μια πρωτοφανή εκστρατεία σπίλωσης του Ιόλα. Λέγεται πως η «Αυριανή» ειδικά (όχι ότι αυτό αποτελεί κάποιου είδους έκπληξη) τον έβαλε στο στόχαστρό της (όπως και τον αξέχαστο Μάνο Χατζιδάκι) με σκοπό να πλήξει το κύρος του Καραμανλή.
Το τελειωτικό χτύπημα, ωστόσο, το έδωσε μια τραβεστί με το ψευδώνυμο «Μαρία Κάλλας» (ένας πρώην υπάλληλος του Ιόλα που ήθελε με τον τρόπο αυτόν να τον εκδικηθεί επειδή τον είχε διώξει) που αποκαλύπτει ένα ανύπαρκτο σκάνδαλο που περιείχε κατηγορίες για παιδεραστία, αρχαιοκαπηλία και βέβαια ναρκωτικά!
Η Ελλάδα βάζει στο περιθώριο τον Ιόλα περίπου την ίδια εποχή που η γαλλική δημοκρατία τον τιμούσε με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής!
Πέρασε ανακριτή περίπου πέντε μήνες πριν τον θάνατό του. Το κατηγορητήριο είναι τόσο αστείο που η υπόθεση δεν έφτασε ποτέ στο ακροατήριο. Ο ανακριτής του λέει πως η υπόθεση έκλεισε και πως το μόνο που μένει πλέον είναι να «καθαρίσει» το όνομα του στον Τύπο.
Παρά την πίκρα του ο Ιόλας διαισθανόμενος ίσως πως το τέλος του πλησιάζει φώναξε δυο προσωπικούς του φίλους και τους υπαγόρευσε τη διαθήκη του, σύμφωνα με την οποία:
«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος Αλέξανδρος Ιόλας σήμερον, την 17 Φεβρουαρίου 1987, δια της παρούσης επιστολής μου θέλω να δηλώσω, παρά τις βεβαιωμένες μου απογοητεύσεις στην Ελλάδα δια την κατηγορία μου περί αρχαιοκαπηλίας και τον διασυρμό του ονόματός μου από τον τύπο, ότι αποφάσισα μετά θάνατον, όλα τα αρχαία της συλλογής μου να περιέλθουν ως δωρεά δική μου εις την Ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου. Εφ’ όσον δε ζω πλέον, να φροντίσετε να αποκατασταθεί το όνομά μου, διότι αρχαιοκάπηλος δεν υπήρξα ποτέ μου. Με αγάπη για την Ελλάδα».
Δυστυχώς, για τον ίδιο η τελευταία του επιθυμία δεν εκπληρώθηκε καθώς η ελληνική κυβέρνηση τότε αρνήθηκε την προσφορά του.
Πικραμένος έφυγε για τις ΗΠΑ όπου λίγο καιρό αργότερα, μια ημέρα σαν σήμερα, στις 8 Ιουνίου 1987, νικημένος από το AIDS, πέθανε σε νοσοκομείο της Νέας Υόρκης. Τότε ήταν που το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του χάθηκε ή καλύτερα λεηλατήθηκε. Μέσα σε λίγες ημέρες μια συλλογή με 11.000 σπάνια έργα τέχνης έκανε… «φτερά»! Κανείς ποτέ δεν έμαθε ή δεν είπε ποιος κρυβόταν πίσω από αυτό το πλιάτσικο των πολλών εκατομμυρίων ευρώ.
Όπως ποτέ δεν έμαθε κανείς ποιος κρυβόταν πίσω από τη δημοπρασία που έγινε στις 25 Μαΐου 2017, στο Λονδίνο, από τον Οίκο Sotheby’s οι υπεύθυνοι του οποίου αρνήθηκαν ν’ αποκαλύψουν τι νόμιμα έγγραφα είχαν αυτοί που εμφανίστηκαν ως κάτοχοι των έργων τέχνης. Κανείς δεν ξέρει αν ήταν κάποιος κληρονόμος ή κάποιος από αυτούς που συμμετείχαν στο πλιάτσικο. Το συνολικό ποσό του πλειστηριασμού, πάντως, έφτασε στις 1.421.503 βρετανικές λίρες (1,845,253 δολάρια).
Και αυτό ήταν μόνο ένα μικρό κομμάτι της συλλογής του Ιόλα που αρνήθηκε να δεχθεί το Δημόσιο.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
