Με τον Αλέξη Τσίπρα και τον Νίκο Ανδρουλάκη να εξακολουθούν να ερίζουν για την πολιτική κληρονομιά του Ανδρέα Παπανδρέου, η «Αλλαγή» του ιστορικού ηγέτη του ΠΑΣΟΚ το 1981 υιοθετείται, 4 δεκαετίες αργότερα, ως κεντρικό σύνθημα από τον ΣΥΡΙΖΑ και φυσικά από τη Χαριλάου Τρικούπη στην τελική ευθεία για τις εκλογές της 21ης Μαΐου.
Η «Αλλαγή» όμως δεν ήταν μία εύκολη υπόθεση. Το αντίθετο μάλιστα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με τη σπουδαία ακαδημαϊκή καριέρα και τη βαθιά γνώση της οικονομικής επιστήμης αναγκάστηκε να ισορροπήσει μεταξύ των πύρινων σοσιαλιστικών διακηρύξεων της δεκαετίας του ’80 και του οικονομικού πραγματισμού έχοντας σε κάθε περίπτωση την πολιτική νομιμοποίηση του 48,07% του εκλογικού σώματος με κοινοβουλευτική πλειοψηφία 172 βουλευτών.
Η δύσκολη αυτή αποστολή με αμφιλεγόμενο τελικό αποτέλεσα αναλύεται λεπτομερώς στην απόρρητη έκθεση της CIA με τον τίτλο, «Τα οικονομικά προβλήματα αψηφούν τις λύσεις Παπανδρέου». Η έκθεση, που συντάχτηκε τον Μάρτιο του 1983 αποτυπώνοντας την οπτική των ΗΠΑ στις παρεμβάσεις της «Αλλαγής» στην ελληνική οικονομία, αποτελεί μία πρώτης τάξης ευκαιρία για προβληματισμό ειδικά για όλους εκείνους, που εξακολουθούν να επιμένουν σε «ακτιβιστικά» οικονομικά προγράμματα εν έτει 2023.
Στην εισαγωγή της έκθεσης, οι αναλυτές της CIA επισημαίνουν ότι για την τότε δημοσιονομική εικόνα της Ελλάδας ευθυνόταν «τόσο η σοσιαλιστική κυβέρνηση όσο και η προκάτοχος της. Ο πρωθυπουργός Παπανδρέου μπορεί με κάποια δικαιολογία να αποδώσει τα προβλήματα του στις παγκόσμιες πολιτικές ύφεσης που κληρονόμησε, αλλά έχει αυξήσει τις πληθωριστικές πιέσεις αυξάνοντας τις κρατικές δαπάνες και έχει αποθαρρύνει τις τόσο απαραίτητες επενδύσεις παρεμβαίνοντας στην επιχειρηματική κοινότητα με υψηλότερους φόρους, αυξήσεις μισθών, ελέγχους τιμών και απειλές εθνικοποίησης. Η αδυναμία σε ορισμένες βασικές κατηγορίες του ισοζυγίου πληρωμών έχει, ως ένα βαθμό, καλυφθεί από την ανάληψη των αποθεμάτων πετρελαίου και των συναλλαγματικών αποθεμάτων, τον εξωτερικό δανεισμό και την αύξηση των εσόδων από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας».
Οι Αμερικανοί εκτιμούσαν την περίοδο εκείνη ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ενδεχομένως να είχε εγκαταλείψει μία πιο σταδιακή εφαρμογή των κοινωνικών του προγραμμάτων και «είναι απίθανο να υιοθετήσει πλήρως ή αρκετά γρήγορα διορθωτικά μέτρα για να αποκαταστήσει την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Τα προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών και ο πληθωρισμός, που είναι ήδη ο υψηλότερος στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, θα συνηγορήσουν υπέρ της συγκράτησης. Αλλά πιθανότατα θα συναντήσει ισχυρή αντίσταση από την εργατική τάξη, από την οποία προέρχεται κυρίως η εκλογική δύναμη του, σε οποιαδήποτε μείωση των πραγματικών μισθών.
Πιστεύουμε ότι ο Παπανδρέου θα συνεχίσει τις οικονομικές πολιτικές, που υπολείπονται των αναγκών της χώρας και ότι η λαϊκή υποστήριξη προς την κυβέρνηση θα φθαρεί εάν η Ελλάδα υστερήσει στην οικονομική ανάκαμψη μεταξύ των υπολοίπων χωρών της Δυτικής Ευρώπης».
Οι Αμερικανοί «είδαν» τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ελλάδα
Η διαπίστωση των Αμερικανών ήταν πως η χώρα μας αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα πριν από την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ.
«Η δημόσια δυσαρέσκεια για τον χειρισμό της οικονομίας από τη Νέα Δημοκρατία ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την εκλογή Παπανδρέου. Η οικονομική ανάπτυξη επιβραδύνθηκε απότομα το 1979 και το 1980 και το 1981 το ΑΕΠ μειώθηκε. Εν τω μεταξύ, ο πληθωρισμός κυμάνθηκε γύρω στο 25% και το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών εκτινάχθηκε από 1 δισ δολάρια το 1978 σε 2,4 δισ δολάρια το 1981». Με το δεδομένο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αποτίμηση, που κάνουν οι αναλυτές της CIA για τον πρώτο χρόνο διακυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.
«Αν και ο Παπανδρέου ήταν πιο μετριοπαθής από ό,τι υπονοούσε η προεκλογική του ρητορική, εντούτοις έχει αυξήσει σημαντικά την κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία. Οι φόροι και οι δαπάνες αυξάνονται κατακόρυφα και ο κατώτατος μισθός έχει αυξηθεί σημαντικά. Οι επιχειρήσεις έχουν πληγεί σκληρά από τους ελέγχους των τιμών, τους υψηλότερους φόρους και το κόστος εργασίας και την αβεβαιότητα για το μέλλον του ιδιωτικού τομέα».
Τα προβλήματα της κυβέρνησης στην εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής προήλθαν, σύμφωνα με την έκθεση, «εν μέρει από την απειρία των υπουργών και την έλλειψη ανταπόκρισης της γραφειοκρατίας.
Ο Παπανδρέου αντικατέστησε τους τρεις υπουργούς επί των οικονομικών σε ανασχηματισμό υπουργικού συμβουλίου τον περασμένο Ιούλιο. Στη συνέχεια διόρισε τον Γεράσιμο Αρσένη -τεχνοκράτη- στη νέα θέση του υπουργού Εθνικής Οικονομίας, επιτρέποντας του να διατηρήσει τη θέση του ως επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας. Ο προϋπολογισμός του 1982 σηματοδότησε την πρόθεση της κυβέρνησης να επεκτείνει τον ρόλο του κράτους στην οικονομία προβλέποντας αύξηση των δαπανών κατά 34%, μια αύξηση πολύ μεγαλύτερη από το ποσοστό πληθωρισμού. Ταυτόχρονα, ο προϋπολογισμός προέβλεπε υπεραισιόδοξα αύξηση των εσόδων κατά 56% και μείωση του ελλείμματος του δημόσιου τομέα».
Εκτός από τη νομοθεσία για τη μερική τιμαριθμική αναπροσαρμογή των μισθών του δημόσιου τομέα, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αύξησε τον κατώτατο μισθό κατά μέσο όρο κατά 35%. «Τα συνδικάτα έχουν ενισχυθεί από τη νομοθεσία που, για παράδειγμα, επιτρέπει απεργίες συμπαράστασης και προστατεύει τους εργαζομένους από απολύσεις που σχετίζονται με την απεργία, ενώ περιορίζει τα δικαιώματα των εργοδοτών αναφορικά με το κλείσιμο των επιχειρήσεων». Από την άλλη πλευρά, «η κατάσταση για τις επιχειρήσεις είναι εντελώς διαφορετική: Τα κέρδη έχουν συμπιεστεί πάρα πολύ λόγω των υψηλότερων φόρων και του κόστους εργασίας αλλά και του ελέγχου τιμών σε πολλά προϊόντα. Αν και η απειλούμενη εθνικοποίηση βασικών τομέων από τον Παπανδρέου δεν έχει υλοποιηθεί, οι κυβερνητικές ενέργειες και η ρητορική κρατούν το ενδεχόμενο αυτό στο προσκήνιο».
Στο πλαίσιο αυτό, «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ακύρωσε τον γενναιόδωρο νέο νόμο περί επενδυτικών κινήτρων της προκατόχου της αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων της και κράτησε τους πιθανούς επενδυτές σε αναμονή για περισσότερο από ένα χρόνο προτού εφαρμόσει μια ελαφρώς πιο περιοριστική έκδοση. Ο νέος νόμος παρέχει κρατικές επιχορηγήσεις για επενδύσεις που πληρούν ορισμένα κριτήρια, όπως η εισαγωγή προηγμένης τεχνολογίας, η παροχή θέσεων εργασίας ή η εργασία για το ‘κοινωνικό καλό’».
«Απογοητευτικά τα αποτελέσματα»
Για τους παραπάνω λόγους οι Αμερικανοί χαρακτηρίζουν, ως «απογοητευτικά» τα αποτελέσματα» των οικονομικών επιδόσεων της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου με την «πτώση στις επενδύσεις να υπερτερεί των διεγερτικών επιπτώσεων των υψηλότερων κρατικών δαπανών και των μισθολογικών αυξήσεων για ομάδες με χαμηλότερο εισόδημα, το ΑΕΠ πιθανότατα κατέγραψε νέα πτώση το 1982. Η μεταποιητική παραγωγή σημείωσε βουτιά 15% από τον Ιανουάριο έως τον Αύγουστο, εποχικά προσαρμοσμένη και για τους πρώτους οκτώ μήνες του 1982 ήταν κατά μέσο όρο 4% κάτω από το επίπεδο του προηγούμενου έτους.
Επιπλέον, ο κατασκευαστικός τομέας έχει υποστεί ύφεση και ο νέος φόρος ακινήτων επιδεινώνει μια άσχημη κατάσταση…Ενώ οι περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας κατάφεραν να επιβραδύνουν τις αυξήσεις των τιμών τα τελευταία δύο χρόνια, ο ελληνικός πληθωρισμός μειώθηκε μόνο για λίγο στα τέλη του 1981 προτού ξαναρχίσει τον γρήγορο ρυθμό του. Οι τιμές αυξήθηκαν κατά 21 τοις εκατό κατά μέσο όρο το 1982».
Η προσέγγιση των ΗΠΑ στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική στην Ελλάδα την περίοδο εκείνη ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη από τις εκτιμήσεις του τότε οικονομικού επιτελείου του ΠΑΣΟΚ. «Τα προγράμματά του Ανδρέα Παπανδρέου μείωσαν τα κέρδη και υποβάθμισαν την επιχειρηματική εμπιστοσύνη, σημαντικοί παράγοντες, πιστεύουμε, στη μείωση τόσο των ξένων όσο και των εγχώριων ιδιωτικών επενδύσεων.
Και ενόψει του συνεχιζόμενου τεράστιου δημοσιονομικού ελλείμματος, που χρηματοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από τη νομισματική επέκταση- οι έλεγχοι των τιμών είναι βέβαιο ότι θα μειώσουν περαιτέρω τα κέρδη και θα εμποδίσουν την αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Ακόμη και στο μέτωπο της ανεργίας, όπου έχουν γίνει άμεσα βήματα για τη δημιουργία ή τη διατήρηση θέσεων εργασίας, είναι πιθανό ότι, συνολικά, οι κυβερνητικές ενέργειες έχουν επιδεινώσει τις προοπτικές. Μέτρα όπως οι υψηλότεροι κατώτατοι μισθοί και τα επιδόματα, η πρόσφατη εργατική νομοθεσία και οι περιορισμοί στις απολύσεις εμποδίζουν τις νέες προσλήψεις και τείνουν να αποθαρρύνουν τις επενδύσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας».
Η απόρρητη έκθεση της CIA καταλήγει ως εξής: «Πιστεύουμε ότι η κατάσταση της οικονομίας θα συνεχίσει να είναι το μοναδικό και σημαντικότερο πεδίο με το οποίο οι Έλληνες μετρούν την απόδοση του Παπανδρέου. Αυτό θα φέρει τον πρωθυπουργό σε όλο και πιο δύσκολη θέση. Από τη μια πλευρά, τα προβλήματα πληθωρισμού και ισοζυγίου πληρωμών θα τον ωθήσουν σε πιο περιοριστικές πολιτικές. Από την άλλη, θα αντιμετωπίσει αυξανόμενες εργατικές αναταραχές και πιέσεις από το ίδιο του το κόμμα για να εφαρμόσει το σοσιαλιστικό του πρόγραμμα. Δεδομένων αυτών των αντικρουόμενων πιέσεων, αναμένουμε ότι ο Παπανδρέου θα χαράξει μια μέση πορεία, που ούτε θα ικανοποιήσει καμία από τις ομάδες των υποστηρικτών του ούτε θα αποκαταστήσει τη βιωσιμότητα της οικονομίας».
Οι Εκλογές 2023 είναι στο reader.gr!
Μείνε ενημερωμένος για ό,τι συμβαίνει στα στρατόπεδα των κομμάτων και τις κινήσεις των πολιτικών αρχηγών. Ειδήσεις για τις Εκλογές 2023 και αναλυτικοί οδηγοί για τους ψηφοφόρους στο reader.gr
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
