Σε μία νέα εποχή (φαίνεται να) βαδίζει η Κούβα μετά την αλλαγή φρουράς στην εξουσία και την αποχώρηση του 89χρονου πλέον Ραούλ Κάστρο.
Η παράδοση της σκυτάλης στις 19 Απριλίου στον 60χρονο Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ Μπερμούντες ως πρώτου γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος αποτελεί αναμφίβολα μία ισχυρή συμβολική κίνηση αλλά το ερώτημα παραμένει.
Θα αλλάξει κάτι δραματικά στην Κούβα; Οι περισσότεροι (και κυρίως οι ίδιοι οι Κουβανοί) πιστεύουν πως όχι.
Αξίζει να σημειωθεί πως οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν γνωρίσει άλλον ηγέτη στα ηνία της χώρας, πέρα από τους Κάστρο: αρχικά τον Φιντέλ και τα τελευταία χρόνια τον Ραούλ. «Εγώ, από τότε που γεννήθηκα, ξέρω μόνο ένα κόμμα», σχολίασε χαρακτηριστικά ο 59χρονος τεχνίτης Μιγκέλ Γκάινσα, που εργάζεται σε μια ιστορική συνοικία της Αβάνας. «Και κανείς δεν πεθαίνει από την πείνα, αυτό είναι αλήθεια», πρόσθεσε. Όμως σήμερα «είμαστε κάπως στριμωγμένοι και είναι κρίμα που πέθανε ο Φιντέλ γιατί εκείνος έλυνε όλα τα προβλήματα», τόνισε.
Είναι γεγονός ότι η μεταβίβαση της εξουσίας στην Κούβα σημειώνεται σε μια περίοδο κρίσιμη για την χώρα, η οποία είναι αντιμέτωπη με τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων 30 ετών, λόγω της πανδημίας και της ενίσχυσης του αμερικανικού εμπάργκο, το οποίο κρατά από το 1962. Ένα εμπάργκο το οποίο, παρά τις προσπάθειες του Μπαράκ Ομπάμα για αποκατάσταση των σχέσεων ΗΠΑ-Κούβας, συνεχίζει να προκαλεί σοβαρές ζημίες στην τοπική οικονομία.
Αλλά πριν αναλύσουμε αν μπορεί κάτι να αλλάξει με την αλλαγή ηγεσίας, ας γνωρίσουμε τον Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ Μπερμούντες.
Ποιος είναι ο νέος ηγέτης της Κούβας
Σε μία χώρα που σιγά σιγά κάνει ένα νέο άνοιγμα στον πλανήτη (κυρίως μετά τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο το 2016), έρχεται πλέον στην εξουσία ένας άνθρωπος που δεν ήταν καν γεννημένος την εποχή της Κουβανικής Επανάστασης.
Ο πρόεδρος και νέος πρώτος γραμματέας του Κόμματος Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ έρχεται να ενσαρκώσει τη νέα γενιά στη χώρα που είναι πιο «συνδεδεμένη» στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά όχι και κατ’ ανάγκη πιο ευέλικτη. Όταν ανέλαβε την προεδρία, τον Απρίλιο του 2018, προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους αρκετά συντηρητικούς Κουβανούς το μοντέρνο στιλ του, καθώς προτιμούσε να μετακινείται με ποδήλατο όταν εργαζόταν στην επαρχία, φορούσε τζιν (κάτι αδιανόητο για την παλαιά φρουρά των «καστρικών»), άκουγε Beatles, χρησιμοποιούσε τάμπλετ, κ.ο.κ… Εντάξει, μπορεί με το τέλος του συνεδρίου να έγραψε στο Twitter ότι οι «κατευθυντήριες γραμμές» δεν πρόκειται να αλλάξουν, αλλά υπάρχουν αρκετοί που ακόμα ελπίζουν για κάτι διαφορετικό...
Ο Ντίας-Κανέλ δεν ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό μέχρι τότε. Έχτισε όλη την καριέρα του στους κόλπους του Κόμματος, ανεβαίνοντας σιγά σιγά όλα τα σκαλιά της ιεραρχίας. Υπήρξε επικεφαλής τοπικών οργανώσεων, κατόπιν υπουργός Ανώτατης Εκπαίδευσης και στη συνέχεια αντιπρόεδρος, από το 2013. Έχει σπουδάσει ηλεκτρονικός μηχανικός, υπηρέτησε για τρία χρόνια σε μια μονάδα αντιαεροπορικών πυραύλων και είναι ο πρώτος μη στρατιωτικός που αναλαμβάνει την προεδρία της χώρας.
«Έχουμε μιλήσει πολλές φορές», είπε ο Χάρολντ Καρδένας, πολιτικός αναλυτής και διευθυντής του διαδικτυακού μέσου La Joven Cuba. Όταν ο ιστότοπος απειλήθηκε με κλείσιμο, το 2013, «ήρθε να μας δει, τραβήξαμε φωτογραφίες μαζί και μας στήριξε δημοσίως», πρόσθεσε. Με την ευκαιρία αυτή «γνωρίσαμε από κοντά έναν συμβιβαστικό Ντίας-Κανέλ, ο οποίος καταλαβαίνει την τεχνολογία», επισήμανε.
Όπως όμως γίνεται συνήθως για οποιονδήποτε αναλαμβάνει την εξουσία, έτσι κι εκείνος άλλαξε τροπάρι... Στα τέλη Δεκεμβρίου χαρακτήρισε τα ανεξάρτητα κουβανικά ΜΜΕ ως «μισθοφορικά», κατηγορώντας ότι διαδίδουν «ψεύδη».
«Θα ήταν δύσκολο να εμφανιστεί συμφιλιωτικός ο Ντίας-Κανέλ απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος επί τέσσερα χρόνια ασκούσε ίσως την πιο επιθετική πολιτική των τελευταίων 60 ετών απέναντι στην Κούβα», παραδέχτηκε ο Καρδένας. Σε γενικές γραμμές «η αλλαγή της γενιάς δεν διασφαλίζει» ότι θα υπάρξει ένα άνοιγμα, επειδή «ο γρηγορότερος τρόπος για να εξασφαλίσει κανείς πολιτική νομιμοποίηση είναι να επιδείξει σιδηρά πυγμή», εκτίμησε.
Ως πρόεδρος, ακολούθησε μια γραμμή διακυβέρνησης βασισμένη σε μια αρχή: τη συνεχή παρουσία του, είτε αυτοπροσώπως, με πολλά ταξίδια στην επαρχία, είτε διαδικτυακά, ανοίγοντας λογαριασμό στο Twitter, όπου είναι πολύ δραστήριος. Φροντίζει επίσης την εικόνα του και μέχρι σήμερα έχει παραχωρήσει μόνο μία συνέντευξη σε ξένο μέσο ενημέρωσης, στο τηλεοπτικό κανάλι Telesur της Βενεζουέλας, όπου επέδειξε ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο, στο πλευρό της συζύγου του, της Λις Κουέστα, η οποία έχει αναλάβει τον πρωτόγνωρο, μετά την επανάσταση, ρόλο της πρώτης κυρίας της Κούβας.
Ο Ντίας-Κανέλ έχει δύο παιδιά από τον πρώτο γάμο του και οι φίλοι του τον περιγράφουν ως έναν απλό και προσηνή άνθρωπο που «ξέρει να ακούει».
Και μετά την αλλαγή σελίδας, τι;
Όταν ο Ραούλ Κάστρο έδωσε την προεδρία στον Ντιάς-Κανέλ το 2018, είχε προαναγγειλει ότι αν όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο, ο τελευταίος θα γινόταν επίσης πρώτος γραμματέας του PCC στο 8ο Συνέδριό του. Έτσι και συνέβη σηματοδώντας την ολοκλήρωση ενός κύκλου 62 ετών. Αλλά πόσο θα αλλάξει η ηγεσία στη χώρα; Ποια θα είναι η σύνθεση της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου, και τι είδους ισορροπία θα υπάρχει μεταξύ των τομέων «παλιά νοοτροπία» και των φωνών για μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις; Θα έχουν οι νέοι ηγέτες το περιθώριο να εισαγάγουν τις ουσιαστικές αλλαγές που επιτάσσει η εποχή ή θα εξακολουθεί η πραγματικότητα να «τρέχει» σε ρυθμούς Κάστρο;
Προφανώς αυτό μόνο ο χρόνος μπορεί να το δείξει. Αλλά οι εικασίες και τα ερωτήματα είναι πολλά, με την αλλαγή σκυτάλης στην εξουσία να παρακολουθείται στενά και τα αποτελέσματα του συνεδρίου να περνούν από το «μικροσκόπιο» των επενδυτών αλλά και των ηγετών έτσι ώστε να χαραχθεί η πολιτική τους απέναντι στα νέα δρώμενα στην Κούβα.
Μία οικονομία που καταρρέει
Το μόνο σίγουρο είναι πως η Κούβα βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλές προκλήσεις οικονομικά αλλά και πολιτικά. Από οικονομική άποψη, η κατάσταση στη χώρα είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Πέραν από τα (γνωστά) προβλήματα που προκαλεί στην κουβανική οικονομία το αμερικανικό εμπάργκο ήλθε και η πανδημία του κορονοϊού να εντείνει το πρόβλημα. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) μειώθηκε κατά 11% πέρυσι και η τοπική οικονομία αισθάνθηκε έντονα τις συνέπειες της αυστηρότερης επιβολής κυρώσεων από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ.
Οι Κουβανοί περνούν ώρες κάθε μέρα, περιμένοντας σε τεράστιες ουρές, για να αποκτήσουν πρόσβαση σε τρόφιμα, φάρμακα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης, εν μέσω όλο και εντεινόμενων ελλείψεων, ενώ η δυσαρέσκεια μεγαλώνει. «Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Πρέπει είσαι στην ουρά από τις πέντε το πρωί και να περιμένεις 10 ώρες για να αγοράσεις μία σακούλα καφέ», λέει στη Wall Street Journal ο Camilo Condis. Οικονομολόγοι υπολογίζουν ότι ο πληθωρισμός έχει φτάσει στο 500%, ενώ τα πλάνα για οικονομικές μεταρρυθμίσεις που είχαν ανακοινωθεί στο παρελθόν (επί Ραούλ Κάστρο) προχωρούν πάρα πολύ αργά.
Η άσχημη κατάσταση της οικονομίας έρχεται να δώσει στους μεταρρυθμιστές μεγαλύτερη ώθηση να πιέσουν για την οικονομική απελευθέρωση της χώρας, με τους πιο «σκληροπυρηνικούς» να αναμένεται πως θα αντιδράσουν έντονα σε οποιαδήποτε αλλαγή θα μπορούσε να αποδυναμώσει τον πολιτικό έλεγχο του καθεστώτος. Την ώρα λοιπόν που οι περισσότεροι θα περίμεναν από τον «μοντέρνο» Ντιάς-Κανέλ να τείνει προς το οικονομικό άνοιγμα, οι «οδηγίες» του Ραούλ Κάστρο είναι σαφείς, καθώς στο συνέδριο τόνισε ότι υπάρχουν γραμμές τις οποίες η Κούβα δεν θα περάσει στην προσπάθειά της να φτιάξει την οικονομία της «γιατί αυτό θα οδηγούσε στην καταστροφή του σοσιαλισμού».
Παρόλο που οι πολιτικές προκλήσεις είναι σημαντικές – σε ένα μέτωπο που δεν φαίνεται να αλλάζει κάτι δραματικά τα επόμενα χρόνια – όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πως η «μεγάλη μάχη» για την νέα ηγεσία θα διεξαχθεί στο πεδίο της οικονομίας. «Η κουβανική κοινωνία γενικά έχει εξαντληθεί και είναι λογικό πως όλοι οι πολίτες αισθάνονται απαισιόδοξοι», λέει ο οικονομολόγος Omar Everleny. «Η αλλαγή αυτής της εικόνας δεν είναι αδύνατη, αλλά ούτε και εύκολη».
Σε όλη αυτή την προσπάθεια που κάνει η νέα γενιά των ηγετών στην Κούβα σχετικά με το ποια είναι η γραμμή που πρέπει να κρατήσουν μεταξύ του «σκληρού» συντηρητισμού και της οικονομικής «απελευθέρωσης», ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί σημαντικά υπόψιν είναι η «εισβολή» των social media, που «έσπασε το μονοπώλιο» του κράτους στα μηνύματα προς τους πολίτες. Αυτό το νέο μέσο έρχεται να δώσει μεγαλύτερη ελευθερία άποψης στους πολίτες αλλά και μεγαλύτερη ώθηση στους αντιφρονούντες που είναι αντίθετοι στο καθεστώς της Κούβας.
Ισορροπία ισχύος και συναίνεση
Ο Omar Everleny θεωρεί ότι οι νέοι ηγέτες που προέκυψαν από το 8ο Συνέδριο θα μπορούσαν να οδηγήσουν την Κούβα σε έναν πιο ελπιδοφόρο δρόμο «ακόμα κι αν διατηρούν την ίδια ιδεολογία με τους προκατόχους τους».
«Όλα θα εξαρτηθούν από την ισορροπία ισχύος που δημιουργείται και από το αν οι απερχόμενοι ηγέτες καταλαβαίνουν ότι για να σώσουν το μοντέλο που βοήθησαν να χτίσουν, είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν βαθιές αλλαγές και να αφήσουν τους νέους ηγέτες να είναι τολμηροί», προσθέτει.
Ο Carlos Alzugaray, πρώην διπλωμάτης και μέλος του κόμματος, πιστεύει ότι ο Ντίας-Κανέλ θα έχει περισσότερη ελευθερία στις κινήσεις του και περισσότερες εξουσίες λήψης αποφάσεων από ό,τι είχε μέχρι στιγμής. Αλλά το «κύριο εμπόδιο» που θα αντιμετωπίσει, λέει ο Alzugaray, είναι «η παλιά νοοτροπία που υπάρχει σε ολόκληρο τον κυβερνητικό και κομματικό μηχανισμό, ο οποίος και αντιστέκεται στην αλλαγή». Ακόμη και ο Ραούλ Κάστρο έχει επικρίνει αυτή τη νοοτροπία στο παρελθόν.
Σύμφωνα με τον Rafael Hernández, λόγιο και επικεφαλής του περιοδικού Temas, η τρέχουσα κρίση καθιστά απαραίτητο για τους νέους ηγέτες να σφυρηλατήσουν «συναίνεση». Αυτήν τη στιγμή ο Ντίας-Κανέλ «περνά τη σκληρότερη δοκιμασία που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας πρόεδρος με μικρή εμπειρία σε αυτό το ρόλο: μια συσσωρευμένη οικονομική κρίση, μια δαπανηρή μεταρρύθμιση, μια πανδημία που έχει «χτυπήσει» όλο τον πλανήτη και μια κυβέρνηση των ΗΠΑ που δεν χάνει ούτε μια ευκαιρία για να κάνει κάποιο λάθος. Είναι η τέλεια καταιγίδα». Αντιμέτωπος με τόσες πολλές συνδυασμένες προκλήσεις, ο πρόεδρος «έχει μόνο μία επιλογή», λέει ο Hernández, επισημαίνοντας ότι «η προώθηση μεταρρυθμίσεων απαιτεί να ασκείς πολιτική 24 ώρες την ημέρα».
Εν κατακλείδι, το μεγάλο ερώτημα που μόνο ο χρόνος μπορεί να απαντήσει είναι το πώς θα μοιάζει η Κούβα πέντε χρόνια από τώρα, όταν και θα πραγματοποιηθεί το επόμενο συνέδριο του PCC. Θα παραμένει μία «Κούβα των Κάστρο» ή θα έχουμε να κάνουμε με μία «νέα Κούβα»;
(πηγή φωτογραφιών: Associated Press)
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
