Μια από τις πιο ηρωικές μορφές στους αγώνες της Κρήτης για την ελευθερία είναι, δίχως την παραμικρή αμφιβολία, ο Δασκαλογιάννης. Ο σφακιανός επαναστάτης που ξεσήκωσε τη μεγαλόνησο κατά των Οθωμανών. Που πάλεψε με πείσμα και πάθος κατά της σκλαβιάς. Ο άνθρωπος που όταν ηττήθηκε δεν επιχείρησε να διαφύγει ή να κρυφτεί αλλά πήγε και στάθηκε όρθιος μπροστά στον εχθρό. Και εκείνος τον συνέτριψε.
Η «γέννηση» ενός πολέμαρχου
Το 1768 η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με προφανή στόχο να διασπάσει τις δυνάμεις των Τούρκων και να δημιουργήσει πολλές (έστω και μικρές) εστίες πολέμου δημιουργεί τα «Ορλωφικά»! Έστειλε, δηλαδή, τους αδελφούς Ορλώφ επικεφαλής ρωσικής δύναμης που θα χτυπούσαν τους Οθωμανούς στην Πελοπόννησο.
Πρωταγωνιστές σε εκείνον τον ξεσηκωμό ήταν οι Μανιάτες αλλά και αρκετοί Σφακιανοί οι οποίοι έφυγαν από την Κρήτη προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό των πατριωτών τους. Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό η φωτιά του πολέμου δεν άργησε να φτάσει και στα Σφακιά. Την ορεινή, άγρια και αφιλόξενη για κάθε είδους κατακτητή περιοχή της μεγαλονήσου.
Εκεί, δεσπόζουσα μορφή ήταν ο Ιωάννης Βλάχος. Ένας σπουδαίος άνθρωπος, πλούσιος και μορφωμένος που απολάμβανε τον σεβασμό των Κρητών οι οποίοι τον φώναζαν «Δάσκαλο». Σύντομα ο, γεννημένος το 1722 άνδρας πήρε το προσωνύμιο Δασκαλογιάννης και έμελλε να είναι αυτός που θα ξεσηκώσει τους Σφακιανούς κατά του Οθωμανικού ζυγού.
Ο Δασκαλογιάννης με τη βοήθεια ενός άλλου περιώνυμου πολεμιστή, του Γιωργακομάρκου, δημιούργησαν τον χειρότερο εφιάλτη των Τούρκων. Μια ειδική μονάδα, επίλεκτων πολεμιστών οι οποίοι ειδικεύονταν στον ανταρτοπόλεμο και δη στις νυχτερινές επιδρομές. Οι Τούρκοι τους είχαν ονομάσει «Σεϊτάν τακίμι», δηλαδή «Σώμα Δαιμόνων»!
Τον Απρίλιο του 1770 ξεσπά η Κρητική επανάσταση με μπροστάρη τον «Δάσκαλο τον Γιάννη». Στην αρχή οι νίκες είναι πολλές και οι Οθωμανοί πληρώνουν ακριβό τίμημα. Ο πασάς των Χανίων, ωστόσο, συγκέντρωσε δύναμη 15.000 αντρών και σταδιακά λύγισε την αντίσταση των Κρητικών. Το τέλος της επανάστασης ήρθε με το φρικτό τέλος του Δασκαλογιάννη, στις 17 Ιουνίου του 1771, και αφού νωρίτερα, οι Οθωμανοί μπήκαν μετά από χρόνια στα Σφακιά.
Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της επανάστασης, ο Δασκαλογιάννης συγκέντρωσε όπλα και εφόδια και παράλληλα φρόντισε, ώστε, σημαντικές - από θέμα στρατηγικής - περιοχές και σημεία του ορεινού όγκου των Χανίων να οχυρωθούν. Επιπλέον, όμως, είχε να κάμψει τις αντιρρήσεις επιφανών Σφακιανών οι οποίοι θεωρούσαν πως δεν μπορούν να μπουν σε μια ευθεία αντιπαράθεση με τους Οθωμανούς.
Την ίδια στιγμή, έπρεπε να στείλει το μήνυμα της επικείμενης επανάστασης στα πέρατα της Κρήτης αλλά αυτό σίγουρα δεν ήταν εύκολο καθώς ναι μεν οι Σφακιανοί είχαν μια σχετική ευχέρεια κινήσεων αλλά δεν ίσχυε το ίδιο και για την υπόλοιπη Κρήτη και ιδιαίτερα στις πεδινές περιοχές της.
Ο Δασκαλογιάννης και το Πεντοζάλι
Και κάπου εδώ αρχίζει να μπερδεύεται η ιστορική αλήθεια με τον μύθο και οι τοπικές διηγήσεις που διατρέχουν τον χρόνο από στόμα σε στόμα με τις τοπικές και επιστημονικές κόντρες. Η ιστορία που ακολουθεί έχει φανατικούς υποστηρικτές αλλά και φανατικούς πολέμιους. Στην πραγματικότητα, αφού δεν υπάρχει γραπτή απόδειξη, κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν όλα αυτά που θα διαβάσετε στη συνέχεια αποτελούν και ιστορική αλήθεια ή όχι. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως για την πλειονότητα των Κρητών αυτή είναι η πιο όμορφη ιστορία για τον πιο όμορφο και λεβέντικο χορό τους και αυτό δύσκολα μπορεί να αλλάξει.
Μια από τις πολλές ιδέες, λοιπόν, που είχε ο Δασκαλογιάννης προκειμένου να «σπάσει» αυτό το «τοίχος» απομόνωσης που είχαν φτιάξει οι Οθωμανοί ήταν να χρησιμοποιήσει κάτι που οι Κρητικοί, ουδέποτε εγκατέλειψαν, ακόμα και στα πιο δύσκολα και σκοτεινά χρόνια που βίωσε η Κρήσσα γη. Τον χορό και το τραγούδι.
Έστειλε, λοιπόν, ένα μήνυμα σε έναν από τους πιο γνωστούς και βιρτουόζους βιολιτζήδες που υπήρχαν τότε στο νησί ο οποίος ήταν ικανός να μεταφέρει και να διαχύσει το μήνυμα της επερχόμενης επανάστασης. Από εκείνη την επικοινωνία μεταξύ των δυο ανδρών γεννήθηκε αυτό που σήμερα ξέρουμε σαν πεντοζάλι. Η δημιουργία του, ωστόσο, μόνο εύκολη δεν ήταν. Η «γέννηση» του ήταν προϊόν της ανάγκης και ήταν γεμάτη μυστικά και κρυφά μηνύματα…
Στα μέσα του 1769, ο Δασκαλογιάννης στέλνει μια επιστολή στον βιολάτορα της εποχής Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο από το Γαλουβά Λουσακίων Κισσάμου με την οποία του ζητά να ετοιμάσει έναν… νέο χορό και να πάει να τον συναντήσει, ώστε να τον χορέψουν όλοι μαζί.
Κατά την παράδοση - όπως την κατέγραψε ο μουσικός Κωστής Παπαδάκης ή Ναύτης και την επιβεβαιώνει ο Ιωάννης Τσουχλαράκης στο βιβλίο του «Οι χοροί της Κρήτης και αλλού» - εκείνη η επιστολή του Δασκαλογιάννη μόνο αθώα δεν ήταν. Σε αυτήν, ο ήρωας της Κρητικής Επανάστασης ζητά από τον δημιουργό το τραγούδι να διακρίνεται από το πέμπτο του ζάλο (βήμα, δηλαδή) και να αναφέρεται στους… δώδεκα «κουμπάρους».
Φυσικά και σε εκείνη την επιστολή τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Κεκαλυμμένα ο Δασκαλογιάννης αποκαλύπτει την προετοιμασία της επανάστασης. Το πέμπτο ζάλο είναι η πέμπτη στη σειρά προσπάθεια των Κρητών να αποτινάξουν τον Τούρκικο ζυγό. Οι «δώδεκα κουμπάροι», είναι οι δώδεκα οπλαρχηγοί που θα ηγούντο της επανάστασης!
Έτσι, ο Κιώρος παίρνει έναν αρχέγονο ρυθμό, τον πυρρίχιο, τον φέρνει στα μέτρα της δικής του εποχής και δημιουργεί το πεντοζάλι (και όχι πεντοζάλη, όπως λανθασμένα αναφέρεται πολλές φορές). Τον χορό της επανάστασης. Τον χορό της εξέγερσης. Σύμφωνα με τους οπαδούς αυτής της ιστορίας, η ερμηνεία πως το ονόμασε έτσι επειδή έχει πέντε ζάλα είναι απλά το προκάλυμμα. Πέρα από τους συμβολισμούς που έβαλε ο ίδιος ο Δασκαλογιάννης, ο Κιώρος βάζει τα δέκα βήματα σε ανάμνηση της ημέρας κατά την οποία οι Σφακιανοί έλαβαν την απόφαση της Επανάστασης. Της 10ης Οκτωβρίου (του 10ου μήνα, δηλαδή) του 1769. Επιπλέον, φτιάχνει έτσι τη μουσική ώστε να απαρτίζεται από δώδεκα παρτές (μουσικές φράσεις ή αν προτιμάτε γυρίσματα ή σκοπούς όπως τις λένε στην επαρχία του Κίσσαμου), προς τιμήν των δώδεκα ηγετών του ξεσηκωμού!
Το τέλος του Δασκαλογιάννη
Αυτή είναι η ιστορία που επικρατεί στην Κρήτη παρά τις αντίθετες φωνές (που στηρίζονται σε συγκεκριμένα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία) που την αμφισβητούν. Αυτό, όμως, που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει είναι ο ηρωισμός του Δασκαλογιάννη. Του θρυλικού επαναστάτη που ξεσήκωσε τους Κρήτες κατά των Οθωμανών.
Πριν το ξεκίνημα της επανάστασης οι Οθωμανοί είχαν στείλει στον Δασκαλογιάννη δυο κληρικούς για να διαπραγματευτούν την παράδοσή του προκειμένου να μην χυθεί αίμα. Ο πολέμαρχος αρνήθηκε και έτσι μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα οι Οθωμανοί άρχισαν να χτυπάνε αλύπητα τις θέσεις των επαναστατών. Οι Τούρκοι λεηλατούσαν χωριά, κατέστρεφαν περιουσίες, δολοφονούσαν αμάχους. Έκαναν τα πάντα προκειμένου να τρομοκρατήσουν τον ντόπιο πληθυσμό, ώστε, ο Δασκαλογιάννης με τους άνδρες του να μείνουν ολομόναχοι και χωρίς υποστηρικτές.
Οι Σφακιανοί έστειλαν γυναίκες και παιδιά στα Κύθηρα προκειμένου να γλιτώσουν και άρχισαν να διαπραγματεύονται με τους Οθωμανούς τη λήξη των εχθροπραξιών. Οι Οθωμανοί δέχθηκαν αλλά με δυσβάσταχτους όρους που έπλητταν την τοπική κοινωνία τόσο σε οικονομικό όσο και σε αυτοδιοικητικό επίπεδο. Η ήττα ήταν συντριπτική.
Βλέποντας την τραγική κατάληξη που είχε η επανάσταση, ο Δασκαλογιάννης αποφάσισε να παραδοθεί στον πασά του Χάνδακα (το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης) προκειμένου και τη δική του θέση να ελαφρύνει αλλά και των υπόλοιπων Σφακιανών. Οι συμπολεμιστές του προσπάθησαν να τον αποτρέψουν και του έλεγαν πως ο πασάς θα τον εκτελέσει αλλά ο Δασκαλογιάννης ήταν αμετάπειστος. Δεν τον απέτρεψε ούτε η επιστολή που του έστειλε ο αδερφός του, Νικόλαος, ο οποίος ήταν όμηρος στα χέρια των Οθωμανών. Σε εκείνη την επιστολή ο Νικόλαος έγραφε πόσο καλά περνούσε στον Χάνδακα και πόσο φιλικός ήταν ο πάσας και πως αν πήγαινε εκεί δεν είχε να φοβηθεί το παραμικρό. Η επιστολή του Νικόλαου προς τον αδερφό του τελείωνε με τρία γράμματα: μ, μ, μ! Το μήνυμα που ήθελε να στείλει ήταν ξεκάθαρο: «Μην έρθεις»!
Ο Δασκαλογιάννης, όμως, πήγε. Φόρεσε τα άρματά του και παρουσιάστηκε μπροστά στους Τούρκους. Το σχέδιο του ήταν να μπορέσει να κερδίσει χρόνο και καλύτερες συνθήκες για τους συμπατριώτες του αφήνοντας να εννοηθεί πως είχε κρυμμένο έναν μεγάλο θησαυρό τον οποίο θα μπορούσε να μοιραστεί με τον πασά του Χάνδακα.
Όταν, όμως, οι Οθωμανοί διαπίστωσαν πως ο Δασκαλογιάννης δεν είχε το παραμικρό να τους προσφέρει τον οδήγησαν σε μια από τις κεντρικές πλατείες του Χάνδακα, τον έδεσαν σφιχτά σε ένα ικρίωμα και τον παρέδωσαν στα χέρια του δημίου ο οποίος αργά και βασανιστικά, χρησιμοποιώντας τσακμακόπετρες, έκοβε κομμάτια από τη σάρκα του Δασκαλογιάννη και τα πετούσε στο συγκεντρωμένο πλήθος. Τρεις ημέρες άντεξε ο σφακιανός πολέμαρχος αυτό το βασανιστήριο. Μια ημέρα σαν σήμερα, στις 17 Ιουνίου 1771, άφησε την τελευταία του πνοή.
Διαβάστε επίσης
Πάτρα: Η 24χρονη ερωμένη που εκδικήθηκε τον χωρισμό της με τον πιο φρικαλέο τρόπο
«Πού 'σαι Θανάση»: Ποιος είναι ο Θανάσης στο τραγούδι του Ζαμπέτα
«Τον άρπαξε ο Σατανάς»: Η τρομακτική εξαφάνιση του κατάκοιτου Owen Parfitt από το σπίτι του
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
