Θετικά αξιολογεί την εντονότατη διπλωματική κινητικότητα της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή ο κ. Κώστας Λάβδας, καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ο κ. Λάβδας εκτιμά ότι η εκεχειρία στη Μέση Ανατολή είναι εύθραυστη αφού τόσο η Χαμάς όσο και η πλευρά του Νετανιάχου ευνοούν την σύγκρουση. Σε ό,τι αφορά στα ελληνοτουρκικά ο κ. Λάβδας εμφανίζεται επιφυλακτικός για τις συναντήσεις των δυο ηγετών και των υπουργών Εξωτερικών εφόσον δεν έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στο πεδίο.
Διαβάστε ακόμη: Χαμάς και Ισραήλ: Το χρονικό μιας σφοδρής σύγκρουσης που κρατά πάνω από 30 χρόνια
1. Πόσο εύθραυστη είναι η κατάπαυση του πυρός στη Μέση Ανατολή και τι σημαίνει αυτό για τις εξελίξεις στην περιοχή;
Το πόσο εύθραυστη είναι η ανακωχή εξαρτάται αφενός από τις στρατηγικές και τις στοχεύσεις των εμπλεκόμενων μερών και αφετέρου από το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον. Ως προς τις στοχεύσεις, κυρίως η Χαμάς αλλά σε ένα βαθμό και η κυβέρνηση Νετανιάχου ευνοούν την σύγκρουση. Για την Χαμάς η σύγκρουση είναι λόγος ύπαρξης. Κάθε προσπάθεια επίλυσης προϋποθέτει την σαφή αναγνώριση του δικαιώματος του κράτους του Ισραήλ να υπάρχει. Η Χαμάς το αρνείται. Σωστά η Χαμάς θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, το Ισραήλ και την Ιαπωνία και σωστά απαγορεύεται η δράση της στην Ιορδανία. Επίσης, αναφορικά με την παλαιστινιακή εκπροσώπηση, σωστά η Δύση ευνοεί την Φατάχ απέναντι στην Χαμάς με δεδομένο ότι η Χαμάς αρνείται να αναγνωρίσει το δικαίωμα του Ισραήλ να υπάρχει, αρνείται να αποκηρύξει τη βία και να αναγνωρίσει τις προηγούμενες συμφωνίες μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων.
Το γενικότερο προφίλ της Χαμάς αλλά και η προσπάθειά της να αναδειχθεί εκπρόσωπος της αγωνιστικής, ηρωϊκής κλπ. διάστασης του παλαιστινιακού ζητήματος συνηγορούν υπέρ της σύγκρουσης. Στο ερώτημα πότε η Χαμάς θα ξεκινήσει πάλι την εκτόξευση ρουκετών προς το Ισραήλ ή κάποια άλλη αντίστοιχη ενέργεια, η απάντηση είναι, όταν θα έχει ανακάμψει από τις μεγάλες ζημιές που υπέστη το δίκτυο και οι υποδομές της από το συστηματικό ισραηλινό σφυροκόπημα στην λωρίδα της Γάζας.
Το Ισραήλ έχει αποδείξει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει κάθε επίθεση, με δεδομένη και την αμερικανική ετοιμότητα να παρασχεθούν άμεσα νέα βλήματα. Επισημαίνω σχετικά ότι οι περισσότερες από τις σχεδόν 4.000 ρουκέτες που εκτοξεύτηκαν από την Χαμάς αναχαιτίστηκαν από τον «Σιδερένιο Θόλο», το εξαιρετικό σύστημα αντιπυραυλικής προστασίας του Ισραήλ, ενώ μόλις προχθές κατατέθηκε επειγόντως στο Κογκρέσο το «Emergency Resupply for Iron Dome Act of 2021». Όμως το Ισραήλ έχει να αντιμετωπίσει με εντεινόμενο ρυθμό και ένα εσωτερικό μέτωπο, εντός του κράτους. Αναφέρομαι στα στοιχεία εξέγερσης των αραβικών πληθυσμών σε πόλεις και περιοχές στις οποίες συνυπάρχουν με τους ισραηλινούς. Η σκληρή γραμμή Νετανιάχου παίζει με την φωτιά στο σημείο αυτό. Με δεδομένο ότι το Παλαιστινιακό στο σύνολό του είναι μια από τις πιο σύνθετες και δύσκολες μεταπολεμικές συγκρούσεις, κάθε νέα φάση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη περίσκεψη.
Η έναρξη της δεύτερης ιντιφάντα το 2000 μετά την διάψευση της «επιτυχίας» της διαδικασίας του Όσλο έκανε το Παλαιστινιακό ακόμη πιο σύνθετο. Σήμερα έχουμε την πιθανότητα μιας τρίτης -διαφορετικής σε πολλά- ιντιφάντα και ο Νετανιάχου δυστυχώς επιζητεί την σύγκρουση, όμως δεν παύει αυτή τη στιγμή να έχει απέναντί του την αδίστακτη Χαμάς που χρησιμοποιεί κατά σύστημα αθώους άμαχους ως ασπίδες. Το Ισραήλ προφανώς δικαιούται και οφείλει να προστατεύει τους πολίτες του από τις ρουκέτες που εκτοξεύονται από μια αδίστακτη οργάνωση που -μεταξύ άλλων- έχει εμπλακεί στο παρελθόν και σε απόπειρα εξόντωσης του Αμπάς.
Με δυο λόγια, η Χαμάς αποτελεί ελαφρότατα συγκεκαλυμμένο φονταμενταλιστικό δίκτυο με το οποίο ειρηνευτική διαδικασία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει. Θα πρέπει είτε να εξουδετερωθεί είτε να παραγκωνιστεί από την Φατάχ και τον Αμπάς ο οποίος παραπαίει. Κανένα από τα δυο ενδεχόμενα (εξόντωση ή παραγκωνισμός) δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή πιθανό, αντίθετα οι συγκρούσεις φαίνεται να ενισχύουν τον ρόλο της Χαμάς, παρότι πλήττουν τα μέσα και τις υποδομές της. Οπότε τα όρια της παρούσας ανακωχής είναι προφανή. Εκτός αν ο εξωτερικός παράγοντας πιέσει σε τέτοιο βαθμό που αυτή η αβέβαιη και προσωρινή ειρήνη μπορέσει απλώς να παραταθεί. Με την λύση των δυο κρατών να παραμένει πυξίδα για τη διεθνή κοινότητα αλλά εξαιρετικά δύσκολή να επιτευχθεί στο πεδίο.
2. Από τις παρεμβάσεις που έγιναν αναδείχτηκε καθοριστικός ο ρόλος της Αιγύπτου. Αυτό σημαίνει πως το Κάιρο έχει πλεον το ρόλο της «ήρεμης δύναμης» στην περιοχή με σημαντικές αρμοδιότητες στην επιτήρησης της εκεχειρίας;
Η Αίγυπτος προφανώς κέρδισε πολλούς πόντους στην περιφερειακή αλλά και τη διεθνή σκηνή. Όμως το προφίλ της ήρεμης δύναμης επιδέχεται συζήτηση. Καταρχήν η Αίγυπτος την τελευταία δεκαετία είναι πια οπλισμένη μέχρι τα δόντια με σύγχρονα όπλα, κυρίως – αλλά όχι αποκλειστικά – από την Γαλλία. Είναι λοιπόν μια σκληρή δύναμη που μπορεί να διαδραματίζει και ήπιους ρόλους.
Δεύτερον, η διαδικασία ανάδειξης της Αιγύπτου ως χώρας με την οποία η Δύση μπορεί να παίξει εποικοδομητικά ξεκίνησε αρκετά πίσω, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970 και σφραγίστηκε επί Κάρτερ από τη συμφωνία στο Camp David το 1978 μεταξύ Μπέγκιν και Σαντάτ. Στοίχησε στον τελευταίο τη ζωή του. Σε επόμενο στάδιο, η Αίγυπτος συντονίστηκε σε πολλά επίπεδα με τη Δύση και για μια περίοδο έφτασε να είναι μεταξύ των χωρών με το μεγαλύτερο μερίδιο αμερικανικής βοήθειας. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι διέκοψαν αυτή την πορεία το νήμα της οποίας, σε γενικές γραμμές, ξαναπήρε στα χέρια του ο Σίσι.
Τρίτον, η ίδια η Χαμάς συνέβαλε στον σημερινό ρόλο της Αιγύπτου και όχι μόνον με την πρόσφατη εκεχειρία. Από το 2017 η Χαμάς δήλωσε ότι διακόπτει τις σχέσεις της με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, επιχειρώντας να διαμορφώσει μια νέα περίοδο σχέσεων, λιγότερο εχθρικών, με την Αίγυπτο. Γι αυτό και η εκεχειρία υπήρξε ιδιαίτερα απογοητευτική για την Τουρκία.
Τέλος, τέταρτον, το καθεστώς Σίσι διατηρείται στην εξουσία με σαφέστατα αυταρχικές μεθόδους. Και ευτυχώς που διατηρείται, αν θέλετε τη γνώμη μου, με δεδομένες τις εναλλακτικές που θα είναι καταιγιστικά αποσταθεροποιητικές για όλη την περιοχή μας και συνάμα ακόμη περισσότερο αυταρχικές στο εσωτερικό. Όμως το γεγονός παραμένει ότι πρόκειται για αυταρχικό καθεστώς, με μερική νομιμοποίηση στο εσωτερικό, το οποίο τα δίκτυα του πολιτικού Ισλάμ, υποβοηθούμενα ανοικτά από την Τουρκία και άλλους σημαντικούς παίκτες, επιχειρούν συστηματικά να αποσταθεροποιήσουν. Η Αίγυπτος είναι πολύ σημαντική αλλά το μέλλον της δεν θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως δεδομένο.
3. Και η Ελλάδα; Πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στην κήρυξη της εκεχειρίας; Και πόσο πιστώνεται το γεγονός ότι ο κ. Δένδιας ήταν ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών της ΕΕ που βρέθηκε στην περιοχή;
Είναι, πράγματι, σημαντικό ότι ο πρώτος υπουργός Εξωτερικών της ΕΕ που βρέθηκε στην περιοχή ήταν Έλληνας. Γενικότερα, η εντονότατη διπλωματική κινητικότητα της Ελλάδας την τελευταία περίοδο είναι πολύ θετικό στοιχείο. Από εκεί και πέρα, ο ρόλος της Ελλάδας θα εξαρτηθεί τόσο από τη δυνατότητα συνεχούς διαβούλευσης με τους βασικούς συμμάχους ή εταίρους όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία, το Ισραήλ, τα Εμιράτα, πάντα βέβαια στο πλαίσιο των ελληνικών δεσμεύσεων και δυνατοτήτων στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, όσο και από τη συνεχιζόμενη πορεία ενίσχυσης της αποτρεπτικής ικανότητα της χώρας. Αυτή όμως η τελευταία προϋποθέτει επιλογές με εστιασμένη στρατηγική αποτρεπτική διάσταση, όχι βασισμένες σε κατά περίπτωση ψευδο-τεχνικές κατευθύνσεις. Θα είναι απλά αδιανόητες συγκεκριμένες παραγγελίες στη συγκεκριμένη συγκυρία από χώρες όπως η Ισπανία ή η Ολλανδία.
Επίσης, αναφορικά με τις εξελίξεις των επόμενων εβδομάδων, θα πρέπει να αναχαιτιστεί κάθε προσπάθεια της Τουρκίας να διαδραματίσει ρόλο στο παλαιστινιακό, ακόμη περισσότερο η προσπάθεια του Ερντογάν να λάβει μέρος σε ένα διευρυμένο κουαρτέτο για το παλαιστινιακό ζήτημα, με την επιχειρούμενη προσθήκη της Τουρκίας ως ηγετικής μουσουλμανικής δύναμης στο σχήμα που αυτή τη στιγμή απαρτίζεται από τις ΗΠΑ, τον ΟΗΕ, την ΕΕ και την Ρωσία.
4. Τι μπορούμε να περιμένουμε τις επόμενες εβδομάδες στα ελληνοτουρκικά; Θεωρείτε πως οι συναντήσεις Δένδια - Τσαβούσογλου στην Αθήνα και η πιθανή συνάντηση Μητσοτάκη - Ερντογάν θα λειτουργήσουν εκτονωτικά ενόψει μάλιστα καλοκαιριού;
Εάν όπως φαίνεται, στην Ελλάδα προοιωνίζεται μια καλή τουριστική σεζόν αλλά κάτι τέτοιο δεν προκύπτει για την Τουρκία, θα υπάρχει ο ισχυρός πειρασμός στην Άγκυρα να ναρκοθετήσει την πορεία των επόμενων μηνών ανεξαρτήτως συναντήσεων και δηλώσεων. Γενικά είμαι επιφυλακτικός απέναντι σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου εάν προηγουμένως δεν έχει καλυφθεί επαρκές έδαφος σε ουσιαστικό επίπεδο.
Πρέπει γενικότερα να αντιληφθούμε πως παρότι η Τουρκία έχασε καθαρά στα σημεία με τη εκεχειρία στη Γάζα, η συστηματική προσπάθειά της να αποσταθεροποιήσει το καθεστώς Σίσι στην Αίγυπτο έχει ήδη εισέλθει σε νέα φάση. Σε συνάρτηση με αυτό που είπαμε και πιο πάνω, την εσωτερική, δηλαδή, διάσταση της αραβικής εξέγερσης στο εσωτερικό του κράτους του Ισραήλ, το προσεχές μέλλον θα θέσει την Τουρκία σε κρίσιμα, υπαρξιακά διλήμματα αναφορικά με τη συνολική σχέση της με τη Δύση.
5. Η πρόσφατη κρίση στη Μέση Ανατολή μας έδειξε κάτι σε σχέση με τον ρόλο των ΗΠΑ στην περιοχή;
Είναι προφανές ότι με τον Μπάιντεν, ο ρόλος των ΗΠΑ στην περιοχή ενισχύεται σε αυτή την φάση. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το γνωστό ζήτημα στο εσωτερικό των Δημοκρατικών που όμως τώρα έγινε εντονότερο, με ιδιαίτερη προβολή από στελέχη στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος των ζητημάτων από την παλαιστινιακή οπτική γωνία.
Όμως υπάρχουν σύνθετα ζητήματα αναφορικά με την ανάλυση του ρόλου των ΗΠΑ. Ναι, η κυβέρνηση Μπάιντεν προφανώς απομακρύνεται από πολλές πρακτικές της περιόδου Τραμπ τόσο σε επίπεδο δηλώσεων όσο και σε επίπεδο πράξεων, αλλά –όπως είχαμε εξηγήσει ήδη από την επόμενη ημέρα των αμερικανικών εκλογών – η απομάκρυνση είναι (και δεν θα μπορούσε παρά να είναι) επιλεκτική και, κατά συνέπεια, μόνον μερική. Οι τάσεις μακροπρόθεσμης αμερικανικής απόσυρσης που ξεκίνησαν επί Ομπάμα θα συνεχιστούν αλλά περισσότερο αργά, προσεκτικά και επιλεκτικά.
Σε αυτό το πλαίσιο, το Κρεμλίνο έχει δυο βασικούς στόχους. Να διατηρήσει το εσωτερικό ρωσικό σύστημα εξουσίας κατά το δυνατό ανέπαφο και να αναδιαμορφώσει τις εξωτερικές ισορροπίες ισχύος με επωφελή τρόπο στην μακροπρόθεσμη, αργή αλλά συνεχιζόμενη διαδικασία αμερικανικής απαγκίστρωσης (βλέπε Αφγανιστάν). Σε αυτό το πλαίσιο, παρά τις διαφορές και τις συχνά οξύτατες αντεγκλήσεις, οι σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας θα εξακολουθήσουν να αντανακλούν τις προσπάθειες της Άγκυρας να ισορροπήσει μεταξύ Ανατολής και Δύσης και τις τακτικές της Μόσχας που προσπαθεί να εργαλειοποιήσει τις τουρκικές φιλοδοξίες στο πλαίσιο που συμφέρει την Ρωσία, ανοίγοντας περαιτέρω τις ρωγμές στο ΝΑΤΟ και εξυπηρετώντας τις βλέψεις της στην Κεντρική Ασία, την Συρία και την Λιβύη. Πώς θα χειριστεί η κυβέρνηση Μπάϊντεν αυτή την εντεινόμενη τουρκική συμπεριφορά είναι, για την περιοχή μας, ένα κρίσιμο ερώτημα ως προς την βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη περίοδο.
Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και Καθηγητής στην Έδρα Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy στην Μασαχουσέτη.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
