«Ήτανε μια φορά μια αρχέγονη φωνή που χαράχτηκε ανεξίτηλα μέσα μας. Ήτανε μια φορά η δυνατή φιλία μας. Ήτανε μια φορά μια μικροπαντρεμένη, η Ουρανία. Ήτανε μια φορά ο Αρχάγγελος της Κρήτης. Ήτανε μια φορά, είναι και θα είναι πάντα η ανεπανάληπτη φωνή του. Στις καρδιές μας και σε όλες τις στιγμές που θέλουμε να νιώσουμε. Ήτανε και θα είναι πάντα. Ο ένας και μοναδικός Νίκος Ξυλούρης» έλεγε ο σπουδαίος Σταύρος Ξαρχάκος λίγο πριν τις ιστορικές συναυλίες του 2023 στο Ηρώδειο και το κλειστό του Γαλατσίου.
Ξαρχάκος και Ξυλούρης, άλλωστε, συνδέονταν με μια πανίσχυρη φιλία, οι καρποί της οποίας δόθηκαν απλόχερα σε όλους τους Έλληνες μέσα από τη μουσική. Δημιούργησαν πολλά τραγούδια οι δυο τους. Το εμβληματικό «Ήτανε Μια Φορά», όμως, έγραψε τη δική του ιστορία στο ελληνικό τραγούδι. Έστω και αν πέρασε από «χίλια μύρια κύματα» και ηχογραφήθηκε με τον Νίκο Ξυλούρη να είναι... αγουροξυπνημένος.
Το θρυλικό «Κονσέρτο 73»
Για να φτάσουμε, όμως, σε αυτό θα πρέπει να ταξιδέψουμε 51 ολόκληρα χρόνια πίσω. Να «μεταφερθούμε» στη Δευτέρα 1η Οκτωβρίου του 1973. Η χούντα προσπαθούσε να δείξει ένα πιο φιλελεύθερο πρόσωπο, οι φοιτητές είχαν αφήσει πίσω τους τα αιματηρά γεγονότα της Νομικής (Φεβρουάριος) και προετοιμάζονταν για τα δραματικά γεγονότα του Πολυτεχνείου (Νοέμβριος). Ταυτόχρονα οι σκληροί της χούντας έβλεπαν τον Παπαδόπουλο να «μαλακώνει» και ετοίμαζαν το δικό τους πραξικόπημα.
Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό πολιτικό και κοινωνικό κλίμα, το δικτατορικό καθεστώς «επιτρέπει» να γίνονται κάποιες συναυλίες. Το περιεχόμενο τους βέβαια υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο αλλά όλοι ήξεραν πως σε ένα live γεγονός ο έλεγχος δεν μπορεί να είναι τόσο αυστηρός. Όλο και κάτι μπορεί να... ξεφύγει.
Όταν, μάλιστα, μιλάμε για συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου που είχε μπει για τα καλά στο μάτι της χούντας για τη συμμετοχή του στην ιστορική παράσταση «Το Μεγάλο Μας Τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, τότε ήταν ακόμα πιο εύκολο να... ξεφύγει η κατάσταση.
Εκείνη τη Δευτέρα, λοιπόν, στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας ο Σταύρος Ξαρχάκος θα έδινε μια μεγάλη συναυλία με τραγουδιστές όπως η ανερχόμενη τότε Χαρούλα Αλεξίου, ο αξέχαστος Αντώνης Καλογιάννης και ο «Αρχάγγελος της Κρήτης», ο μοναδικός Νίκος Ξυλούρης. Όπως εύκολα καταλαβαίνει κανείς ο Ξαρχάκος, μαζί με τον Ξυλούρη της «Ξαστεριάς» και τον «θεοδωρακικό» Αντώνη Καλογιάννη δημιουργούσαν μια εστία αντίστασης στο κέντρο της Αθήνας.
Στο γήπεδο συγκεντρώθηκαν πάνω από 25.000 άτομα. Ο Ξαρχάκος έπαιξε πολλά γνωστά τραγούδια του αλλά και κάποια άγνωστα ακόμα στο ευρύ κοινοί. Εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά και το «Ήτανε Μια Φορά», σε στίχους του Κώστα Φέρρη και μουσική του Ξαρχάκου. Το τραγούδι αυτό θα ήταν το σάουντρακ του σίριαλ «Οι Έμποροι των Εθνών», που θα άρχιζε να προβάλλεται στο τότε Ε.Ι.Ρ.Τ. δυο ημέρες μετά τη συναυλία!
Όταν ο Ξυλούρης άρχισε να το τραγουδά ο κόσμος ξεσηκώθηκε και άρχισε να φωνάζει διάφορα συνθήματα ανάμεσα στα οποία ήταν και μερικά υπέρ του Σαλβαδόρ Αλλιέντε που είχε χάσει τη ζωή του κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος στη Χιλή. Όταν η συναυλία τελείωσε ο κόσμος ξεχύθηκε στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας τραγουδώντας την «Ξαστεριά»!
Ξέσπασαν σοβαρότατα επεισόδια που κράτησαν μέχρι το πρωί οπότε και η αστυνομία κατάφερε με σκληρή καταστολή να επιβάλει την τάξη. Όλα, όμως, είχαν πάρει το δρόμο τους.
Όπως είχε πει και ο Μάνος Χατζιδάκις το «Κονσέρτο 73» δεν ήταν μια απλή συναυλία. Ο κόσμος το είχε μετασχηματίσει σε ένα πολιτικό γεγονός. Σε ότι αφορά τον Ξυλούρη και τον Ξαρχάκο και τις δημόσιες εμφανίσεις τους, θα συναντιόντουσαν ξανά μερικές ημέρες αργότερα, σε ένα άκρως ιστορικό περιβάλλον. Ήταν μεσημέρι της Παρασκευής 16 Νοεμβρίου 1973 και ο τόπος της συνάντησής του θα ήταν το προαύλιο του ΕΜΠ στην οδό Πατησίων, λίγες ώρες πριν την επέμβαση των τανκς.
Το παρασκήνιο του εμβληματικού «Ήτανε Μια Φορά»
Παρά τα όσα έγιναν εκείνο το βράδυ, ωστόσο, στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, ο κόσμος δεν ξέχασε εκείνο το καινούργιο τραγούδι που τόσο πολύ τους είχε ξεσηκώσει. Υποτίθεται πως θα το άκουγε ξανά στους τίτλους αρχής της σειράς «Οι Έμποροι των Εθνών» που ήταν βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
Εκείνο το τραγούδι, λοιπόν, έχει ένα πολύ ωραίο παρασκήνιο για το οποίο είχε μιλήσει η Ουρανία Ξυλούρη, η αγαπημένη σύζυγος του Αρχάγγελου της Κρήτης.
«Το Νίκο τον ξύπνησαν και τον κατέβασαν στο στούντιο χωρίς πρόβες, χωρίς τίποτα, για να ηχογραφήσει. Το έβγαλε με τη μία, είναι αυτή η εκτέλεση που γνωρίζουμε όλοι. Ένα-δυο λαθάκια (π.χ. όταν τραγουδά: κι εμένανε μ’ αφήνεις, αντί ''αφήνει'' - που έχει νόημα βάσει των προηγούμενων στροφών) οφείλονται στην κόπωση. Ο Νίκος τα πρόσεξε αργότερα και ζήτησε από το φίλο και συνεργάτη του να το ξαναηχογραφήσουν. Ο Ξαρχάκος όμως του απάντησε: ''Όπως το είπες τώρα, δεν πρόκειται να το ξαναπείς''» είχε πει η Ουρανία Ξυλούρη!
Ο σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης στη σειρά «Πρόσωπα» της ΕΡΤ είχε μιλήσει και αυτός για το παρασκήνιο του τραγουδιού. «Λέω πως να υποκαταστήσω την καθαρεύουσα του Παπαδιαμάντη... Μόνο με το δημοτικό τραγούδι! Πιάνω, θυμάμαι, την ανθολογία, της Ακαδημίας Αθηνών και ανοίγω στην τύχη και πέφτω στον ''Μπαταριά'' του Μαλακάση και έλεγε: ''ένα Σαββάτο βράδυ, μια Κυριακή'', δημοτικό. Λέω ''αυτό είναι''! Μπήκαμε μέσα στο στούντιο του Σμυρναίου, θυμάμαι, το δοκιμάζει ο Νίκος και συγκινήθηκε. Λέει ''αυτό θυμίζει παλιό κρητικό τραγούδι''. ''Είναι και παλιό κρητικό'' του λέω εγώ και του λέει και κάτι ο Ξαρχάκος και το πιάνει αμέσως και βρίσκει αυτό το εύρημα με τη φωνή που μόνο ο Ξυλούρης ήξερε να το κάνει...» είχε πει ο Κώστας Φέρρης.
Με όσα είχαν κάνει στο στρατιωτικό καθεστώς, ωστόσο, Ξυλούρης και Ξαρχάκος, η χούντα απαγόρεψε να ακούγεται αυτό το τραγούδι στην τηλεόραση. «Και βγαίνει φιρμάνι από τη χούντα, ''όπου υπάρχει Ξυλούρης κόψτε τον''. Αναγκαστικά βγάλαμε το τραγούδι από τους τίτλους και βάλαμε το ορχηστρικό. Όταν έφευγε η κόπια για την Κύπρο, όμως, εμείς ξαναβάζαμε το τραγούδι με τη φωνή του Ξυλούρη. Έτσι, το ''Ήτανε Μια φορά'' ακούστηκε πρώτη φορά στην Κύπρο και μετά ήρθε στην Ελλάδα»!
Το «Ήτανε Μια Φορά» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά επίσημα μεταπολιτευτικά, το 1974 όταν συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Συλλογή» του Ξυλούρη και του Ξαρχάκου και από τότε μέχρι και στις ημέρες μας, έγινε ένα από τα σημαντικότερα και πιο αγαπημένα τραγούδια που τραγούδησε ποτέ ο Ψαρονίκος.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
