Για πολλούς ιστορικούς δύο ήταν τα γεγονότα που συντέλεσαν στην μετάβαση από τον Μεσαίωνα στη Νεότερη εποχή. Το ένα ήταν οι ανακαλύψεις των νέων χωρών με τα υπερπόντια ταξίδια και το δεύτερο ένα γεγονός που θα συγκλόνιζε την Ευρώπη αλλάζοντας για πάντα την κοσμοθεωρία της.
Ο λόγος για την Μεταρρύθμιση η οποία δυναμίτισε το θρησκευτικό καθεστώς και την κοινωνική τάξη της Ευρώπης. Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ή Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, ήταν θρησκευτικό κίνημα του 16ου αιώνα, που προκάλεσε την διάσπαση της δυτικής χριστιανοσύνης σε καθολικούς και προτεστάντες διαλύοντας οριστικά την μεσαιωνική ενότητα της πίστης και της εξουσίας της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.
Αλήθεια όμως τι ήταν η Μεταρρύθμιση; Η Μεταρρύθμιση δεν ήταν ένα ενιαίο επαναστατικό κίνημα με έναν ηγέτη και συγκεκριμένο στόχο. Το κίνημα αυτό ήταν αρχικά ένα κίνημα διαμαρτυρίας κληρικών και διανοουμένων απέναντι στην απόλυτη κυριαρχία του Πάπα και στο κατεστημένο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Αυτό που ξεκίνησε ως μια αντίδραση του Γερμανού μοναχού, Μαρτίνου Λούθηρου με τις 95 θέσεις του, τις οποίες θυροκόλλησε στην είσοδο της μητρόπολης της Βιτεμβέργης, γρήγορα κατάφερε κι έγινε ένα κίνημα που διείσδυσε και στα λαϊκά στρώματα που ταυτίστηκαν με τις θέσεις των μεταρρυθμιστών και πίεσαν τους κοσμικούς άρχοντες να τις αποδεχθούν.
Κύριοι πρωταγωνιστές της θρησκευτικής μεταρρύθμισης ήταν, εκτός από τον Λούθηρο, ο Ιωάννης Καλβίνος και ο Ούλριχ Ζβίγγλιος. και το κίνημα εκδηλώθηκε κυρίως στην κεντρική, τη βόρεια και τη δυτική Ευρώπη.
Αιτίες της Μεταρρύθμισης
Το τέλος του Μεσαίωνα έβρισκε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία να έχει τον απόλυτο έλεγχο στην ζωή των χριστιανών. Το Βατικανό είχε δημιουργήσει ένα τέτοιο δίκτυο όπου ο εκκλησιαστικός νόμος λειτουργούσε παράλληλα με τον κοσμικό και η εκκλησία ήταν παρούσα στην καθημερινή ζωή. Παρόλα αυτά, ο καθολικισμός δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις ανάγκες και στις θρησκευτικές ανησυχίες των πολιτών, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των πιστών να στραφεί προς άλλες κατευθύνσεις.
Την ίδια ώρα οι εκπρόσωποι της εκκλησίας προκαλούσαν με τον τρόπο ζωής τους που μόνο ενάρετος δεν χαρακτηριζόταν παραβιάζοντας εκκλησιαστικούς κανόνες προς προσωπικό τους όφελος. Μάλιστα η επ' αμοιβή καθαγίαση των κειμηλίων και η πώληση συγχωροχαρτιών στους πιστούς για την άφεση των αμαρτιών τους ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Παράλληλα, εκτός από το θρησκευτικό κομμάτι, στην Ευρώπη είχαν δημιουργηθεί πολιτικοί συσχετισμοί για την ανάδειξη μιας νέας πολιτική ελίτ η οποία θα συγκροτούσε μια νέα εθνική συνείδηση στους λαούς της Βόρειας Ευρώπης. Την ίδια ώρα, σε Αγγλία και Γαλλία, οι μονάρχες μπήκαν σε μια απόλυτη σύγκρουση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, σε μια προσπάθεια να έχουν την απόλυτη κυριαρχία περιορίζοντας την εξουσία του Πάπα.
Τέλος, υπήρχε και το οικονομικό κίνητρο στη μέση, αφού η εκκλησία ήταν ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας της δυτικής Ευρώπης έχοντας χτίσει μια οικονομική αυτοκρατορία πλήρως απαλλαγμένη από την όποια φορολογία του κοσμικού κράτους.
Γερμανία, η κοιτίδα της Μεταρρύθμισης
Τον 16ο αιώνα η Γερμανία βρισκόταν σε μια ιδιαίτερη κατάσταση. Χωρισμένη σε πολλά μικρά κρατίδια και χωρίς κάποιον μεγάλο ηγέτη έβλεπε την παπική εξουσία και τη διαφθορά της να παίζει πρωταρχικό ρόλο. Όλα αυτά είχαν δημιουργήσει μια έντονη δυσαρέσκεια σε μεγάλο κομμάτι τόσο του πληθυσμού, όσο και των κληρικών.
Ένας από τους κληρικούς που είχε δείξει την αντίδραση του ως προς τις πρακτικές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ήταν και ο Μαρτίνος Λούθηρος, μοναχός στο Αυγουστινιανό μοναστήρι της Ερφούρτης, θεολόγος και λόγιος. Ο Λούθηρος ανατράφηκε μέσα σε ένα ευσεβές και αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον.
Στο μοναστήρι ο Λούθηρος παρακολούθησε θεολογικά μαθήματα και το 1507 χειροτονήθηκε ιερέας. Κατόπιν, συνέχισε τις θεολογικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Βιτεμβέργης.
Το 1512, ονομάστηκε διδάκτορας της Φιλολογίας και ανέλαβε στο ίδιο πανεπιστήμιο την έδρα της Βιβλικής φιλολογίας. Το 1507, χειροτονήθηκε ιερέας σε μια μονή Αυγουστινιανών μοναχών και σπούδασε για δύο χρόνια Θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης.
Ένα χρόνο αργότερα, έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιτεμβέργης, από όπου το 1512 πήρε και το διδακτορικό του δίπλωμα στη Θεολογία. Μια επίσκεψή του στη Ρώμη τον απογοήτευσε κι αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τις απόψεις του σχετικά με την Παπική εκκλησία, βλέποντας τη διαφθορά που επικρατούσε εκεί σχετικά με τα συγχωροχάρτια και την «ειδική» για ιερωμένους πορνεία.
Ύστερα από μελέτη της Προς Ρωμαίους Επιστολής, πείστηκε πως η σωτηρία της ψυχής του ανθρώπου ήταν αποτέλεσμα μόνο της Θείας Χάρης και της πίστης, κι όχι των αγαθών ή μη έργων. Για το λόγο αυτό ήρθε σε σύγκρουση με το θεσμό του συγχωροχαρτιού, που έδινε τότε η Καθολική Εκκλησία και με τον τρόπο αυτό δινόταν άφεση των αμαρτιών.
Η προτεσταντική επανάσταση ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου του 1517 όταν ο Λούθηρος εξεγέρθηκε εναντίον της πώλησης συγχωροχαρτιών και ενώ είχε ήδη εκφράσει την αντίθεσή του σε κάθε σχέση με τις πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας στους φοιτητές του, θυροκόλλησε στην εξώπορτα του Μητροπολιτικού Ναού της Βιτεμβέργης τις 95 Θέσεις του στα λατινικά, που αποτέλεσαν μια ανοιχτή πλέον επίθεση εναντίον του Παπισμού.
Οι 95 Θέσεις μεταφράστηκαν στα γερμανικά και διαδόθηκαν από τους φίλους του, όπως ο νεαρός συνάδελφός του καθηγητής ελληνικών Φίλιππος Μελάγχθων. Σύντομα ο Λούθηρος κλήθηκε σε απολογία στην Αυγούστα, ενώπιον του επιτετραμμένου του Πάπα στη Γερμανία. Εκεί αρνήθηκε να ανακαλέσει και φυγαδεύτηκε νύχτα από φίλους του.
Οι αντι-Θέσεις που κυκλοφόρησε ο Γιόχαν Τέτσελ δεν είχαν καμιά απήχηση, και μάλιστα οι φοιτητές τις έκαιγαν δημόσια. Με τα επόμενα έργα το,υ ο Λούθηρος μεγάλωσε το χάσμα που τον χώριζε από την Καθολική Εκκλησία, ενώ βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στη Γερμανία, αλλά και σε άλλες χώρες της βόρειας, κυρίως, Ευρώπης.
Το 1520, ο πάπας Λέων Ι΄ εξέδωσε τη βούλα Exsurge Domine, καταδικάζοντας ως αιρετικές 41 από τις 95 Θέσεις του Λούθηρου, τον οποίο κάλεσε να αποκηρύξει δημόσια τις Θέσεις του μέσα σε 60 μέρες, ενώ οι απανταχού πιστοί διατάχθηκαν να κάψουν όλα τα βιβλία του, ώστε να μην αφοριστούν, συλληφθούν, και τιμωρηθούν ως αμετανόητοι αιρετικοί.
Αντιδρώντας στην είδηση πως στα πανεπιστήμια του Παρισιού και της Κολωνίας κάηκαν τα βιβλία του, στις 10 Δεκεμβρίου ο Λούθηρος έκαψε δημόσια την παπική βούλα και απάντησε γράφοντας το βιβλίο Ενάντια στη Βλάσφημη Βούλα του Αντίχριστου. Στις 3 Ιανουαρίου 1521, ο Λέων Ι' εκδίδει δεύτερη Βούλα, με την οποία ο Λούθηρος αφορίζεται.
Ο Γερμανός αυτοκράτορας Κάρολος Ε' ζήτησε την τιμωρία του Λούθηρου, αλλά η Αυτοκρατορική Δίαιτα, το Συμβούλιο των ευγενών που θα επικύρωνε την καταδίκη ήταν διχασμένο, αφού αρκετοί ήταν με το μέρος του Γερμανού μοναχού. Η απουσία όμως του Καρόλου λόγω των πολέμων έδωσε την ευκαιρία στον Λούθηρο να οργανώσει και να εδραιώσει τον Προτεσταντισμό, τον τρίτο μεγάλο κλάδο του Χριστιανισμού.
Ο Λούθηρος επέβαλε την χρήση των γερμανικών στη Λειτουργία, κατάργησε τον μοναχισμό και το καθεστώς αγαμίας των κληρικών, ενώ αναγνώρισε ως Μυστήρια μόνο το Βάπτισμα και την Θεία Ευχαριστία. Την ίδια ώρα αρνήθηκε την αναγκαιότητα της νηστείας, των προσκυνημάτων, των εικόνων δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στις Γραφές.
Η Μεταρρύθμιση απέκτησε ευρύτερη δυναμική και λαϊκή υποστήριξη, σε μια περίοδο που η Γερμανία ήταν πολιτικά κατακερματισμένη, ιδιαίτερα μετά τις δύο μεγάλες εξεγέρσεις των ιπποτών (1522-1523) και των αγροτών (1524-1525).
Δεν έμεινε στα στενά όρια της Γερμανίας, αφού αναγνωρίστηκε ως επίσημη θρησκεία και στις Σκανδιναβικές χώρες, ενώ κατάφερε να παρεισφρήσει και σε άλλες χώρες όπως η Γαλλία και η Αγγλία.
Το σίγουρο είναι πως η Μεταρρύθμιση αποτελεί σπουδαίο σταθμό ανάπτυξης για κάθε πτυχή της ζωής στην Ευρώπη μετά τον Μεσαίωνα. Ο προτεσταντισμός πέρα από το καθαρά θρησκευτικό κομμάτι όπου τερματίστηκε η ιδέα της χριστιανικής ενότητας της Δύσης, (σε ένα μόνο δόγμα), συνέβαλε στην προαγωγή της λαϊκής εκπαίδευσης, στην άνοδο του ατομικισμού και στην ανάπτυξη του επιχειρηματικού πνεύματος.
Παράλληλα, αποτέλεσε σταθμό του Διεθνούς Δικαίου. Αυτό είχε ως συνέπεια με την επίσης παράλληλη πτώση της φεουδαρχίας, τον κατατεμαχισμό των τότε ηγεμονιών όπου και άρχισε να διαμορφώνεται μια «διεθνής κοινωνία» την οποία και αποτελούσαν πλέον ανεξάρτητα κράτη-ηγεμονίες νομικά ίσες.
Το γεγονός αυτό δημιούργησε την ανάγκη της ύπαρξης νομικών κανόνων που να ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ αυτών των νέων κρατών-ηγεμονιών. Τέλος, έδωσε την αφορμή ακόμα και στην ίδια την Καθολική Εκκλησία να μπει σε διαδικασία αναστοχασμού και αναμόρφωσης της ίδιας της πολιτικής της.
Πηγές: Γενική Ιστορία της Ευρώπης ΕΑΠ Κώστας Ράπτης 1999, Ιωάννη Μάγιεντορφ, «Η σημασία της Μεταρρύθμισης στην ιστορία της Χριστιανοσύνης»
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
