«Η φιλοδοξία είναι τόσο δυνατό πάθος, που όσο ψηλά και αν φθάσει κανείς δεν είναι ικανοποιημένος». Ο Νικολό Μακιαβέλι πάντα είχε ένα και μοναδικό σκοπό: Να φτάσει όσο ψηλότερα γίνεται στην ιεραρχία της εξουσίας. Πάλεψε, βασανίστηκε και φυλακίστηκε για αυτό το σκοπό. Προσπάθησε με όλες του τις δυνάμεις για να τα καταφέρει. Αλλά δεν τα κατάφερε.
Άγγιξε το όνειρο του αλλά δεν το πραγματοποίησε. Πέτυχε, ωστόσο, κάτι άλλο. Να μείνει στην Ιστορία της πολιτικής γράφοντας ένα βιβλίο που ακόμα και στις μέρες μας θεωρείται η βίβλος των εξουσιαστών: Ο «Ηγεμόνας» χάρισε στον Μακιαβέλι όλα αυτά που δεν μπόρεσε να του χαρίσει η πολιτική. Έδωσε, όμως, και στους ανθρώπους το δικαιώμα να τον χαρακτηρίσουν αδίστακτο και κτήνος του κυνισμού. Είναι, όμως, έτσι;
Ποιος ήταν ο Νικολό Μακιαβέλι
Ο Νικολό Μακιαβέλι γεννήθηκε μια ημέρα σαν σήμερα, στις 3 Μαΐου του 1469, στη Φλωρεντία. Για να είμαστε ιστορικά ακριβής γεννήθηκε στη Δημοκρατία της Φλωρεντίας. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε Ιταλία. Υπήρχαν πόλεις – κράτη που πολεμούσαν μεταξύ τους για την πρωτοκαθεδρία. Η «φαγωμάρα» αυτή έκανε άλλες ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες να επεμβαίνουν διαρκώς με μοναδικό σκοπό την εξυπηρέτηση των δικών τους σκοπών στην ευρύτερη περιοχή.
Μέσα σε αυτό το κλίμα γεννήθηκε ο Μακιαβέλι. Ήταν γιος του Μπερνάρντο Μακιαβέλι και της Μπαρτολομέα Νέλι. Οι γονείς του φρόντισαν να λάβει ουμανιστική εκπαίδευση στα πρότυπα της εποχής.
Την εποχή που μεγάλωνε ο Μακιαβέλι στη Φλωρεντία την είχαν οι Μέδικοι με κεφαλή των Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή. Είναι η εποχή που τα σκάνδαλα και η διαφθορά έχουν χτυπήσει κόκκινο. Μέχρι που έκανε την εμφάνισή του ένας σκοτεινός τύπος. Ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα ο οποίος ήταν μοναχός του Τάγματος του Αγίου Δομινίκου. Ο Σαβοναρόλα έφτασε στη Φλωρεντία το 1490. Στόχος του Σαβοναρόλα ήταν μέσα από φλογερά κηρύγματα να ξεσηκώσει τον κόσμο και να ανατρέψει την εξουσία των Μέδικων.
Από την αρχή αυτής της περιπέτειας ο Νικολό Μακιαβέλι στάθηκε δίπλα στον Σαβοναρόλα. Όσο πιο πύρινα γινόντουσαν τα κηρύγματα του Σαβοναρόλα τόσο πιο πιστός γινόταν ο Μακιαβέλι η πολιτική καριέρα του οποίου ξεκίνησε το 1494 όταν οι Μέδικοι εκδιώχθηκαν από τη Φλωρεντία.
Ο Σαβοναρόλα, ωστόσο, θέλησε να κάνει την κοσμοπολίτικη Φλωρεντία ένα απέραντο μοναστήρι. Το 1497 ανάψε τη λεγόμενη «Πυρά της Ματαιοδοξίας» και απαίτησε από τους πολίτες να πετάξουν μέσα σε αυτή καθρέφτες, καλλυντικά, μουσικά όργανα, γυναικεία καπέλα, βιβλία αρχαίων συγγραφέων, πίνακες ακόμα και γλυπτά που θεωρήθηκαν... ακατάλληλα για να υπάρχουν στην κεντρική πλατεία της Φλωρεντίας!
Ο Σαβοναρόλα είχε μετατραπεί σε έναν αδίστακτο δικτάτορα που δεν δίσταζε να επιτεθεί ακόμα και κατά του Πάπα Αλέξανδρου ΣΤ' ο οποίος, εξοργισμένος, αφού πρώτα τον αναθεμάτισε στη συνέχεια ζήτησε τη σύλληψη και τη θανάτωση του. Οι πολίτες της Φλωρεντίας, που είχαν κουραστεί από την ασκητική ζωή που τους είχε επιβάλει, το έκαναν με μεγάλη χαρά!
Όταν ο Σαβοναρόλα εκτελέστηκε ο Νικολό Μακιαβέλι πέτυχε αυτό που πάντα ήθελε: εισήλθε στα κυβερνητικά κλιμάκια και γρήγορα άρχισε η αναρρίχησή του στην ιεραρχία. Εκείνη την χρονιά, το 1498, έλαβε το αξίωμα του δεύτερου καγκελάριου της Δημοκρατίας της Φλωρεντίας. Ήταν επίσης ένας από τους έξι γραμματείς του πρώτου καγκελάριου και μέλος του συμβουλίου των «Δέκα του Πολέμου»!
Ο Μακιαβέλι ζούσε το όνειρό του. Το συμβούλιο των «Δέκα του Πολέμου» ήταν ένα κυβερνητικό όργανο το οποίο λειτουργούσε σαν ένας πανίσχυρος υπουργός Εξωτερικών με ανεξάντλητες αρμοδιότητες. Ο Μακιαβέλι συμμετείχε σε δεκάδες διπλωματικές αποστολές που τον έφεραν μπροστά σε μεγάλες προσωπικότητες της εποχής όπως τον Πάπα Ιούλιο Β', τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Μαξιμιλιανό Α΄ και τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΒ'.
Η συνάντηση που καθόρισε τη ζωή του Μακιαβέλι, ωστόσο, ήταν αυτή με τον Καίσαρα Βοργία. Έναν πραγματικά αδίστακτο και κυνικό πολιτικό. Ένας εξουσιομανής που δεν είχε κανένα πρόβλημα να δολοφονήσει με τα ίδια του τα χέρια όποιον επιχειρούσε να μπει εμπόδιο στα σχέδια του.
Ο «Ηγεμόνας» και το τέλος του Μακιαβέλι
Το 1512 οι Μέδικοι, με τη βοήθεια των Ισπανών, κατάφεραν και πήραν ξανά τα χέρια τους την εξουσία στη Φλωρεντία. Το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν να εκδιώξουν όσους είχαν πρωτοστατήσει στη δημιουργία του δημοκρατικού καθεστώτος μετά την εκτέλεση του Σαβοναρόλα. Για τον Μακιαβέλι που είχε βοηθήσει και τον Σαβοναρόλα και το δημοκρατικό καθεστώς, είχαν μια... ειδική μεταχείριση.
Αφού τον «ξήλωσαν» απ' όλα τα δημόσια αξιώματα που κατείχε, υπέστη φρικτά βασανιστήρια και φυλακίστηκε! Όταν αφέθηκε ελεύθερος, αποκαμωμένος και σε κακή ψυχολογική κατάσταση αποσύρθηκε σε ένα μικρό κτήμα που είχε, λίγο έξω από τη Φλωρεντία. Έζησε σαν αγρότης, περιμένοντας πότε θα έρθει η ώρα της επιστροφης στα πολιτικά πράγματα της Φλωρεντίας.
Μέχρι να έρθει εκείνη η ώρα ο Μακιαβέλι διάβαζε και έγραφε. Ήλπιζε πως αν μεταφέρει στο χαρτί όλες τις εμπειρίες που είχε «κερδίσει» από την πολυετή επαφή του με ανώτατα κυβερνητικά κλιμάκια, όταν θα ερχόταν η κατάλληλη ώρα θα φαινόταν εξαιρετικά χρήσιμος και θα επανερχόταν στην πολιτική.
Ανάμεσα στα πολλά που έγραψε, λοιπόν, ήταν και ένα βιβλίο το οποίο θα του έδινε το «εισιτήριο» στην αθανασία. Το 1513 έγραψε τον «Ηγεμόνα», ένα βιβλίο για την πολιτική και την εξουσία το οποίο στηρίχθηκε, σχεδόν στην ολότητά του, από αυτά που έζησε δίπλα στον Καίσαρα Βοργία. Όσα του δίδαξε αυτή η σχέση μεταφέρθηκαν στο χαρτί και δημιούργησαν ένα βιβλίο που, μέσα στους αιώνες που ακολούθησαν, γαλούχησε γενιές και γενιές πολιτικών!
Οι περισσότεροι θεωρούν πως αυτά που γράφει ο Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα» τα έχει εφαρμόσει ο ίδιος. Αυτό, όμως, δεν ισχύει. Στο βιβλίο του ο Μακιαβέλι περιγράφει έναν άνθρωπο – πολιτικό ο οποίος θα κάνει τα πάντα προκειμένου να ελέγξει τον περιβάλλον του. Εμπνευσμένος από τον Καίσαρα Βοργία δημιουργεί ένα βιβλίο με την ελπίδα να εντυπωσιάσει του Μέδικους (και ειδικά τον επίδοξο ηγέτη, 21χρονο τότε, Λορέντζο Β) και να του επιτρέψουν να δουλέψει μαζί τους.
Ο Μακιαβέλι στην πραγματικότητα έμεινε στην Ιστορία ως το κτήνος του πολιτικού κυνισμού επειδή εξήγησε πως λειτουργεί ένα περίστροφο. Δεν ήταν, όμως, αυτός που έφτιαξε το περίστροφο. Ούτε αυτός που πάτησε την σκανδάλη. Αποκάλυψε τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού που οι εξουσιαστές σπάνια παραδέχονται δημόσια. Έδειξε στους απλούς ανθρώπους πως εξουσία και ηθική δεν πάνε μαζί. Όπως εξηγούσε (πάντα εκνευρισμένος) και ο ίδιος στους επικριτές του: «Ναι, εμαθα στους ηγεμόνες πώς να γίνονται τύραννοι. Έμαθα, όμως και στους υπηκόους τους πώς να τους ξεφορτώνονται».
Ο «Ηγεμόνας» περιλήφθηκε στον Κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Έγινε το αγαπημένο βιβλίο του Αδόλφου Χίτλερ και του Μπενίτο Μουσολίνι. Μόνο τις τελευταίες δεκαετίες γίνεται μια διαφορετική προσέγγιση στο συγκεκριμένο έργο που φαίνεται πως τελικά έχει περισσότερες από μια πτυχές.
Το 1520 ο Μακιαβέλι κατάφερε και έπεισε του Μέδικους να τον δεχθούν πίσω στη Φλωρεντία. Του ανέθεσαν τη συγγραφή της Ιστορίας της Φλωρεντίας. Εκείνος δέχθηκε ελπίζοντας σε κάτι καλύτερο στο άμεσο μέλλον. Το καθεστώς των Μέδικων, ωστόσο, ανατράπηκε τον Μάη του 1527, η δημοκρατία επέστρεψε στη Φλωρεντία και ο Μακιαβέλι εκδιώχθηκε ως συνεργάτης του προηγούμενου καθεστώτος!
Μερικές ημέρες αργότερα, στις 21 Ιουνίου 1527, ο Νικολό Μακιαβέλι πέθανε πικραμένος και απογοητευμένος που δεν κατάφερε να επιστρέψει στην πολιτική και που η ζωή του είχε πάρει τόσο λάθος δρόμο.
«Πράξε ακόμη και το κακό, αν το υπαγορεύει η αναγκαιότητα»
Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο «Ηγεμόνας» του Μακιαβέλι.
«Μπορεί κάποιος να γίνει Ηγέτης, επειδή του χαρίστηκε η εξουσία του από την εύνοια κάποιων ισχυρών. Όταν ο Ηγέτης καταλάβει την εξουσία, όχι επειδή είναι εκ φύσεως άξιος να την κατακτήσει, ούτε επειδή τον ευνόησε η τύχη, αλλά από πονηριά συνοδευομένη από τύχη, τότε μιλάμε για Δημοκρατική Διακυβέρνηση. Προϋπόθεση της Δημοκρατικής Διακυβέρνησης είναι τον Ηγέτη να τον θέλουν ή ο λαός ή οι ισχυροί της κοινωνίας.
Σε κάθε κοινωνία οι διαθέσεις λαού και ισχυρών είναι μεταξύ τους αντίθετες. Ο λαός λαχταράει να μην κυβερνιέται, ούτε να καταπιέζεται από τους ισχυρούς, ενώ οι ισχυροί λαχταράνε να κυβερνούν και να καταπιέζουν τον λαό. Από τη μόνιμη σύγκρουση των διαφορετικών κοινωνικών διαθέσεων λαού και ισχυρών τρία είναι τα πιθανά αποτελέσματα: Η Απολυταρχία, η Δημοκρατία και η Ασυδοσία.
Το αν ο Ηγέτης αναδειχθεί από το λαό ή από τους ισχυρούς εξαρτάται από το ποιος από τους δύο κερδίζει κάθε φορά την ευκαιρία. Όταν οι ισχυροί δουν πως δεν αντέχουν να αντιταχθούν στο λαό, σωρεύουνε κύρος σε έναν δικό τους και με τις ευλογίες του λαού τον κάνουν Ηγέτη, ώστε κάτω από τη σκιά του να κάνουν τις δουλειές τους.
Όταν ο λαός δει πως δεν μπορεί να αντισταθεί στους ισχυρούς, σωρεύει κύρος σε έναν δικό του και με την ανοχή των ισχυρών τον κάνει Ηγεμόνα, πιστεύοντας πως είναι καλύτερα να διαφεντεύεται από εκείνον παρά από τους ισχυρούς.
Όποιος ανεβαίνει στην ηγεσία με τη βοήθεια των ισχυρών, είναι πιο ευάλωτος από εκείνον που ανεβαίνει από την εύνοια του λαού, επειδή ο πρώτος έχει να δώσει λογαριασμό σε πολλούς που μάλιστα περνιούνται για ίσοι του, ενώ στο λαό δεν έχει στην πραγματικότητα την υποχρέωση να δώσει λογαριασμό κανείς Ηγέτης.
Όποιος ανεβαίνει στην ηγεσία από την εύνοια του λαού, μπορεί και την κρατά για πολύ, επειδή παίρνει τις αποφάσεις μόνος του και γύρω του δε βρίσκεται κανένας –ή βρίσκονται ελάχιστοι– που να αμφισβητεί πραγματικά την αξία και τις επιλογές του. Δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσεις τους ισχυρούς χωρίς να βλάψεις το λαό, ενώ αντίθετα μπορείς κάλλιστα να ικανοποιήσεις το λαό χωρίς να βλάψεις τους ισχυρούς. Αυτό συμβαίνει, επειδή ο σκοπός του λαού είναι πιο αγνός από εκείνον των ισχυρών και το μόνο που θέλει είναι να έχει την αίσθηση πως δεν καταπιέζεται.
Το χειρότερο που μπορεί να κάνει ένας λαός στον Ηγεμόνα του, είναι να τον εγκαταλείψει. Όμως οι ισχυροί υποστηρικτές όχι μόνο θα τον εγκαταλείψουν σίγουρα, αλλά, σαν πονηροί που είναι, θα εξαντλήσουν πριν ό,τι έχουν να ωφεληθούν από αυτόν, έστω κι αν χρειασθεί να τον εξοντώσουν.
Είναι πάρα πολύ δύσκολο να κολακεύει ένας Ηγεμόνας το λαό, παρότι δεν μπορεί να σταθεί ούτε μια στιγμή χωρίς το λαό δίπλα του. Τους ισχυρούς όμως είναι πολύ εύκολο να τους κολακεύει, αρκεί να τους δίνει και να τους παίρνει προνόμια και τιμές κατά τα κέφια του.
Ο Ηγέτης πρέπει να αντιμετωπίσει τους ισχυρούς, έχοντας ως κριτήριο το αν συμπεριφέρονται με τρόπο τέτοιο ώστε με τη στάση τους να δένονται ή όχι ολότελα με τη δική του τύχη. Όσοι από τους ισχυρούς δένουν την τύχη τους με την τύχη του Ηγέτη, πρέπει ο τελευταίος να τους τιμά και να τους αγαπά, αρκεί να μη ζητάνε υπερβολικές ανταποδόσεις».
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
