Ο Καρλ Μαρξ πέθανε μια ημέρα σαν σήμερα. Άφησε την τελευταία του πνοή στις 14 Μαρτίου 1883 στο Λονδίνο. Προφανώς και κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποια ήταν η τελευταία του σκέψη. Είναι δεδομένο, όμως, πως ο «άοπλος προφήτης», όπως τον αποκάλεσε ο διανοούμενος Έρικ Χομπσμπάουμ, πέθανε απογοητευμένος. Έζησε μια ολόκληρη ζωή κυνηγημένος, προσπαθώντας να αλλάξει τον κόσμο.
Πέθανε χωρίς να έχει έστω και την παραμικρή ένδειξη πως το σπουδαίο έργο που άφησε πίσω του θα σφράγιζε την πορεία της ανθρωπότητας. Λέγεται πως τα τελευταία του λόγια ήταν: «Πηγαίνετε, βγείτε έξω. Τα τελευταία λόγια είναι για τους ανόητους που δεν έχουν πει αρκετά». Κηδεύτηκε στο νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ στο Βόρειο Λονδίνο, τρεις ημέρες αργότερα. «Στην κηδεία του στο νεκροταφείο του Λονδίνου μαζεύτηκαν 11 άτομα μαζί με το νεκροθάφτη» έγραψε ο Εντουάρντο Γκαλεάνο.
«Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν τίποτα εκτός από τις αλυσίδες τους»
Δύστροπος, επίμονος, απότομος, αυταρχικός, προσηλωμένος σε ό,τι αποφάσιζε να κάνει, καλός μαθητής με καλή διαγωγή που δεν έκανε παρέα με παιδιά της ηλικίας του γιατί τα θεωρούσε... μικρά! Αυτός ήταν ο Καρλ Μαρξ σαν παιδί. Γεννήθηκε στις 5 Μαΐου 1818 στην πόλη Τριρ της Πρωσικής Ρηνανίας. Ο πατέρας του ήταν μεγαλοδικηγόρος που λάτρευε να ασχολείται με τα κοινά. Η μητέρα του ήταν μια απλή γυναίκα. Αμφότεροι εβραϊκής καταγωγής.
Ο πατέρας, δύο χρόνια πριν γεννηθεί ο Καρλ, αποφάσισε να ασπαστεί τον χριστιανισμό εξαιτίας ενός αντισημιτικού νόμου που ουσιαστικά απαγόρευε στους Εβραίους να ασκούν ανώτερα επαγγέλματα. Καρλ βαπτίστηκε, μαζί με τα υπόλοιπα αδέρφια του, χριστιανός όταν ήταν έξι χρονών. Η μητέρα ήταν το μόνο μέλος της οικογένειας που ακολούθησε αυτή τη μεταστροφή.
Γενικά ο Καρλ Μαρξ δεν ήταν ποτέ ο άριστος μαθητής. Το 1835, ωστόσο, έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. «Σπούδασε» εκεί φιλοσοφία και λογοτεχνία. Η λέξη «σπούδασε» μπήκε σε εισαγωγικά γιατί όσο καιρό έμεινε εκεί (μόλις δυο εξάμηνα) μόνο αυτό δεν έκανε. Συνελήφθη «επί μέθη και διαταράξει της νυχτερινής ησυχίας», άφησε χρέη, τσακωνόταν, δημιουργούσε προβλήματα ακόμα και σε μονομαχία είχε εμπλακεί. Εκείνη τη χρονιά πρόλαβε και έκανε και έναν κρυφό αρραβώνα. Και ήταν το μόνο, από αυτά που έκανε τότε, που διατηρήθηκαν μέσα στο χρόνο. Ήταν τρελά ερωτευμένος με την Τζένη Βεστφάλεν η οποία ήταν η κολλητή της αδερφής του. Θα μείνει τρελά ερωτευμένος μαζί της μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ο πατέρας του, δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτή τη συμπεριφορά και έτσι με το ζόρι τον έγραψε στο αυστηρό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Αυτή ήταν μια απόφαση που, όπως αποδείχθηκε, του άλλαξε τη ζωή. Αφήνει τον... έκλυτο βίο και «πέφτει με τα μούτρα» στο διάβασμα και το γράψιμο. Εκεί, όμως, θα έρθει σε επαφή και με την πολιτική. Έγινε μέλος στη φοιτητική ομάδα Νέοι Εγελιανοί, μια επαναστατική κολεκτίβα που έθεσε στο θεωρητικό της στόχαστρο τους πολιτικούς και θρησκευτικούς θεσμούς της πρωσικής κοινωνίας.
Όσο περνούσε ο καιρός τόσο πιο ριζοσπαστικές ιδέες αποκτούσε και τόσο περισσότερο εξαγρίωνε τον πατέρα του. Παρά τις κόντρες του ο Καρλ Μαρξ θαυμάζει τον πατέρα του και ο θάνατός του τον βυθίζει στην κατάθλιψη. Την ίδια ώρα, ωστόσο, οι επαναστατικές απόψεις που εξέφραζε μέσα σε ένα άκρως συντηρητικό περιβάλλον του στερούν κάθε πιθανότητα να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα και έτσι θα στραφεί στη δημοσιογραφία. Εργάζεται στην «Εφημερίδα του Ρήνου» όπου φτάνει μέχρι και τη θέση του διευθυντή αλλά η περιπέτεια αυτή έχει άδοξο τέλος αφού η πρωσική κυβέρνηση ανέστειλε τη λειτουργία της εφημερίδας επειδή γράφτηκε ένα άρθρο για τα διαζύγια που την έφερε σε πλήρη ρήξη με την τοπική εκκλησία.
Στη συνέχεια θα παντρευτεί την αγαπημένη του Τζένη και θα μετακομίσουν στο Παρίσι. Εκεί μαζί με έναν φίλο του, τον αριστερό φιλόσοφο Άρνολντ Ρούγκε, θα εκδώσουν την πολιτική επιθεώρηση «Deutsch-Französische Jahrbücher» (Γερμανο-Γαλλικά Χρονικά). Ούτε αυτή η εκδοτική απόπειρα θα έχει αίσιο τέλος αλλά στο μεταξύ ο Καρλ Μαρξ έχει προλάβει να γίνει γνωστός ως «φλογερός επαναστάτης» αφού ασκεί «αμείλικτη κριτική» στην άρχουσα τάξη και ταυτόχρονα καλεί το προλεταριάτο σε ξεσηκωμό.
Η αστυνομία θα κατασχέσει το περιοδικό και θα συλλάβει τον Μαρξ, «εγκαινιάζοντας» έτσι μια «σχέση» που θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Εκείνη η σύλληψη του Μαρξ, ωστόσο, θα αποφέρει και ένα καλό: τη γνωριμία του Καρλ Μαρξ με τον Φρίντριχ Ένγκελς, τον άνθρωπο που θα μείνει στο πλάι του και θα τον στηρίζει μέχρι το τέλος της ζωής. Καρλ Μαρξ με Φρίντριχ Ένγκελς συμπλήρωναν ο ένας τον άλλο. Ο Ένγκελς διατυπώνει την αρχή πως «οι νόμοι της εξέλιξης των κοινωνιών οδηγούν αναπόφευκτα προς τον κομμουνισμό» και ο Μαρξ παρακολουθεί από κοντά και από μέσα όλες τις κινηματικές διεργασίες που βρισκόντουσαν σε εξέλιξη εκείνη την εποχή στη Γαλλική πρωτεύουσα. Τότε θα γνωρίσει και τους αναρχικούς Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν και Μιχαήλ Μπακούνιν. Αρχικά θα υπάρξει ανάμεσα τους μια δυνατή φιλία η οποία στη συνέχεια θα μετατραπεί σε δυνατή... έχθρα!
«Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη»
Από εκείνο το σημείο και έπειτα η ζωή του Καρλ Μαρξ θα σημαδευτεί από αλλεπάλληλες διώξεις και εκτοπίσεις. Θα αναγκαστεί να κάνει πολλές φορές το δρομολόγιο Αγγλία – Γερμανία – Γαλλία – Βέλγιο αφού οι επαναστατικές του ιδέες και η θέλησή του για δημιουργία ενός ευρύτερου κομμουνιστικού κινήματος, τρομάζουν την άρχουσα τάξη που τον καταδιώκει σε κάθε του βήμα. Στις Βρυξέλλες συγγράφει τη μνημειώδη «Γερμανική Ιδεολογία», από κοινού με τον μόνιμο συνεργάτη του πια Ένγκελς, το πόνημα όπου αναπτύσσεται για πρώτη φορά ο ιστορικός υλισμός, η κατεξοχήν μαρξιστική συνεισφορά στη φιλοσοφία!
Ο «Σύνδεσμος των Δικαίων», μια χριστιανική κομμουνιστική διεθνής επαναστατική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1836, καλεί τον Μαρξ στο συνέδριό του τον Ιούνιο του 1847. Η επιρροή του Μαρξ ήταν τέτοια που μετά το τέλος του συνεδρίου ο «Σύνδεσμος» αντικαθιστά τη λέξη «Δικαίων» με τη λέξη «Κομμουνιστών» και το κεντρικό σύνθημα «Όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια» μετατρέπεται σε «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!». Έξι μήνες μετά ο Καρλ Μαρξ θα αρχίσει να γράφει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» το οποίο θα ολοκληρωθεί το 1848.
Η επίδραση του «Μανιφέστου» υπήρξε καταλυτική για τις λαϊκές επαναστάσεις που ξέσπασαν την ίδια χρονιά στην Ευρώπη. Αυτό, ωστόσο, προκάλεσε και ένα νέο γύρο, πιο σκληρό αυτή τη φορά, διώξεων, συλλήψεων, εκτοπισμών και φυλακίσεων. Με τη σειρά του αυτό είχε τεράστιο αντίκτυπο στη ζωή του Καρλ Μαρξ. Χωρίς λεφτά και χωρίς πηγές εισοδήματος είναι πάμφτωχος ενώ οι οικογενειακές του υποχρεώσεις (στο μεταξύ, είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά) είχαν μεγαλώσει και εκείνος δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει. Η οικονομική του κατάσταση είναι άθλια. Κυνηγημένος και αποκαμωμένος από τις κακουχίες και τις μεγάλες δυσκολίες αποφασίζει να αποφύγει κάθε ενεργό ανάμειξη στην πολιτική και να αφιερωθεί στη συγγραφή του μεγάλου του έργου, του «Κεφαλαίου».
«Ο άνθρωπος πουλάει τον εαυτό του σε εκείνον που έχει ώστε να αποκτήσει κι αυτός, χωρίς συνείδηση ότι όταν έχει περισσότερα, δεν έχει πια τον εαυτό του... έτσι στοχεύει στην ιδιοκτησία και η απόκτηση ολοένα περισσότερων γίνεται σκοπός ζωής. Φθόνος, πόλεμοι, εγωισμός, κλοπή, εγκλήματα, αδικία, ο πλούτος των πολλών και η αθλιότητα των λίγων, όλα τα κακά προέρχονται από την υπεράσπιση της ιδιοκτησίας» γράφει μέσα σε αυτό αν και θα προλάβει να δει την έκδοση μόνο του πρώτου τόμου. Οι άλλοι δυο θα εκδοθούν μετά τον θάνατό του, σε επιμέλεια του Ένγκελς.
Η επιστροφή του στη Γερμανία την εποχή που «γεννιόταν» η Α' Διεθνής τον φέρνει αντιμέτωπο με τους αναρχικούς και τον Μπακούνιν. Η κόντρα τους ξεφεύγει από κάθε έλεγχο, ο Καρλ Μαρξ εμπλέκεται και πάλι ενεργά στην πολιτική. Για τα προς το ζην αρχίζει και πάλι να δημοσιογραφεί εγκαινιάζοντας έτσι τη 10χρονη συνεργασία του με την εφημερίδα «New York Tribune» (1852-1862).
Πλέον, όμως οι κακουχίες και οι διώξεις, έχουν φανερές επιπτώσεις στην υγεία του. Το τελειωτικό χτύπημα για τον Μαρξ ήταν ο θάνατος της Τζένης του, από καρκίνο, το 1881. «Ο θάνατός της σκότωσε κάθε κίνητρο ζωής γι’ αυτόν» έγραφε ο Ένγκελς. Δυο χρόνια αργότερα, ξεχασμένος, φτωχός και απογοητευμένος θα πεθάνει και αυτός. Αυτό που δεν πρόλαβε να δει ήταν το πόσο προφητικός υπήρξε και πόσο το έργο του πέτυχε αυτό που ο ίδιος ήθελε: Να αποτελέσει το σπίρτο που θα ανάψει το φιτίλι της επανάστασης σε κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
