Σουδάν: Το παρασκήνιο που οδήγησε στην αιματηρή σύγκρουση

Για μία και πλέον εβδομάδα συνεχίζονται οι αιματηρές συγκρούσεις στο Σουδάν, με τον αριθμό των νεκρών να αυξάνεται συνεχώς, ενώ χιλιάδες είναι οι τραυματίες. Την ίδια ώρα, σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, στην πλειοψηφία τους γυναίκες και παιδιά πέρασαν στο γειτονικό Τσαντ, προκειμένου να ξεφύγουν από τις σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ του στρατού και της παραστρατιωτικής οργάνωσης «Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης» (RSF). Σύμφωνα με καταγγελίες πολιτών καμία πλευρά δεν ενδιαφέρεται για τον άμαχο πληθυσμό, με τις μάχες να διεξάγονται αδιακρίτως σε κατοικημένες περιοχές και πτώματα να γεμίζουν τους δρόμους του Χαρτούμ και άλλων πόλεων.

Το δράμα των κατοίκων του Σουδάν, οι μισοί από τους οποίους εξακολουθούν να βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας, έχει όμως και ελληνικές προεκτάσεις, με δεκάδες Έλληνες να έχουν εγκλωβιστεί στην πρωτεύουσα Χαρτούμ και δεν μπορούν να απομακρυνθούν, καθώς ολόκληρη η περιοχή έχει μετατραπεί σε εμπόλεμη ζώνη. Πολλές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, καταστρώνουν σχέδια για να απομακρύνουν τους πολίτες, εφόσον ζητηθεί, από την πολύπαθη αφρικανική χώρα.

Η νέα εμφύλια σύγκρουση στο Σουδάν μοιάζει στα μάτια του Έλληνα δυτικού αναγνώστη να έχει ξεσπάσει σαν «κεραυνός εν αιθρία», από τη στιγμή που η πληροφόρηση γύρω από τις εξελίξεις στη χώρα είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αν κάποιος όμως μελετήσει την ιστορία του Σουδάν την τελευταία δεκαετία θα δει πως η εξελισσόμενη σύγκρουση αποτελεί τη μακάβρια αιματηρή εξέλιξη σε μια αλληλουχία πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών ανακατατάξεων με έντονες γεωπολιτικές προεκτάσεις.

Ο πλούτος και η γεωπολιτική θέση του Σουδάν

Το Σουδάν συνορεύει με 7 χώρες. Μεταξύ αυτών η Αίγυπτος, η περιοχή Tigray της Αιθιοπίας, όπου βρίσκεται σε εξέλιξη εμφύλια σύρραξη. Ταυτόχρονα συνορεύει με τις χώρες της περιοχής Σάχελ, άλλοτε γαλλικές αποικίες, όπου εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες βρίσκονται σε εξέλιξη εμφύλιες συγκρούσεις, με τη συμμετοχή τζιχαντιστικών και άλλων οργανώσεων. Παράλληλα, όμως, το Σουδάν βρίσκεται σε μια κρίσιμη περιοχή για τους γείτονές του, με πλούσιο έδαφος και υπέδαφος. Εκτείνεται κατά μήκος του Νείλου γεγονός που καθιστά την τύχη της χώρας σχεδόν υπαρξιακής σημασίας, επηρεάζοντας άμεσα τη «διψασμένη» για νερό Αίγυπτο, και την αποκλεισμένη από τη θάλασσα Αιθιοπία, με τα φιλόδοξα υδροηλεκτρικά σχέδιά της που επηρεάζουν πλέον τη ροή του ποταμού. Ακόμα διαθέτει μια σημαντική ακτογραμμή στην Ερυθρά Θάλασσα, μήκους άνω των 850 χιλιομέτρων.

Οι πετρελαιοπηγές που διέθετε κάποτε το Σουδάν πέρασαν στην πλειοψηφία τους στο Νότιο Σουδάν όταν αυτό ανεξαρτητοποιήθηκε το 2011, χάνοντας έτσι ένα σημαντικό κομμάτι των πλουτοπαραγωγικών της πηγών. Όπως επισημαίνει το BBC, το γεγονός αυτό συνέβαλε έμμεσα, στη σημερινή κρίση, καθώς οι αντίπαλες στρατιωτικές ομάδες ανταγωνίζονται πλέον για τον έλεγχο οικονομικών πόρων, όπως ο χρυσός και η γεωργία. Μέσα σε αυτή την κατάσταση, στρατηγοί και πολέμαρχοι στο Σουδάν αναζητούσαν ξένους εταίρους. Για τη γεωργία έγινε πρόσκληση στα κράτη του Κόλπου να επενδύσουν στο τεράστιο και σχετικά ανεκμετάλλευτο πλούσιο έδαφος που βρέχεται από τον ποταμό Νείλο. Όσον αφορά τον χρυσό, το Σουδάν είναι η τρίτη πλουσιότερη σε κοιτάσματα χώρα της Αφρικής, ταυτόχρονα όμως μία από τις πιο φτωχές στον κόσμο. Το βρετανικό μέσο κάνει λόγο για «σκοτεινές» συμφωνίες στο εμπόριο του πολύτιμου μετάλλου που εμπλέκουν τη ρωσική στρατιωτική ομάδα Wagner, η οποία κατηγορείται ακόμα και για λαθρεμπόριο.

Η πτώση του αλ Μπασίρ και το αιματοκύλισμα του Σουδάν

Το 2019, τεράστιες διαδηλώσεις συντάραξαν τη χώρα, με την ηγεσία του στρατού να ανατρέπει τον πρόεδρο Ομάρ Αλ Μπασίρ που κυβερνούσε επί 30 χρόνια. Τον Οκτώβριο του 2021, ο αρχηγός του στρατού, Αμπντέλ Φατάχ αλ Μπουρχάν, προχώρησε σε νέο πραξικόπημα, ανατρέποντας την πολιτικο-στρατιωτική μεταβατική κυβέρνηση που είχε σχηματιστεί για την επιστροφή της χώρας στη Δημοκρατία. Στο νέο πραξικόπημα συμμετείχε και ο αρχηγός της πανίσχυρης παραστρατιωτικής οργάνωσης «Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης» (RSF), Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο ή «Χεμεντί», πρώην στενός σύμμαχος του Αλ Μπασίρ. Σύμφωνα με την εφημερίδα Guardian, οι δύο στρατιωτικοί έχουν ζοφερό παρελθόν. Υπήρξαν «πρωταγωνιστές» στη διαβόητη εκστρατεία κατά των ανταρτών στο Νταρφούρ, ενώ φαίνεται να θεωρούν τον ανταγωνισμό τους ως ζήτημα επιβίωσης. Ο Χεμεντί αυτοπροβάλλεται ως προστάτης των αρχών που απορρέουν από το πραξικόπημα του 2019 και δήλωσε ότι ο στρατηγός Μπουρχάν θα «πεθάνει όπως κάθε σκύλος» αν δεν οδηγηθεί στη δικαιοσύνη. Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες στον Σουδάν τον αντιμετωπίζουν ως μια πιθανή άμυνα κατά της δικτατορίας υπό τον στρατηγό Μπουρχάν. Από την άλλη, ο στρατός έχει κηρύξει τον Χεμεντί «καταζητούμενο εγκληματία».

Μπασίρ και Χεμεντί όμως συνεργάστηκαν στενά την τελευταία τετραετία. «Ήταν σύμμαχοι όταν στέκονταν απέναντι στους πολίτες που διοικούσαν την κυβέρνηση, αλλά μετά το πραξικόπημα στο οποίο συμμετείχαν και οι δύο βρίσκονται όλο και περισσότερο σε αντιπαράθεση, καθώς η κάθε πλευρά ανταγωνίζεται για τη θέση της», αναφέρει, σύμφωνα με το France 24, ο Κάμερον Χάντσον, ανώτερος συνεργάτης και αναλυτής για την Αφρική στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον. Τους τελευταίους μήνες είχαν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για να επανέλθει η χώρα σε δημοκρατική πορεία. Υπό τη διεθνή πίεση συμφώνησαν τον περασμένο Δεκέμβριο σε μια συμφωνία-πλαίσιο με τα πολιτικά κόμματα και τις φιλοδημοκρατικές ομάδες. Υπήρχαν όμως ασάφειες σε βασικά σημεία, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο οι RSF θα ενσωματωθούν στις ένοπλες δυνάμεις και ποιος θα έχει τον τελικό έλεγχο.

Η συμφωνία «αύξησε τις εντάσεις» όταν «ανέδειξε τη θέση του Χεμεντί σε ισότιμη του Μπουρχάν, αντί για αναπληρωτή του», δήλωσε στο AFP ο Kholood Khair, ιδρυτής του think tank Confluence Advisory με έδρα το Χαρτούμ. «Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας είναι ο λόγος για τον οποίο οι συζητήσεις σχετικά με τη μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας και την ενσωμάτωση των RSF κατέληξαν σε ένοπλη σύγκρουση αντί για έντονο διάλογο γύρω από το τραπέζι», πρόσθεσε.

Και λίγα λόγια για τις RSF: Οι RSF δημιουργήθηκαν το 2013 και έχουν τις ρίζες στους στη διαβόητη πολιτοφυλακή Janjaweed που πολέμησε με σκληρότητα τους αντάρτες στον πόλεμο του Νταρφούρ. Ο στρατηγός Νταγκάλο έχει δημιουργήσει έκτοτε μια ισχυρή δύναμη που έχει εμπλακεί σε συγκρούσεις στην Υεμένη και τη Λιβύη και ελέγχει ορυχεία χρυσού του Σουδάν. Οι RSF έχουν κατηγορηθεί για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της σφαγής περισσότερων από 120 διαδηλωτών τον Ιούνιο του 2019.

Ποιες ξένες δυνάμεις έχουν συμφέροντα στο Σουδάν

Όπως αναφέρει η βρετανική εφημερίδα Guardian, διάφορες χώρες, μεγάλοι ή περιφερειακοί «παίκτες» διατηρούν συμφέροντα στο Σουδάν. Αυτό εξηγεί και τις συνεχείς και επίμονες εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας για άμεσο τερματισμό της αιματηρής σύρραξης, καθώς και τις επαναλαμβανόμενες προσπάθειες για εκεχειρία που καταρρέουν.

Καταρχάς, οι ΗΠΑ αποτελεί τον μεγαλύτερο «παίκτη» στη γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής που είναι σε θέση να επηρεάσει καταστάσεις και να κινήσει τα νήματα διεθνώς. Οι ΗΠΑ επιθυμούν σταθερότητα σε μια περιοχή τεράστιας στρατηγικής σημασίας, επιχειρώντας παράλληλα να ανακόψουν την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας και της Ρωσίας.

Ταυτόχρονα η Κίνα έχει επιδοθεί σε τεράστιες εξαγωγές κεφαλαίου στην αφρικανική ήπειρο, ιδιαίτερα στην ανατολική Αφρική, μέσω της κατασκευής μεγάλων υποδομών, οικονομικών επενδύσεων, δανείων, αλλά και στήριξης ηγετών. Το ίδιο πράττει και στο Σουδάν. Το βρετανικό έντυπο εκτιμά πάντως ότι η Κίνα είναι απίθανο να έχει μεγάλη επιρροή σε αυτή τη σύγκρουση, καθώς η σχετική ουδετερότητα που επιλέγει να διατηρήσει προσφέρει ευκαιρίες να οικοδομήσει μελλοντικές σχέσεις με τον όποιο νικητή.

Η Ρωσία όμως θεωρείται ότι στηρίζει πλήρως τις RSF και τον Χεμεντί. Ο ίδιος έχει συνδεθεί με τις προσπάθειες της Μόσχας για εξόρυξη τεράστιων ποσοτήτων χρυσού από το Σουδάν. Στο ίδιο πλαίσιο, σύμφωνα πάντα με την εφημερίδα Guardian, το Κρεμλίνο έχει αναπτύξει παραστρατιωτικούς της Wagner για να ενισχύσει τον Χεμεντί. Βέβαια, πέραν των πολύτιμων πόρων, η στρατηγική θέση του Σουδάν προσέλκυσε εδώ και χρόνια τη Μόσχα που ανακοίνωσε τη δημιουργία ναυτικής βάση στο Port Sudan, στα πρότυπα της βάσης στη Λαττάκεια της Συρίας, που θα αναβαθμίσει τη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή.

Η Αίγυπτος διατηρεί επίσης μακροχρόνιους δεσμούς με τον στρατό του Σουδάν και στηρίζει ανοιχτά τον Μπουρχάν. Το Κάιρο επιθυμεί σταθερότητα, την υποστήριξη του Χαρτούμ στη διαμάχη του με την Αιθιοπία για τον έλεγχο της ροής του Νείλου, καθώς και τον έλεγχο στην επιρροή των περιφερειακών δυνάμεων στο Σουδάν.

Επιπλέον, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν διαθέσει τεράστια χρηματικά ποσά στη χώρα από το 2019 σε μια προσπάθεια να οικοδομήσουν ένα καθεστώς ευνοϊκό για τα συμφέροντά τους. Ο Χεμεντί κέρδισε την εύνοιά τους αποστέλλοντας χιλιάδες μαχητές στον εμφύλιο της Υεμένης ως μέρος του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ.

Τέλος, η Ευρωπαϊκή Ένωση ευθυγραμμίζεται με τις ΗΠΑ και τη Βρετανία επιδιώκοντας μια συμβιβαστική συμφωνία. Το χάος που επικρατεί θα μπορούσε να προκαλέσει νέα αύξηση των προσφυγικών ροών, με τη Γαλλία να ανησυχεί για τις συνέπειες στα εύθραυστα κράτη δυτικά του Σουδάν, όπου έχει ήδη χάσει μεγάλο μέρος της επιρροής της τα τελευταία χρόνια.