Στις 2 Μαΐου 1986, στη Λυών η Ντιναμό Κιέβου αντιμετωπίζει την Ατλέτικο Μαδρίτης στο πλαίσιο του τελικού του Κυπέλου Κυπελλούχων Ευρώπης. Ο - τότε - 23χρονος δημοσιογράφος Χρήστος Σωτηρακόπουλος βρίσκεται στην πόλη της νοτιοανατολικής Γαλλίας προκειμένου να καλύψει για λογαριασμό της ΕΡΤ τον σπουδαίο αγώνα.
Ήταν Μεγάλη Παρασκευή και η διοίκηση της Δημόσιας Τηλεόρασης προκειμένου να μη διαταράξει το θρησκευτικό συναίσθημα των πιστών, αποφασίζει να μην τον μεταδώσει σε ζωντανή σύνδεση αλλά σε μαγνητοσκόπηση το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, λίγες ώρες πριν την Ανάσταση.
Διαβάστε ακόμη: Το... πυρηνικό Πάσχα: Πώς η Ελλάδα πληροφορήθηκε το δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ τρεις μέρες μετά
Ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος ξεκινάει τη μετάδοση μιλώντας - προφανέστατα - για το τρομακτικό πυρηνικό ατύχημα που είχε γίνει στο Τσερνόμπιλ μερικές ημέρες νωρίτερα. Στις 26 Απριλίου. Υπήρχε, όμως, ένα μικρό πρόβλημα... Στην Ελλάδα οι πολίτες ακόμα δε γνώριζαν αυτό που είχε συμβεί καθώς ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου είχε πάρει μια απόφαση υψηλού πολιτικού ρίσκου. Είχε αποφασίσει πως, προκειμένου να μη διαταραχθεί το εορταστικό κλίμα, οι Έλληνες θα μάθαιναν για το τρομακτικό πυρηνικό ατύχημα... μετά το Πάσχα!
Αν η μετάδοση του Σωτηρακόπουλου ήταν ζωντανή τότε όλοι οι Έλληνες θα είχαν μάθει κάτι που τους είχαν κρατήσει κρυφό. Ήταν, όμως, μαγνητοσκοπημένη και έτσι «ούτε γάτα, ούτε ζημιά». Πριν βγει στον «αέρα», οι υπεύθυνοι της ΕΡΤ «έκοψαν» την εισαγωγή του Σωτηρακόπουλου και η μετάδοση ξεκίνησε με τη σέντρα του αγώνα. Κάπως έτσι οι Έλληνες, μέσα στην άγνοιά τους, έκαναν ευτυχισμένο Πάσχα. Μόνο που το τεράστιο ραδιενεργό νέφος που είχε εκλυθεί από το καταστροφικό ατύχημα, είχε ήδη ξεκινήσει το «ταξίδι» του προς τα Βαλκάνια και την Ελλάδα.
Το χρονικό ενός εφιαλτικού πυρηνικού ατυχήματος
Ήταν μια ημέρα σαν σήμερα, 26 Απριλίου 1986. Στην Ελλάδα ήταν Σάββατο του Λαζάρου. Τα ξημερώματα εκείνης της ημέρας, στο Εργοστάσιο Παραγωγής Πυρηνικής Ενέργειας «Β.Ι. Λένιν», στην πόλη του Τσερνόμπιλ (τότε Σοβιετική Ένωση, σήμερα Ουκρανία), υπάρχει σε εξέλιξη μια εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη διαδικασία.
Οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό αντιδραστήρα Νο.4 άρχισαν τις προγραμματισμένες εργασίες για μία δοκιμή που σκοπό είχε να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας. Το ρολόι έδειχνε 1:23 το πρωί όταν μια αλυσιδωτή αντίδραση άρχισε να προκαλεί διαδοχικές εκρήξεις. Κανένα από τα 13 συστήματα ασφαλείας δε λειτούργησε όπως θα έπρεπε. Το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους περίπου χιλίων τόνων, τινάχθηκε στον αέρα σαν να ήταν... πούπουλο και διέφυγε στην ατμόσφαιρα σημαντική ποσότητα ραδιενεργών υλικών. Δύο με τρία δευτερόλεπτα αργότερα ακολούθησε μία δεύτερη, ισχυρότερη έκρηξη, η πηγή της οποίας, ακόμα και σήμερα, δεν έχει διευκρινιστεί.
Μη προβλεπόμενοι χειρισμοί, σχεδιαστικές ατέλειες του αντιδραστήρα RBMK-1000, λάθος μετρήσεις, έλειψε εκπαίδευσης, κακή εκτίμηση της πραγματικής κατάστασης έφεραν τον εφιάλτη πάνω από την Ευρώπη.
Τα επίπεδα ραδιενέργειας στις πλέον μολυσμένες περιοχές του εργοστασίου υπολογίστηκε πως έφτασαν ότι έφτασαν τα 5,6 Ρέντγκεν (μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας) ανά δευτερόλεπτο, τα οποία ισοδυναμούν με 20.000 Ρέντγκεν ανά ώρα. Ενδεικτικό της κόλασης που άνοιξε τις πύλες της ήταν πως η θανάσιμη δόση είναι 500 Ρέντγκεν σε 5 ώρες!
Υπολογίζεται ότι η ποσότητα ραδιενέργειας που απελευθερώθηκε ήταν σχεδόν 200 φορές μεγαλύτερη από τη ραδιενέργεια που εκλύθηκε από τις δύο ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι μαζί. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, για να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών.
Πολλοί εργαζόμενοι έχασαν τη ζωή τους μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα (τρεις ήταν αυτοί που σκοτώθηκαν στην έκρηξη), ενώ στην πραγματικότητα ο ακριβής αριθμός των θανάτων που προκλήθηκαν από την έκρηξη δεν μπορεί να υπολογιστεί. Κάποιοι υπολογίζουν πως μπορεί να έφτασαν και τις 100.000 σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μέσα στις πρώτες ώρες μετά την έκρηξη εκατοντάδες πολίτες στις γύρω περιοχές αρρώστησαν.
Ο πλανήτης εκείνη την εποχή βρισκόταν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου. Όταν μετά από πολλές ώρες οι Σοβιετικοί κατάλαβαν τι είχε συμβεί κράτησαν το στόμα τους κλειστό καθώς κάτι τέτοιο θα φαινόταν στα μάτια της Δύσης σαν μια τεράστια ήττα. Στην πραγματικότητα έπρεπε να περάσουν 36 ολόκληρες ώρες για να διατάξουν την πρώτη εκκένωση πόλης (της Πρίπιατ των 50.000 κατοίκων που ακόμα και σήμερα είναι πόλη - φάντασμα) και ενώ ήδη είχαν πεθάνει δυο άτομα και στα νοσοκομεία είχαν μεταφερθεί σε κακή κατάσταση τουλάχιστον άλλοι 50.
Στις 28 Απριλίου, δυο ολόκληρες ημέρες μετά το πυρηνικό ατύχημα, οι επιστήμονες στον πυρηνικό σταθμό Φόρσμαρκ στη Σουηδία, «πιάνουν» μια σημαντική αύξηση της ραδιενέργειας στον αέρα. Οι μετρήσεις «δείχνουν» προς την Ουκρανία και οι Ευρωπαίοι επιστήμονες «παγώνουν» ξέροντας τι υπάρχει εκεί. Τελικά, δεν πέφτουν έξω.
Μετά από ισχυρές διεθνείς πιέσεις η Σοβιετική Ένωση παραδέχεται πως υπήρχε ένα μικρό ατύχημα σε κάποιον αντιδραστήρα αλλά δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Ο ισχυρισμός αυτός δε γίνεται πιστευτός και όσο οι επιστήμονες εντοπίζουν στον αέρα μεγαλύτερες ποσότητες ραδιενέργειας τόσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος. Οι κυβερνήσεις ενημερώνονται και αρχίζουν να λαμβάνουν μέτρα προστασίας των πολιτών (δειλά δειλά στην αρχή, εντατικότερα στη συνέχεια) διότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε το ραδιενεργό νέφος θα περάσει και τα δικά του σύνορα.
Στην Ελλάδα έγιναν 2.500 αναγκαστικές διακοπές κύησης
Στην Ελλάδα, όπως ήδη αναφέρθηκε είχαμε... Πάσχα. Μια μικρή αναφορά έχει τη Μ. Δευτέρα, Κάποια μικρά ρεπορτάζ στα πρωτοσέλιδα της Μ. Τρίτης αλλά και πάλι όχι κάτι το ιδιαίτερο. Κανείς δεν είχε δώσει σημασία.
Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας έβγαλε καθησυχαστική ανακοίνωση στις 3 Μαΐου: «το ραδιενεργό νέφος δεν έχει φτάσει στον ελληνικό χώρο, αλλά ακόμη και αν οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνοήσουν τη μεταφορά υπολειμμάτων στη χώρα δεν αναμένεται να σημειωθεί σημαντική αύξηση της ραδιενέργειας γιατί το νέφος θα έχει εξασθενίσει». Όπως προέκυψε χρόνια αργότερα πρώτα είχε βγει αυτή η καθησυχαστική ανακοίνωση και μετά αξιόπιστες έγιναν μετρήσεις!
Η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου ανακοίνωσε τα πρώτα μέτρα (που είχαν τη μορφή σύστασης) την Τρίτη 6 Μαΐου και κάλεσε τους πολίτες να μην καταναλώνουν γαλακτοκομικά και οπωροκηπευτικά προϊόντα.
Στην πραγματικότητα το ραδιενεργό νέφος είχε περάσει τα βόρεια σύνορα της χώρας ξημερώματα της επόμενης του Πάσχα (5 Μαΐου) και μέσα σε 24ωρες είχε καλύψει ολόκληρη τη χώρα! «Οι άνθρωποι είχαν βγει στον ελεύθερο χώρο. Έβρεξε εκείνη την εποχή. Πίστεψαν στις διαβεβαιώσεις της ελληνικής κυβέρνησης και της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, βρίσκονταν χωρίς προστατευτικό μέτρο σε ελεύθερους χώρους και έτσι δέχτηκαν μεγάλα ποσοστά ραδιενέργειας», είχε πει ο Σίμος Σιμόπουλος.
Το διάστημα μετά την καταστροφή έγιναν 2.500 αναγκαστικές διακοπές κύησης για προληπτικούς λόγους. Τρίκαλα, Καρδίτσα, Γρεβενά, Λάρισα, Νάουσα Ημαθίας και Κατερίνη δέχθηκαν τις μεγαλύτερες ποσότητες. Ακόμα και 30 χρόνια μετά οι επιστήμονες ανίχνευσαν ποσότητες του ραδιενεργού Καισίου 137 σε περιοχές της Βορειοδυτικής Ελλάδας.
Η ομάδα αυτοκτονίας που έσωσε τον πλανήτη
Η Ευρώπη, ίσως και ολόκληρος ο πλανήτης, βρέθηκε σε θανάσιμο κίνδυνο. Κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει το μέγεθος που θα είχε αυτή η καταστροφή αν οι Σοβιετικοί δεν είχαν δημιουργήσει μια ομάδα αυτοκτονίας που είχε μια εξαιρετικά κρίσιμη αποστολή.
Μετά την έκρηξη, κάτω από τον αντιδραστήρα συσσωρεύτηκαν τόνοι ραδιενεργού νερού το οποίο έπρεπε να απελευθερωθεί πριν προκαλέσει θερμική έκρηξη η οποία στην πραγματικότητα θα έστελνε ένα τεράστιο ραδιενεργό νέφος (καμία σχέση με αυτό που εκλύθηκε) κάτι που θα ανάγκαζε τα κράτη να εκκενώσουν ολόκληρες περιοχές.
Αυτό που δεν έπρεπε να γίνει ήταν ο πυρακτωμένος πυρήνας του δοχείου αντίδρασης να πέσει μέσα στο νερό. Σε αυτές τις κρίσιμες ώρες, μέσα σε αυτά τα δραματικά λεπτά, οι αποφάσεις πρέπει να είναι ψυχρές. Έπρεπε να βρεθούν οι άνθρωποι που θα θυσιαστούν προκειμένου να γλιτώσουν εκατομμύρια άλλοι.
Μπορεί να ακούγεται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας αλλά μόνο τέτοιο δεν είναι. Οι Σοβιετικοί βρέθηκαν μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα στις 2 Μάη. Και έπρεπε να πάρουν γρήγορα τις αποφάσεις τους.
Και σε αυτή την περίπτωση τα μαθηματικά είναι σκληρά. Χρειάζονταν τρεις ανθρώπους, τρεις μηχανικούς που ήξεραν που είναι οι βαλβίδες απελευθέρωσης του νερού. Έπρεπε απλά να ανοίξουν αυτές τις βαλβίδες. Αυτοί οι άνθρωποι, όμως, έπρεπε να βουτήξουν μέσα στο ραδιενεργό νερό για να βρουν τις δυο βαλβίδες και να τις ανοίξουν. Αυτοί θα πέθαιναν. Όλοι οι άλλοι θα ζούσαν.
Και οι άνθρωποι αυτοί βρέθηκαν. Ήταν ο αρχιμηχανικός Αλεξέι Ανανένκο, ο αρχιμηχανικός Βαλέρι Βεσπάλοφ και ο υπεύθυνος βάρδιας Μπόρις Βαράνοφ. Αυτοί οι τρεις θα θυσιαζόντουσαν για να σώσουν την Ευρώπη από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα.
Οι Σοβιετικοί είπαν πως κανείς δεν τους πίεσε να το αποφασίσουν. Τους παρουσίασαν όλα τα δεδομένα και εκείνοι πήραν αυτή την ηρωϊκή απόφαση μόνοι τους. «Πώς μπορούσα να μην το κάνω όταν ήμουν ο μοναδικός άνθρωπος στη βάρδια που γνώριζε που ήταν οι βαλβίδες» είχε πει ο Αλεξέι Ανανένκο στο πρακτορείο ειδήσεων TASS .
Ανανένκο, Βεσπάλοφ και Βαράνοφ, στην πραγματικότητα μας έσωσαν όλους. Οι ίδιοι πέθαναν μέσα στις επόμενες δυο εβδομάδες.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
