Όταν σκεφτεί κανείς το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980, στο μυαλό του φέρνει ένα πανίσχυρο προσωποπαγές κόμμα το οποίο συνέτριψε τη δεξιά, μετά από την απόλυτη ηγεμονία της, χάρη στη χαρισματική φιγούρα του Ανδρέα Παπανδρέου.
Αυτό είναι πράγματι μέρος της αλήθειας. Τα πράγματα όμως δεν ήταν πάντα έτσι και ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης, χωρίς τον οποίο τα μέλη του ΠΑΣΟΚ «δεν θα τα ήξεραν ούτε οι θυρωροί της πολυκατοικίας τους».
Ήταν τρεις το πρωί τα ξημερώματα της 18ης Νοεμβρίου, ο Παπανδρέου φτάνει στα γραφεία του ΠΑΣΟΚ κάτωχρος και στεναχωρημένος. Φαίνεται μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, ότι ξεσπάει σε λυγμούς. Οι εκλογές του 1974 που είχαν διεξαχθεί στις 17 Νοεμβρίου είναι καταστροφικές για το ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον σύμφωνα με τις προσδοκίες που είχε ο ίδιος ο ηγέτης του.
Το 13,58% είναι πράγματι απογοητευτικό, όπως φαίνεται από την ίδια την ανακοίνωση του κόμματος: «Το αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του ΠΑΣΟΚ».
Μετά από εκείνη την ημέρα, ο Ανδρέας θα εξαφανιζόταν για λίγο με τις φήμες περί αποχώρησής του από την πολιτική να δίνουν και να παίρνουν. Τελικά, αποφάσισε να παραμείνει στην ηγεσία του κόμματος και να πάρει δύσκολες αποφάσεις, προκειμένου να πετύχει την όσο το δυνατόν πιο γρήγορη ανάληψη της εξουσίας.
Οι πρώτες ημέρες του ΠΑΣΟΚ
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε πράγματι η κεντρική φιγούρα ενός ολόκληρου αναδυόμενου πολιτικού χώρου που δημιουργήθηκε για να αποτελέσει αντίβαρο στη δεξιά και να εκφράσει τα φτωχά και λαϊκά στρώματα.
Το ΠΑΣΟΚ όμως, τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του, υπήρξε ένας πολυσυλλεκτικός πολιτικός σχηματισμός με ετερόκλιτα μέλη τα οποία πολλές φορές ήταν σχεδόν αδύνατον να συνεννοηθούν μεταξύ τους.
Από επαναστάτες τροτσκιστές, μέλη της αντίστασης και σοσιαλιστές που έβλεπαν στο ΠΑΣΟΚ το «επόμενο και πιο σύγχρονο ΚΚΕ», σε συντηρητικούς κεντρώους και αστούς οι οποίοι έβλεπαν στο ΠΑΣΟΚ «τη νέα Ένωση Κέντρου».
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ανάμεσα στα μέλη του ΠΑΣΟΚ, τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του, ήταν και ο μαθητής τότε Δημήτρης Κουφοντίνας που είχε ενταχθεί στην τοπική οργάνωση της ΠΑΜΚ (μαθητικό τμήμα του ΠΑΣΟΚ) στο Γκύζη.
Όλοι αυτοί συμπορεύονταν κάτω υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου λόγω του χαρισματικού του χαρακτήρα αλλά και της εκπληκτικής ικανότητας που είχε από νέος να χρησιμοποιεί μία διπλή γλώσσα που έπειθε ταυτόχρονα ανθρώπους που κατά τα άλλα μπορεί να διαφωνούσαν σε όλα μεταξύ τους. Όσο όμως χαρισματικός και να ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, σύντομα θα καταλάβαινε ότι έπρεπε να εφαρμόσει στην πράξη το γνωστό ρητό του Λένιν: «Το Κόμμα ενδυναμώνεται με την αυτοκάθαρση».
Aυτό δεν ήταν εύκολο. Το ΠΑΣΟΚ ιδρύθηκε μετά από μία εποχή όπου, με εξαίρεση την ΕΔΑ, τα μεταπολεμικά κόμματα έμοιαζαν με συμμαχίες προσώπων που αποκλειστικό σκοπό είχαν την κατάληψη της εξουσίας. Χωρίς συγκεκριμένες ιδεολογικές αρχές, οργανόγραμμα και φυσικά τις εσωκομματικές διαδικασίες που ξέρουμε σήμερα. Στον απόηχο αυτής της εποχής, το ΠΑΣΟΚ υποσχόταν στα μέλη του πλήρη εσωκομματική δημοκρατία και ισονομία.
Μετά το απογοητευτικό αποτέλεσμα των εκλογών του Νοεμβρίου του 1974 και τη συγκρότηση της πρώτης εσωκομματικής αντιπολίτευσης, αυτές οι διακηρύξεις πήγαν περίπατο. Ο Παπανδρέου ήξερε ότι έπρεπε να στρέψει σταδιακά το κόμμα προς το κέντρο και κυρίως να παρουσιάσει ένα πιο καθαρό μήνυμα, πράγμα που συνήθως είναι ενάντιο σε κάθε προσδοκία κομματικής πολυφωνίας.
Το καλοκαίρι των μεγάλων εκκαθαρίσεων
Τον Μάιο του 1975 διαγράφονται 14 μέλη της ΠΑΣΠ και αμέσως μετά ανακοινώνονται οι διαγραφές σειράς άλλων σημαντικών στελεχών της νεολαίας του κόμματος. Όλοι τους είχαν διαφωνήσει με τις μεθοδεύσεις ελέγχου του κόμματος από το προεδρικό περιβάλλον.
Είχε προηγηθεί η απόπειρα ελέγχου της Κεντρικής Επιτροπής από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν η πρώτη φορά που φάνηκε έμπρακτα η προσπάθειά του να ελέγξει τα όργανα του κόμματος. Η πρώτη σύγκρουση αφορούσε το αν τα μεσαία στελέχη του ΠΑΣΟΚ θα διορίζονταν, όπως ήθελε ο Παπανδρέου, ή θα εκλέγονταν από τη βάση. Σε αυτή τη διαμάχη η πρόταση του Παπανδρέου μειοψήφισε αλλά αυτό αποτέλεσε αφορμή για την αντεπίθεσή του.
Στις 6 Ιουνίου, το ΠΑΣΟΚ προχωράει σε άλλες 11 διαγραφές πολιτικών στελεχών που ήταν μάλιστα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής.
Το εκτελεστικό γραφείο εξηγεί τους λόγους της διαγραφής: «Το Κίνημα διαχωρίζει τη θέση του από την ομάδα αυτή γιατί δεν μπορεί πλέον να διατηρεί την επικίνδυνη αυτή κατάσταση αμφιβολίας, φοβερής εσωστρέφειας και διάλυσης στους κόλπους του». Στις 14 Ιουνίου διαγράφονται άλλα 45 μέλη της εκλεγμένης Κεντρικής Επιτροπής, πράγμα που ουσιαστικά διαλύει το όργανο.
Την ίδια περίπου περίοδο ο Παπανδρέου δηλώνει και ρητά στα μέλη του κόμματος την ανάγκη για πιο συγκεντρωτική διοίκηση του κόμματος. Οι αντιδράσεις είναι σφοδρές, πολλοί μιλούν για «εσωκομματική δικτατορία» και όσοι μένουν στο ΠΑΣΟΚ συσπειρώνονται γύρω από διάφορες τροτσκιστικές ομάδες που είχαν εισχωρήσει στο κίνημα κατά την ίδρυσή του με την ελπίδα σχηματισμού εσωκομματικής αντιπολίτευσης. Τελικά, διαγράφονται όλες την επόμενη χρονιά. Μαζί τους και το μεγαλύτερο μέρος της ουσιαστικά μαρξιστικής νεολαίας ΠΑΣΠ.
Επρόκειτο προφανώς για μία διετία έντονων αναταραχών που για κάποιους σήμαινε το αναγκαστικό πέρασμα από το κίνημα στο κόμμα. Φάνηκε πάντως ότι η πλήρης εξάλειψη οποιασδήποτε αντίθετης στον Παπανδρέου φωνής υπήρξε αποτελεσματική τουλάχιστον όσον αφορά τις επιδόσεις του κόμματος που στις εκλογές του 1977, που σύμφωνα με τον Παπανδρέου ήταν οι εκλογές της «μαζικοποίησης» του κόμματος, παρότι αρχικά τον απογοήτευσαν.
Το τέλος του ριζοσπαστισμού του ΠΑΣΟΚ
Πέραν της χαρισματικής του φιγούρας, ο Παπανδρέου είχε και έναν πολύ σημαντικό σύμμαχο σε αυτή την προσπάθεια να επιβληθεί εντός κόμματος: τις ιστορικές συνθήκες. Απέναντι σε μία ηγεμονική και ενωμένη υπό τον Καραμανλή δεξιά, το ΠΑΣΟΚ είχε πάρει τη θέση του στον πολιτικό χάρτη όντας ταυτόχρονα μακριά από το ΚΚΕ (ή την Ηνωμένη Αριστερά) αλλά και από τις δυνάμεις του Κέντρου υπό τον Γεώργιο Μαύρο.
Αυτό σήμαινε ότι ήταν πολύ δύσκολη η μεταπήδηση σε έναν από τους δύο «όμορους» πολιτικούς χώρους για κάποιον διαφωνούντα με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ταυτόχρονα, σε έναν πολυδιασπασμένο πολιτικό χώρο ήταν αδύνατη η ίδρυση ενός ακόμα πολιτικού σχηματισμού. Έτσι διαμορφωνόταν ένα σχήμα εντός του ΠΑΣΟΚ σύμφωνα με οποίο είτε θα συμφωνούσες με την αρχηγική ομάδα παραμένοντας στο κόμμα είτε θα διαφωνούσες με αυτή και θα κινδύνευες με πολιτικό αφανισμό.
Αυτός ο οργανωτικός μετασχηματισμός της δεκαετίας του 1970 απέκτησε και καθαρά πολιτικό πρόσωπο μετά τον εκλογικό θρίαμβο του 1981. Ο Παπανδρέου στη διάρκεια της αρχηγίας του διέγραψε συνολικά 13 βουλευτές με πρώτο όλων τον Γιώργο Πέτσο που διεγράφη το 1982 και γέννησε την ιστορική φράση «έθεσεν εαυτόν εκτός Κινήματος», που χρησιμοποίησε πρόσφατα ο Στέφανος Κασσελάκης (άλλες αναφορές λένε ότι η συγκεκριμένη ατάκα πρωτοειπώθηκε στη διαγραφή Αρσένη το 1986).
Εκείνες όμως οι πρώτες μαζικές διαγραφές της δεκαετίας του 1970 θεωρήθηκαν για πολλά μέλη του Κινήματος το ουσιαστικό τέλος του ριζοσπαστισμού του Κινήματος και ο γρήγορος μετασχηματισμός του, οργανωτικά, σε ένα αστικό προσωποπαγές κόμμα. Ένδειξη που ήρθε νωρίτερα από την εισχώρηση παλιών μετριοπαθών στελεχών της Ένωσης Κέντρου αλλά και το στρογγύλεμα των ριζοσπαστικών θέσεων που είχε το ΠΑΣΟΚ στην ιδρυτική του διακήρυξη.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
