Ο ανελέητος βομβαρδισμός του Ηρακλείου από τους Ναζί και ο θρυλικός καπετάν Σατανάς

«Χίτλερ να μη το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη. Ξαρμάτωτη την ήβρηκες  και λείπαν τα παιδιά της»… Αυτοί είναι οι πρώτοι στίχοι, ίσως του πιο γνωστού ριζίτικου τραγουδιού που αναφέρεται στη πολυθρύλητη Μάχη της Κρήτης. Και η αλήθεια είναι πως ο Χίτλερ μπορεί να «πάτησε» την Κρήτη αλλά σίγουρα δεν το καυχήθηκε ποτέ. Το κόστος που κλήθηκε να πληρώσει ήταν βαρύ. 

«Η μάχη της Κρήτης αποδείχτηκε εκ των υστέρων ότι ήταν η αρχή προς το άνοιγμα μιας μεγάλης τραγωδίας που έφτασε στο αποκορύφωμά της στο Ελ Αλαμέιν και στο Στάλινγκραντ. Για πρώτη φορά εκεί, στην Κρήτη, στάθηκε απέναντί μας ένας γενναίος και ανελέητος αντίπαλος σ’ ένα πεδίο μάχης που τον ευνοούσε». Αυτά έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Φράιχερ φον ντερ Χάιντε, διοικητής του πρώτου τάγματος αλεξιπτωτιστών που πάτησαν το πόδι τους στο νησί.

Η Μάχη της Κρήτης δεν ήταν από τις μεγαλύτερες κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αλλά αυτό οφείλεται μόνο στους αριθμούς. Συγκαταλέγεται, όμως, στις σπουδαιότερες αφού έδειξε ξεκάθαρα πως οι ναζιστικές ορδές δεν ήταν ανίκητες.

Η «επιχείρηση Ερμής»

Η επίθεση κατά της Κρήτης ξεκίνησε στις 8 το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Αρχικά δημιούργησαν ένα μικρό προγεφύρωμα ανατολικά του Ταυρωνίτη ποταμού και κατέλαβαν το ύψωμα 107 από το οποίο μπορούσαν να ελέγχουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε. Αλλά αυτές ήταν οι μοναδικές τους επιτυχίες την πρώτη ημέρα. Επιτέθηκαν το απόγευμα σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο αλλά οι αλεξιπτωτιστές σε αυτές τις περιοχές υπέστησαν τρομακτικές απώλειες και δεν μπόρεσαν να σημειώσουν την παραμικρή επιτυχία.

Οι Κρήτες μαχητές μαζί με τους συμμάχους κατέγραφαν μικρές νίκες αλλά όταν χρειάστηκε να επιχειρήσουν ανακατάληψη περιοχών απέτυχαν καθώς η υπεροπλία των Γερμανών ήταν καθοριστική. Κάπως έτσι γράφτηκε ο επίλογος της Μάχης. Την 1η Ιουνίου αποχώρησαν από το νησί και οι τελευταίοι συμμαχικοί σχηματισμοί και έτσι οι Κρήτες συνέχισαν μόνοι τους μια άνιση μάχη με τις αντάρτικες ομάδες. Ο Διοικητής του ΧΙ Γερμανικού Σώματος Αεροπορίας Αντιπτέραρχος Στούντεντ αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι η Κρήτη υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών».

Είναι ενδεικτικό πως τα ναζιστικά στρατεύματα χρειάστηκαν 18 ημέρες για να καταλάβουν όλη την Ελλάδα και 11 ημέρες μόνο για την Κρήτη! Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ελληνικού ΓΕΣ οι απώλειες έχουν ως εξής: 

• Έλληνες: Νεκροί 426 και μεγάλος αριθμός τραυματιών και αιχμαλώτων. 
• Βρετανοί: Νεκροί 1.742, τραυματίες 1.737 και αιχμάλωτοι 11.835.

Επίσης, βυθίστηκαν 2 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά και απωλέσθηκαν πάνω από 2.000 αξιωματικοί και ναύτες. 

Οι απώλειες για τον ναζιστικό στρατό, τηρουμένων των αναλογιών, είναι τεράστιες. Και σε αυτές δεν υπολογίζονται οι εξίσου τρομακτικές απώλειες που είχαν κατά τη διάρκεια της κατοχής του νησιού από τους αντάρτες που δρούσαν δίχως το παραμικρό έλεος σε πόλεις, χωριά και βουνά.

Πολλές μαρτυρίες θέλουν τους Κρήτες μαχητές που δεν ήταν οπλισμένοι να ρίχνονται στη μάχη με μαχαίρια ακόμα και με πέτρες. Δεν είναι λίγοι αυτοί που λένε πως πολλοί Γερμανοί αλεξιπτωτιστές σφάχτηκαν με το που έπεφταν στο έδαφος. Άλλοι πάλι λένε πως γυναίκες και άντρες είχαν πάρει τσουγκράνες και τους κάρφωναν ενώ ήταν ακόμα στον αέρα, ή μπλεγμένοι σε δέντρα και τους αποτελείωναν όταν ακουμπούσαν την κρητική γη! Επιβεβαιωμένα, από ιστορικούς υπάρχει η περίπτωση μιας γυναίκας στα Χανιά η οποία σκότωσε έναν ναζί αλεξιπτωτιστή με δρεπάνι καθώς εκείνος πέφτοντας από τον ουρανό μπλέχτηκε σε ένα δέντρο. Πριν προλάβει να κόψει τα σχοινιά για να απελευθερωθεί ήταν ήδη νεκρός…

Σε κάθε περίπτωση και πέρα όλων των άλλων που μπορούν να ειπωθούν, η μάχη της Κρήτης ξεχωρίζει για κάποιες παγκόσμιες πρωτιές. Συγκεκριμένα, τότε παρατηρείται για πρώτη φορά: 

Εισβολή με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά αερομεταφερόμενων δυνάμεων. Η επικράτηση των ναζί αλεξιπτωτιστών έδωσε μια πύρρειο νίκη. Ήταν τέτοιο το μέγεθος των απωλειών που οδήγησε τους Γερμανούς (κάποιοι λένε προσωπικά τον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ) στην απόφαση να μην ξαναχρησιμοποιήσουν αλεξιπτωτιστές για ενέργεια αντίστοιχης κλίμακας. Στον αντίποδα, οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να οργανώσουν δικές τους δυνάμεις αλεξιπτωτιστών, τις οποίες και χρησιμοποίησαν με σχετική επιτυχία τα επόμενα χρόνια.

Σχεδόν πλήρης γνώση των σχεδίων εισβολής από τους αμυνόμενους μέσω των υποκλοπών των γερμανικών ασύρματων επικοινωνιών. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ σημείωνε στα απομνημονεύματά του: «Σε κανένα άλλο σημείο του πολέμου δεν ήταν οι υπηρεσίες μας τόσο πλήρως και με ακρίβεια πληροφορημένες».

Η τεράστιας έκτασης συμμετοχή απλών πολιτών (τουλάχιστον στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο). Οι Γερμανοί ήταν σίγουροι για τη γρήγορη επιτυχία τους. Η συμμετοχή, ωστόσο, χιλιάδων αμάχων στις επιχειρήσεις ήταν ένας παράγοντας που δεν είχαν υπολογίσει οι σχεδιαστές της επιχείρησης «Ερμής». Πίστευαν ότι οι Κρητικοί, γνωστοί για τα αντιμοναρχικά τους αισθήματα, θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως ελευθερωτές. Αλλά έπεσαν τραγικά έξω στο δεύτερο σκέλος της εκτίμησής τους αυτής.

Ο βομβαρδισμός του Ηρακλείου και ο θρυλικός «καπετάν Σατανάς»

Το Ηράκλειο μπήκε στο στόχαστρο των Ναζί το απόγευμα της 20ης Μαΐου. Ο βομβαρδισμός ήταν σκληρός αλλά δεν ξεχώριζε από τους υπόλοιπους που είχαν κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή τα Γερμανικά πολεμικά αεροσκάφη. Όλα άλλαξαν, ωστόσο, μια ημέρα σαν σήμερα. Από τις πρώτες ώρες της 21ης Μαΐου οι Ναζί χτύπησαν δίχως έλεος το Ηράκλειο. Σχεδόν το ισοπέδωσαν. Μετρημένα στα δάχτυλα ήταν τα κτίρια που δεν υπέστησαν ζημιές.

Στόχος των Γερμανών ήταν να μετατρέψουν την πόλη του Ηρακλείου σε... οικόπεδο προκειμένου να μην αντιμετωπίσουν ιδιαίτερη αντίσταση οι χερσαίες δυνάμεις τους. Βομβάρδιζαν επί ώρες, δίχως το παραμικρό έλεος. Οι ανθρώπινες απώλειες, αντίθετα με το τι θα περίμενε κάποιος, δεν ήταν μεγάλες καθώς οι Ηρακλειώτες είχαν σπεύσει τις προηγούμενες ημέρες να εγκαταλείψουν την πόλη και να πάνε στα χωριά. Έτσι γλίτωσαν.

Την άμυνα της πόλης την είχαν αναλάβει Βρετανοί, Αυστραλοί, τμήματα του Ελληνικού Στρατού και βέβαια οι αντάρτες. Πολλοί, μάλιστα, από τους τελευταίους ρίχθηκαν στη μάχη χωρίς όπλα! Ήταν άοπλοι και εξοπλίζονταν από τα όπλα των Ναζί που έπεφταν νεκροί. Επικεφαλής των ανταρτών ήταν ο Αντώνης Γρηγοράκης ο ατρόμητος πολεμιστής με το... περίεργο παρατσούκλι.

Ο καπετάν Σατανάς, όπως τον έλεγαν, είχε γεννηθεί στον Κρουσώνα ένα χωριό που βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη. Απέκτησε το παρατσούκλι αυτό πριν από τον πόλεμο και αυτό επειδή έδειχνε πλήρη αδιαφορία για το θάνατο. Δεν τον ένοιαζε να μη σκοτωθεί. Τον ένοιαζε να μη χάσει.

Ο Γρηγοράκης ήταν απόστρατος συνταγματάρχης της χωροφυλακής. Όταν βγήκε στη σύνταξη άνοιξε ένα καφενείο το οποίο βρισκόταν στη Χανιόπορτα και ήταν τόπος συνάντησης Βενιζελικών. Ο ίδιος, άλλωστε, ήταν προσωπικός φίλος του Βενιζέλου.

Όταν οι Ιταλοί εισέβαλαν στην Ελλάδα ο Γρηγοράκης άρχισε να προετοιμάζει τη δημιουργία μιας ένοπλης ομάδας. Μαζί με έναν άλλο θρυλικό καπετάνιο, τον Εμμανουήλ Μπαντουβά, δεν έφτιαχναν τις αντάρτικες ομάδες απλά για να περιμένουν τους εχθρούς στην Κρήτη. Οργάνωσαν μεγάλα σαμποτάζ στα Δωδεκάνησα αλλά όταν ήταν έτοιμοι να φύγουν το καΐκι τους χάλασε και τα σχέδια τους πήγαν πίσω. Όταν οι Γερμανοί ετοιμάζονταν για την εισβολή στη Μεγαλόνησο ο καπετάν Σατανάς με τους άνδρες τους πήγαν στην περιοχή της Νίδας που θα μπορούσαν να προσγειωθούν εχθρικά αεροσκάφη και τη γέμισαν με μεγάλες πέτρες!

Μετά τον βομβαρδισμό του Ηρακλείου ο καπετάν Σατανάς και οι περίπου 400 άνδρες τους έκαναν τους Ναζί να μετανιώσουν. Τους πολέμησε με πείσμα και οργή. Γιοφυράκια, Τσαλικάκι, Μετόχι, Γάζι, Χανιόπορτα, Ενετικά τείχη ήταν οι περιοχές που ο καπετάν Σατανάς και οι άνδρες του πήραν στο κυνήγι τους Γερμανούς.

Ενδεικτική είναι η ιστορία που ακολουθεί: Όταν περίπου στις 10 το πρωί της 21ης Μαΐου ένας λόχος της Βέρμαχτ κατάφερε και μπήκε μέσα στο Ηράκλειο από ένα σημείο που βρισκόταν λίγο πιο κάτω από τη Χανιόπορτα, «έπεσε» πάνω στην ομάδα του καπετάν Σατανά που τους... πήρε στο κυνήγι. Κυριολεκτικά τους κυνήγησαν. Οι Γερμανοί στρατιώτες έτρεχαν για να γλιτώσουν στη λεωφόρο (σήμερα είναι η Αρχιεπισκόπου Μακαρίου). Όσοι δε σκοτώθηκαν στον δρόμο, έτρεξαν και κρύφτηκαν μέσα σε ένα κατάστημα. Η ομάδα του καπετάν Σατανά τους ακολούθησε, τους πολιόρκησε και έφυγε από το σημείο μόνο όταν έπεσε νεκρός και ο τελευταίος Ναζί στρατιώτης!

Μετά την κατάληψη της Κρήτης ο καπετάν Σατανάς δεν παρέδωσε τα όπλα του. Κρύφτηκε στα βουνά και συνέχισε να πολεμά με λύσσα τους κατακτητές. Αυτός και η ομάδα του ήταν υπεύθυνοι για πολλά σαμποτάζ σε βάρος των Ναζί που τόνιζαν πως η σύλληψη και η εκτέλεση του καπετάν Σατανά ήταν για αυτούς ζήτημα τιμής.

Δεν κατάφεραν ποτέ να τον πιάσουν. Οι Ναζί δε νίκησαν ποτέ τον θρυλικό καπετάν Σατανά. Ότι δεν κατάφεραν οι Ναζί, όμως, το κατάφερε ο καρκίνος. Ο Γρηγοράκης ήταν άρρωστος ήδη από το 1941 αλλά δε σταμάτησε να πολεμάει. Η ζωή στο βουνό χειροτέρεψε την υγεία του και έτσι αποφασίστηκε να μεταφερθεί μυστικά στην Αίγυπτο προκειμένου να λάβει εκεί την απαραίτητη φροντίδα. Δε βγήκε ποτέ από το νοσοκομείο. Την 1η Οκτωβρίου 1943, πέθανε και ετάφη δημοσία δαπάνη στο Κάιρο. 

Οι αντάρτες του καπετάν Σατανά συνέχισαν τη δράση τους. Αφού εκπαιδεύτηκαν στη σχολή κομάντος της Ναυτικής Μυστικής Αστυνομίας στη Χάιφα, επέστρεψαν στην Κρήτη, συνέχισαν να κάνουν τη ζωή των Ναζί δύσκολη και τελικά ήταν αυτοί που μπήκαν θριαμβευτές στην πόλη του Ηρακλείου, μετά την ήττα των Ναζί. Παρέμειναν οργανωμένοι, έως την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης για την οριστική διάλυση όλων των ανταρτικών ομάδων στις 30 Ιανουαρίου 1945.