Η μάχη του Βερντέν υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πολεμικές αναμετρήσεις Γάλλων και Γερμανών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο - και σίγουρα η πιο αιματηρή.
Ξεκίνησε πριν ακριβώς 105 χρόνια, στις 21 Φεβρουαρίου του 1916.
Στις 4 τα ξημερώματα και υπό το φως της πανσελήνου, έπεσε η πρώτη σφαίρα από τις εκατομμύρια που θα ακολουθούσαν στη μάχη, που είχε διπλάσια διάρκεια από οποιαδήποτε άλλη στον Πόλεμο.
Τα πρώτα βλήματα κατέστρεψαν τον σιδηροδρομικό σταθμό του Βερντέν και αυτό ήταν μόνο η αρχή.
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, από την πλευρά των Γάλλων οι νεκροί ανήλθαν σε 162.440 και οι τραυματίες σε 215.000, ενώ από την πλευρά των Γερμανών τα αντίστοιχα νούμερα ήταν 143.000 νεκροί και 187.000 τραυματίες.
Πολλοί από τους νεκρούς δεν βρέθηκαν ποτέ, καθώς τα σώματά τους διαμελίστηκαν στους βομβαρδισμούς ή αποσυντέθηκαν στα λασπωμένα χώματα του Βερντέν.
Η αξία του Βερντέν: Τακτική και συμβολισμός
Το Βερντέν είναι μία πόλη της βορειοανατολικής Γαλλίας στις όχθες του ποταμού Μόζα. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση ήδη από την εποχή του Αττίλα, ο οποίος απέτυχε να την κατακτήσει.
Όταν ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, το Βερντέν απείχε μόλις 25 μίλια από τα γαλλογερμανικά σύνορα. Ήταν η πιο σύντομη οδός από τη Γερμανία στο Παρίσι, κάτι που σήμαινε πως εάν το Βερντέν έπεφτε, η προέλαση του γερμανικού στρατού στη γαλλική πρωτεύουσα θα ήταν πλέον θέμα ημερών.
Για το λόγο αυτό, άλλωστε, οι Γάλλοι είχαν από καιρό κατασκευάσει οχυρωματικά έργα σε έκταση περίπου 30 μιλίων, στην πιο σπουδαία και αδιαπέραστη αμυντική γραμμή της εποχής.
Στο τέλος του 1915 οι πολεμικές επιχειρήσεις στο Δυτικό Μέτωπο είχαν βαλτώσει, ενώ τη γερμανική προέλαση του 1914 διαδέχθηκε ο πόλεμος των χαρακωμάτων. Ο αρχηγός του Γερμανικού Επιτελείου, Έριχ φον Φαλκενχάιν, πίστευε τότε πως η μεγαλύτερη απειλή για τη γερμανική επιτυχία ήταν οι Βρετανοί.
Πριν όμως αντιμετωπίζονταν εκείνοι κατά μέτωπο, θα έπρεπε να «πετάξουν» τους Γάλλους έξω από την εξίσωση και το μέρος για να γίνει αυτό, όπως συμβούλεψε τον Κάιζερ, ήταν το Βερντέν.
Η συμβολική αξία της πόλης ήταν, άλλωστε, μεγάλη και για τις δύο πλευρές. Από τη μία, η πόλη του Βερντέν ήταν από τις τελευταίες που «έπεσαν» κατά τη διάρκεια της ταπεινωτικής ήττας της Γαλλίας στο Γαλλοπρωσικό πόλεμο - κάτι που σήμαινε πως μια νέα πολιορκία της θα ήταν ισχυρό πλήγμα στο γαλλικό ηθικό.
Και από την άλλη, η πόλη είχε συναισθηματική αξία και για τους Γερμανούς, εξαιτίας της ομώνυμης συνθήκης του 843 μ.Χ., που δημιούργησε, με τη διάσπαση της Αυτοκρατορίας των Καρολιδών, τον πυρήνα της μετέπειτα Γερμανίας.
Η θανατηφόρα παγίδα
Το σχέδιο του Φαλκενχάιν ήταν σαφές από την αρχή: Σε αντίθεση με άλλες επιχειρήσεις, το Βερντέν θα γινόταν η θανατηφόρα παγίδα, που θα εξανάγκαζε τη Γαλλία να ρίξει στρατό σε μια «μάχη φθοράς», στην οποία οι συνθήκες ευνοούσαν τους Γερμανούς.
«Αν το κάνουν», έγραφε σε σημείωμά του στον Κάιζερ, «οι δυνάμεις των Γάλλων θα πνιγούν στο αίμα». Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως ονόμασε το σχέδιό του «Επιχείρηση Γκερίχτ» (Gericht) - όρος που αποδίδεται ελεύθερα ως «τόπος εκτέλεσης» ή «καταδίκη».
Έστησε μεταξύ άλλων 1.200 βαριά όπλα, τα οποία έσυρε με άλογα στο πεδίο της μάχης, ενώ 2,5 εκατομμύρια βλήματα ήταν έτοιμα για να σφυροκοπήσουν τον εχθρό. Αρκετά από αυτά περιείχαν χημικά αέρια.
Η επιχείρηση σχεδιάστηκε με μεγάλη μυστικότητα, αλλά διέρρευσε στους Γάλλους, λίγες μέρες πριν από την έναρξή της, που καθυστέρησε εξαιτίας της κακοκαιρίας.
Έτσι, οι Γάλλοι πρόφτασαν να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους στο Βερντέν με δύο μεραρχίες και ανέβασαν τις δυνάμεις τους στους 30.000 άνδρες.
Η επίθεση των Γερμανών ξεκίνησε με σφοδρό κανονιοβολισμό των γαλλικών θέσεων. Υπολογίστηκε ότι μέχρι το απόγευμα ρίχτηκαν πάνω από ένα εκατομμύριο βόμβες.
Έπειτα από εννέα ώρες αδιάκοπου σφυροκοπήματος, οι Γερμανοί στρατιώτες βγήκαν από τα χαρακώματα και άρχισαν να προχωρούν στο σκαμμένο από τα βλήματα έδαφος, με ένα όπλο που δεν είχε δοκιμαστεί ποτέ πριν στο πεδίο της μάχης, το φλογοβόλο.
Η απόλυτη σφαγή
Την πρώτη ημέρα της σφαγής οι Γάλλοι υποχώρησαν τέσσερα χιλιόμετρα. Οι απώλειες υπήρξαν συγκλονιστικές: 9.000 άντρες νεκροί, τραυματίες ή εξαφανισμένοι.
Στις 25 Φεβρουαρίου ένα από τα οχυρά, το Ντουομόντ, έπεσε στους Γερμανούς, που κατόρθωσαν να αιχμαλωτίσουν όλους τους Γάλλους στρατιώτες.
Με την εντολή από το Παρίσι να είναι «κρατήστε το Βερντέν με κάθε κόστος», στο μέτωπο θα φτάσει νέος διοικητής, ο Φιλίπ Πεταίν, μαζί με σημαντικές ενισχύσεις.
Οι μάχες, που ακολούθησαν, υπήρξαν τόσο σφοδρές, που τελικά οι Γερμανοί έχασαν τον ίδιο αριθμό ανδρών με τους Γάλλους, περίπου 25.000 στρατιώτες.
Στη διάρκεια των δέκα μηνών, υπολογίζεται ότι έπεσαν συνολικά μεταξύ 40 και 60 εκατομμύρια βλήματα.
Οι εκρήξεις ακούγονταν έως και 100 μίλια μακριά, με τους στρατιώτες να περιγράφουν ορισμένους λόφους να βομβαρδίζονται σε τέτοιο βαθμό, που έμοιαζαν με ηφαίστεια, που ξερνούσαν φωτιές.
«Έφτασα εκεί με 175 άνδρες», έγραφε ένας Γάλλος, που η μονάδα του έγινε στόχος των Γερμανών στο Βερντέν. «Έφυγα με 34, κάποιοι από αυτούς ημίτρελοι… χωρίς να μου απαντούν, πλέον, όταν τους μιλούσα».
«Ούτε η κόλαση δεν μπορεί να είναι τόσο φριχτή»
Όσο προχωρούσαν και απομακρύνονταν από το βεληνεκές του πυροβολικού τους, οι Γερμανοί βρίσκονταν όλο και πιο εκτεθειμένοι, με την οπισθοφυλακή τους να βρίσκεται σε στασιμότητα - αδυνατώντας να ακολουθήσει - καθώς οι σφοδροί βομβαρδισμοί είχαν καταστήσει το έδαφος απροσπέλαστο.
Η ώρα της αντεπίθεσης είχε φτάσει και το γαλλικό πυροβολικό ήταν πλέον σε θέση να καταφέρει σημαντικές απώλειες εναντίον του αντιπάλου. Σειρά είχε ο πόλεμος των χαρακωμάτων και οι μάχες σώμα με σώμα.
«Το έδαφος κάθε τόσο σείεται και μας πετά επάνω. Η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική, δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε. Οι τυφλοί και τραυματισμένοι στρατιώτες μας πέφτουν επάνω μας και πεθαίνουν, αφού πρώτα μας λούσουν με το αίμα τους», περιέγραφε ένας Γάλλος λοχίας.
«Ήμασταν τα γρανάζια μιας μηχανής, που κάποτε πήγαινε μπροστά - χωρίς κανείς να ξέρει το πού - και κάποτε προς τα πίσω - χωρίς κανείς να ξέρει το γιατί, έγραφε ο Ernst Toller από την άλλη πλευρά του χαρακώματος.
Οι Γάλλοι προσπάθησαν στη συνέχεια ανεπιτυχώς να ανακαταλάβουν το Ντουομόντ, χάνοντας χιλιάδες άνδρες. Με πολύ υψηλό τίμημα, οι Γερμανοί θα καταλάβουν, λίγο αργότερα, ακόμη ένα οχυρό, το Βο.
Από «Το Βερντέν δεν πρέπει να πέσει» του Πεταίν, στο «Δεν θα περάσουν» του διαδόχου του, Ρομπέρ Νιβέλ, δεκάδες χιλιάδες άνδρες σφαγιάζονται.
Η μάχη κρίνεται στα ανατολικά
Ο Έριχ φον Φαλκενχάιν δεν θα μπορέσει, ωστόσο, να κερδίσει το παιχνίδι στο Βερντέν. Η Γερμανία πολεμούσε ήδη σε δύο μέτωπα, όταν ξαφνικά άνοιξε και ένα τρίτο από τα ανατολικά, με την προέλαση των Ρώσων.
Το σχέδιο για μαζική επίθεση, που θα οδηγούσε στο Παρίσι, έπρεπε να ματαιωθεί, καθώς 50.000 άνδρες εγκατέλειψαν το μέτωπο για να σταλούν στα ανατολικά.
Πριν από αυτό, όμως, επιχείρησαν να πάρουν την παρτίδα κάνοντας χρήση χημικών αερίων, προκαλώντας τον φριχτό θάνατο εκατοντάδων ανδρών στα χαρακώματα.
Η επίθεση θα σταματούσε εκεί και πλέον η γερμανική γραμμή θα ήταν η άμυνα. «Το Βερντέν έχει εξαντλήσει τις δυνάμεις μας, είναι μια ανοιχτή πληγή. Η επιχείρηση είναι ανέλπιδη», δήλωνε ο δεύτερος στην ηγεσία των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, Έριχ Λούντεντορφ.
Αν και δεν υπήρξε άμεση οπισθοχώρηση, η αντεπίθεση των Γάλλων οδήγησε στην ανακατάληψη του Ντουμόντ και αργότερα του Βο.
Η τελική μάχη δόθηκε στις 18 Δεκεμβρίου: Το Βερντέν επρόκειτο να παραμείνει γαλλικό.
Στο βάθος το Οστεοφυλάκιο του Ντουομόντ (Flickr: Paul Arps)Καμία νίκη, μόνο ένα τραγικό αδιέξοδο
Η νίκη, ωστόσο, δεν είναι μάλλον ο κατάλληλος όρος για να χαρακτηρίσει κανείς την έκβαση μια τέτοιας αναμέτρησης.
Όπως είχε γράψει ο Μαξ φον Μπάντεν - που ζήτησε την ανακωχή από την πλευρά της Γερμανίας - «η μάχη του Βερντέν έληξε προκαλώντας βαθιά απογοήτευση».
«Εμείς και οι αντίπαλοί μας χάσαμε το πιο πολύτιμο αίμα μας, και - ούτε εκείνοι αλλά ούτε και εμείς - δεν κάναμε έστω ένα βήμα πιο κοντά στη νίκη».
Σήμερα τα οστά 130.000 Γάλλων και Γερμανών στρατιωτών - που δεν μπόρεσαν να ταυτοποιηθούν ποτέ - φυλάσσονται σε ένα κοινό μνημείο στο Ντουομόντ, που μένει να υπενθυμίζει μια ακόμη μαύρη σελίδα της ιστορίας της ανθρωπότητας.
Πηγές: History.com, Daily Mail
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
