Φαίδων Γκιζίκης: Ο χουντικός που συνέχισε να είναι Πρόεδρος της Δημοκρατίας και μετά την πτώση της χούντας

Όσο και αν προσπαθήσει κάποιος να βρει το λάθος στον τίτλο του κειμένου, δε θα τον βρει. Και δε θα τον βρει γιατί, πολύ απλά, όσο... λάθος και αν φαίνεται δεν είναι λάθος. Και δεν είναι γιατί πράγματι, ο ένθερμος υποστηρικτής της χούντας, ο προσωπικός φίλους του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου και του «αόρατου δικτάτορα» Δημητρίου Ιωαννίδη, στρατηγός Φαίδωνας Γκιζίκης, είχε τοποθετηθεί Πρόεδρος τη Δημοκρατίας από το στρατιωτικό καθεστώς και διατηρήθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας στους πρώτους μήνες της μεταπολίτευσης, μετά από πρόταση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, κάνοντας πολλούς να αναρωτηθούν «αν αυτό δεν είναι η πιο τρανή απόδειξη πως το κράτος έχει συνέχεια, τότε τι είναι»;

Ποιος ήταν ο Φαίδων Γκιζίκης

Ο Φαίδων Γκιζίκης γεννήθηκε, μια ημέρα σαν σήμερα, στις 16 Ιουνίου 1917 στον Βόλο. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων το 1939 με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού και έλαβε μέρος τόσο στον ελληνοϊταλικό πόλεμο όσο και στον εμφύλιο.

Ο Γκιζίκης φρόντιζε πάντα να έχει, αυτό που λέμε, «σωστές γνωριμίες». Είχε αντιληφθεί πως μέσα στον στρατό υπήρχαν έντονες διεργασίες για κάτι πιο «δυναμικό» προκειμένου να «διασωθεί η χώρα από τον κομμουνιστικό γκρεμό» και ήταν κοντά σε ανθρώπους όπως ο Παπαδόπουλος, ο Παττακός και ο Ιωαννίδης. Πότε δε βγήκε μπροστά. Πάντα επέλεγε να είναι μερικά βήματα πίσω. Και να είναι κοντά, δηλαδή, αλλά και να κρατάει μια απόσταση. Αυτή η τακτική ήταν που τον βοήθησε μερικά χρόνια αργότερα.

Όταν επιβλήθηκε η δικτατορία της 21ης Απριλίου ο Γκιζίκης – χωρίς, είναι η αλήθεια, να έχει ενεργό ρόλο – τοποθετήθηκε αρχηγός της Στρατιάς στη Λάρισα. Στη διάρκεια της επταετίας πάντα βρισκόταν κοντά στα κέντρα αποφάσεων αλλά χωρίς να υπάρχει η υπογραφή του κάπου.

Τον ταραγμένο Νοέμβρη του 1973 και τη μεγαλειώδη φοιτητική εξέγερση του Πολυτεχνείου ο Φαίδων Γκιζίκης κατάφερε αυτό που για πολλούς έμοιαζε αδιανόητο. Και στρατιωτικός διοικητής της Αθήνας και της Αττικής ήταν και κατάφερε το όνομά του να μην εμπλακεί πουθενά στο αιματοκύλισμα της εξέγερσης!

Στη συνέχεια ο Γκιζίκης είχε ενεργό συμμετοχή στην ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Υπάρχει, μάλιστα, και μια ιστορία από εκείνη τη νύχτα – θρίλερ στο Λαγονήσι. Εκεί βρισκόταν η βίλα που διέμενε ο δικτάτορας Παπαδόπουλος με τη σύζυγό του Δέσποινα. Οι άνδρες του Ιωαννίδη έφτασαν μέχρι εκεί, εξουδετέρωσαν χωρίς να πέσει ούτε μια σφαίρα την αντίστοιχη φρουρά του Παπαδόπουλου και στη συνέχεια ο επικεφαλής τους, ενημέρωσαν τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» πως θα... αντικατασταθεί (sic!) αλλά δεν έχει να φοβηθεί τίποτα, ούτε αυτός, ούτε η σύζυγός του.

Χωρίς να ξέρει τι ακριβώς συμβαίνει, ο Παπαδόπουλος ήταν νευρικός όλη τη νύχτα της 24ης προς 25ης Νοεμβρίου. Έπινε πολλούς καφέδες, «έκοβε» βόλτες πάνω – κάτω μέσα στο σπίτι και με δεδομένο πως κανείς δεν τον ενημέρωνε, περίμενε και αυτός να μάθει τα νέα από την τηλεόραση. Κυρίως περίμενε να δει ποιος τον ανέτρεψε. Υποψιαζόταν τον Ιωαννίδη αλλά δεν μπορούσε να είναι σίγουρος.

Οι υποψίες του επιβεβαιώθηκαν όταν έμαθε πως νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα ορκιστεί ο Φαίδων Γκιζίκης. «Αφού ο Φαίδων είναι ο νέος πρόεδρος τότε πρωθυπουργός θα είναι ο Ιωαννίδης. Ευτυχώς, γιατί ο Φαίδων είναι συνετό παιδί» είχε πει ο Παπαδόπουλος σύμφωνα με έναν από τους πιο στενούς συνεργάτες του, τον αντισυνταγματάρχη Ντουζέπη.

Τρεις ημέρες μετά τον διορισμό του στην προεδρία της Δημοκρατίας, υπέγραψε Προεδρικό Διάταγμα σύμφωνα με το οποίο προήχθη στον βαθμό του Στρατηγού!

Ο Φαίδων Γκιζίκης, στη μια και μοναδική συνέντευξη που έδωσε ποτέ, το καλοκαίρι του 1976 στον συγγραφέα και δημοσιογράφο Γιάννη Μαρή, είχε παραδεχθεί πως γνώριζε και ο ίδιος πως είχε το ρόλο της «μαριονέτας» στο καθεστώς του Ιωαννίδη, τονίζοντας, όμως, πως παρέμενε εκεί επειδή θεωρούσε πως την κατάλληλη στιγμή θα μπορούσε να βοηθήσει προκειμένου να αποφευχθεί μια αιματοχυσία.

Όπως και να έχει, ο Γκιζίκης με την παρουσία του κατάφερε μέσα σε επτά χρόνια να βοηθήσει στην εγκαθίδρυση δυο δικτατορικών καθεστώτων, ενώ είχε και ρόλο στην τραγωδία της Κύπρου καθώς ο ίδιος είχε παραδεχθεί πως μαζί με τον Ιωαννίδη, τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ Γρηγόριο Μπονάνο και τον ταξίαρχο Μιχαήλ Γεωργίτση (στρατιωτικό διοικητή των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο), είχαν διατάξει την εκδήλωση του πραξικοπήματος κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στην Κύπρο που «άνοιξε την πόρτα» της κατοχής στον «Αττίλα».

Πρόεδρος της Δημοκρατίας και μετά την πτώση της χούντας

Μετά την τραγωδία της Κύπρου ήταν ζήτημα ημερών να καταρρεύσει η χούντα του Ιωαννίδη. Κάπως έτσι ο Φαίδων Γκιζίκης που στήριξε τη χούντα του Παπαδόπουλου, που ήταν στρατιωτικός διοικητής της Αθήνας στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, που στήριξε τον «αόρατο δικτάτορα» και που βοήθησε στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, βρέθηκε να είναι... ρυθμιστής των εξελίξεων.

Το πρωί της 23ης Ιουλίου 1973, οι ανώτατοι αξιωματικοί του στρατού ζήτησαν να δουν τον Γκιζίκη και του εξήγησαν πως προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα θα έπρεπε να «φωνάξει» τους πολιτικούς και να τους παραδώσει την εξουσία.

Ο Γκιζίκης πήρε τηλέφωνο τον Ιωαννίδη, του εξήγησε τι συμβαίνει και του ζήτησε να εγκαταλείψει. Ο Ιωαννίδης χωρίς να φέρει αντίρρηση, δέχθηκε. Στη συνέχεια ο Φαίδων Γκιζίκης άρχισε να φωνάζει στο γραφείο του πολιτικούς από κάθε παράταξη και να τους εξηγεί πως έχει διαμορφωθεί, πλέον, η κατάσταση, ζητώντας παράλληλα τη συμβουλή τους.

Ο Φαίδων Γκιζίκης πρότεινε να αναλάβει τα ηνία της χώρας ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος αλλά ο Ευάγγελος Αβέρωφ διαφώνησε και εξήγησε πως η καταλληλότερη λύση ήταν η επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι προκειμένου να αναλάβει αυτός τη διακυβέρνηση της χώρας.

Ο Αβέρωφ τηλεφώνησε στον Καραμανλή, ενώ και ο ίδιος ο Γκιζίκης μίλησε μαζί του και τον διαβεβαίωσε πως ο στρατός δεν πρόκειται να κάνει καμία κίνηση και πως, πλέον, η τύχη της χώρας βρίσκεται στα χέρια των πολιτικών. «Ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, Πρόεδρος της Ελλάδος, προσεκάλεσε τον πρώην πρωθυπουργό κ. Κωνσταντίνο Καραμανλή όπως τερματίση την εξορίαν του εις Παρισίους και επανέλθη εις την Ελλάδα ως πρωθυπουργός, ανεκοίνωσε, σήμερον Τρίτην, το γραφείον του κ. Καραμανλή. Το γραφείον του κ. Καραμανλή είπεν ότι ούτος θα ηγηθή κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος. Ο απαντών εις το τηλέφωνον του κ. Καραμανλή είπεν ότι ο πρώην πρωθυπουργός έχει ήδη αναχωρήσει από το διαμέρισμά του, επιστρέφων εις Αθήνας. Είπεν ότι δεν γνωρίζει λεπτομερείας της πτήσεως», ανέφερε τηλεγράφημα του Associated Press από το Παρίσι και μέσα στη νύχτα ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους προκειμένου να πανηγυρίσει την πτώση της χούντας!

Στις 03:10 το ξημέρωμα ο Καραμανλής μπήκε μέσα στο γραφείο του Φαίδωνα Γκιζίκη ο οποίος και τον ενημέρωσε για... τα πάντα. Μια ώρα αργότερα ο Καραμανλής, ενώπιον του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Σεραφείμ αλλά και του Φαίδωνα Γκιζίκη, ορκίστηκε πρωθυπουργός της χώρας, σηματοδοτώντας την επίσημη έναρξη της μεταπολίτευσης.

Με σκοπό την ομαλή μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, με παραίνεση του ίδιου του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Φαίδων Γκιζίκης παρέμεινε στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας έως την 17η Δεκεμβρίου του 1974, όταν κατόπιν εκλογών και δημοψηφίσματος (που έλυσε οριστικά το πολιτειακό υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας), η Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή εξέλεξε προσωρινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Μιχαήλ Στασινόπουλο. Την ίδια ημέρα, ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης παραιτήθηκε και στη συνέχεια αποστρατεύτηκε. Ο Καραμανλής αποδέχθηκε την παραίτησή του με απαντητική επιστολή, όπου εξέφρασε ευχαριστίες προς τον Γκιζίκη, δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Επιθυμώ, ωσαύτως, να σας εκφράσω την πεποίθησή μου ότι, συγκατατεθείς να παραμείνετε Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά τις 23 Ιουλίου ε.έ., προσφέρατε εις το Έθνος πολυτίμους πράγματι υπηρεσίας εις μίαν κρισιμωτάτην καμπήν της ιστορίας του».

Ο Φαίδων Γκιζίκης δεν ήταν κατηγορούμενος σε καμία από τις τρεις (πρωταίτιων, Πολυτεχνείου, βασανιστών) δίκες της χούντας που ακολούθησαν, ούτε βέβαια λογοδότησε ποτέ για την τραγωδία της Κύπρου παρά την κυνική ομολογία του.