Μας άφησε με το στόμα ανοικτό το 'Baby Reindeer', η σειρά που περιέγραψε την αληθινή ιστορία μιας «σχέσης» με εμμονικά στοιχεία. Ζήτησα από τον Μιχάλη Νικόλιτση, ψυχολόγο και συν-δημιουργό του εμβληματικού θησαυροφυλακίου ποπ κουλτούρας, «Το Υπόγειο», να μας δώσει την επιστημονική ανάλυση του stalker, στις σειρές και τις ταινίες της σύγχρονης μυθοπλασίας και στην αληθινή ζωή.
Σήμερα, trend-άρει στο Netflix μια σειρά με τίτλο ‘Baby Reindeer’, που περιγράφει την αληθινή ιστορία ενός άντρα, που συναντά μια γυναίκα, η οποία στην πορεία της γνωριμίας τους, αναπτύσσει ακραία εμμονικές συμπεριφορές. Είδες τη σειρά; Πώς νιώθεις για όλο αυτό που δείχνει;
«Την είδα τη σειρά και ξεκάθαρα εντυπωσιάστηκα. Παρουσιάζει την ιστορία της και προσεγγίζει το θέμα της με τέτοιο τρόπο, ώστε να σου προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον και πολύ έντονα συναισθήματα. Κι αν εντέλει αναλογιστείς πως πρόκειται για αληθινή ιστορία, απομένεις συγκλονισμένος. Το 'Baby Reindeer' είναι μάλλον η καλύτερη σειρά που έχω δει φέτος και μία από τις καλύτερες που έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια».
Συχνά πιάνω πολλούς φίλους και μη, να χρησιμοποιούν αλόγιστα λέξεις όπως ‘stalker’. Τελικά, πώς ορίζεται ένας άνθρωπος που είναι όντως, stalker;
«Ως stalker ορίζεται ένα άτομο που επαναλαμβανόμενα αναπτύσσει ένα μοτίβο ενοχλητικής συμπεριφοράς εις βάρος άλλου ατόμου, η οποία συμπεριφορά μπορεί να περιλαμβάνει εμμονική παρακολούθηση, παρενόχληση, επανειλημμένη επαφή ή προσπάθεια επαφής και προκαλεί στο έτερο άτομο φόβο ή και τρόμο, απειλή και εκφοβισμό.
Το προαναφερθέν μοτίβο συμπεριφορών δύναται να ξεδιπλώνεται σε τρία στάδια, με το πρώτο να αναφέρεται σε πρόκληση “συμπτώσεων” και “τυχαίων” συναντήσεων με το άλλο άτομο, το δεύτερο να αναφέρεται στην εμμονική προσπάθεια επικοινωνίας του stalker με το άλλο άτομο μέσω μηνυμάτων, τηλεφώνων, σημειωμάτων κλπ. Τέλος, το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει βίαιες συμπεριφορές - απειλές, καταστροφές, σωματικές ή/και σεξουαλικές επιθέσεις».
Μπορούμε να βοηθήσουμε ένα άτομο που αναπτύσσει εμμονικές συμπεριφορές; Φαντάζομαι το να του πούμε «είσαι τρελός/η» είναι το μόνο που δεν βοηθάει.
«Ναι, προφανώς δεν βοηθάει, αλλά παρόλα αυτά - με την καθημερινή, αν και ξεπερασμένη, έννοια που εμπεριέχει αυτή η λέξη, θα μπορούσε να είναι ένα καμπανάκι στα αυτιά του stalker, για να ζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό. Αυτός είναι ο καταλληλότερος τρόπος να τον βοηθήσουμε, να του εξηγήσουμε πως χρειάζεται να δει έναν ψυχολόγο ή έναν ψυχίατρο.
Οι συμπεριφορές των stalkers έχουν αποδεδειγμένα συνδυαστεί με σοβαρά θέματα ψυχικής υγείας και ψυχοπαθολογίας. Συχνά πάσχουν από κάποια μορφή διαταραχής προσωπικότητας. Κάτω από τις εμμονικές συμπεριφορές τους, συχνά ελλοχεύουν η ανασφάλεια, αλλά και έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία. Δυσκολεύονται σφόδρα να διαχειριστούν την απόρριψη και εξίσου δυσκολεύονται να οριοθετήσουν τον εαυτό τους, την ίδια στιγμή που δεν σέβονται και καταπατούν τα όρια του άλλου.
Οι έννοιες της αγάπης και του έρωτα έχουν δομηθεί μέσα τους στρεβλά και παραμορφωμένα. Το προφίλ ενός stalker συχνά συνοδεύεται από καταθλιπτικά ή ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά, ενώ πιο σπάνια συνυπάρχει με σχιζοφρένεια ή παρανοϊκή διαταραχή. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί πως ένας stalker αποκτά εθιστική σύνδεση με την ενασχόληση παρακολούθησης του άλλου ατόμου».
Τι γίνεται με το άτομο που είναι δέκτης αυτών των εμμονών; Είναι απαραίτητο να λάβει κάποια βοήθεια ή αρκεί το να κρύβεται σε σκοτεινές γωνιές για να μην το δει ο περιβόητος stalker;
«Δεν υπάρχει σκοτεινή γωνία για να κρυφτεί το θύμα ενός stalker, ειδικά στην εποχή του Internet και του cyber stalking. Όπως είδαμε και παραπάνω, το φάσμα των εμμονικών συμπεριφορών ενός stalker μπορεί να ξετυλίγεται σε κάποια στάδια και έχει κάποιες διαβαθμίσεις. Υπάρχουν κάποιες αληθινά επικίνδυνες εκφάνσεις της συμπεριφοράς ενός stalker, τις οποίες ο δέκτης πρέπει να λάβει υπόψη του, ώστε να προλάβει δυσάρεστες καταστάσεις.
Η αυστηρή τοποθέτηση ξεκάθαρων ορίων είναι ένα πρώτο βήμα. Από τη στιγμή που το θύμα με ξεκάθαρο, ψύχραιμο και αποφασιστικό τρόπο εξηγήσει στον stalker πως η συμπεριφορά του είναι πια ανεπιθύμητη, συνίσταται η διακοπή κάθε επικοινωνίας με τον stalker. Ένας stalker τρέφεται και νιώθει σημαντικότητα με κάθε είδους επικοινωνία, είτε θετικής χροιάς είτε αρνητικής.
Το να μοιραστεί το θύμα ενός stalker τα όσα συμβαίνουν με τους φίλους του, τον/την σύντροφό του ή την οικογένειά του είναι πολύ σημαντικό. Από τη μία διαμορφώνεται μια ομάδα υποστήριξης, από την άλλη τα κοντινά πρόσωπα προετοιμάζονται για πιθανά δική τους παρενόχληση, οι stalkers είναι πολύ πιθανόν να στραφούν και σε αυτούς.
Αν η συμπεριφορά του stalker εμμένει και μοιάζει πια επικίνδυνη, το θύμα πρέπει να απευθυνθεί στις αρχές. Πιθανά αισθήματα οίκτου και συμπάθειας, ειδικά στην περίπτωση που ο stalker είναι γνωστό μας πρόσωπο, είναι απολύτως φυσιολογικά. Παρόλα αυτά, πρέπει να θυμόμαστε πως το άτομο που μας παρενοχλεί χρειάζεται βοήθεια και με το να αποκαλύψουμε και να καταγγείλουμε την συμπεριφορά του, στην ουσία του κάνουμε καλό».
Η μυθοπλασία του σινεμά και της τηλεόρασης μας έχει δώσει ένα σωρό ιστορίες που αφορούν ψυχολογικές παθήσεις και συμπτώματα. Πες μας κάτι που έχεις δει και ήταν απόλυτα ρεαλιστικό και κάτι που ήταν φουλ εκτός πραγματικότητας και «τραβηγμένο απ’ τα μαλλιά».
«Τραβηγμένο από τα μαλλιά, αν και πολύ έξυπνη και καλοφτιαγμένη σειρά, ήταν σίγουρα το “You”, ειδικά έπειτα από την εξαιρετική πρώτη σεζόν του. Γενικώς, υπήρχε πάντοτε μια τάση στον κινηματογράφο, και στις σειρές, για μια υπεραπλουστευμένη και κάπως εκλεπτυσμένη προσέγγιση των θεμάτων που άπτονται στην ψυχική ασθένεια. Για παράδειγμα, το “Girl, Interrupted” του 1999 είναι για μένα σίγουρα μια τέτοια περίπτωση».
Από την άλλη, το “Black Swan” του 2010 ήταν πολύ δυνατό και η προσέγγισή του στο θέμα πολύ ξεχωριστή. Το ίδιο ισχύει και για το “A Beautiful Mind” του 2001, αλλά και για το “Good Will Hunting” του 1997. Τίμιο και το “Silver Linings Playbook” (2012). Το “Στη Φωλιά του Κούκου” (1975) είναι σαν ταινία αριστούργημα και για την εποχή του πολύ μπροστά - κατέδειξε θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία και ασθένεια με τόλμη και επαναστατικότητα. Από τα πιο αγαπημένα μου πάντως, αν όχι το πιο αγαπημένο μου, είναι το “Aftersun” του 2022. Συγκλονιστικό.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
