Στο επεισόδιο 60 της σειράς «Ντόλτσε Βίτα», η Χριστίνα (Άννα Παναγιωτοπούλου) πάει στο αποκριάτικο πάρτι του Αντώνη (Θανάσης Ευθυμιάδης), ντυμένη άντρας και χρησιμοποιεί το όνομα Ζαφείρης.
Αφού έχει καταφέρει να πείσει για την αντρική της αμφίεση, πίνει αλκοόλ, παρασύρεται, και αρχίζει να χορεύει τον «Καπετανάκη» με ένα ξεκάθαρα θηλυκό λίκνισμα. Ήταν αρκετά αστείο το θέαμα να βλέπεις την Άννα Παναγιωτοπούλου με παχύ μουστάκι, να χορεύει ένα τραγούδι για κάποιον Καπετανάκη, που έχει «ντούγκλα» στο μουστάκι. Ποιος ήταν όμως αυτός ο παράξενος φυλακόβιος;
Ας θυμηθούμε τους στίχους του τραγουδιού, που έγινε γνωστό αρχικά, από την ερμηνεία του Παναγιώτη Μιχαλόπουλου. Ηχογραφήθηκε ακόμα και από τον Νότη Σφακιανάκη, στο live δίσκο «Ενθύμιον», του 1999.
Δεν ξανακάνω φυλακή
με τον Καπετανάκη
που ‘χει ντούγκλα στο μουστάκι
τα μιλήσαμε, τα συμφωνήσαμε.
Τη δόλια τη μανούλα μου
την πότισες φαρμάκι,
αχ, εσύ Καπετανάκη.
Τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια.
Ξυπνώ και βλέπω σίδερα,
στη γη στερεωμένα
τα παιδάκια τα καημένα
τα μιλήσαμε, τα συμφωνήσαμε
Τι ήταν η «ντούγκλα»
Κατά τη δεκαετία του 1930, σε μια εποχή που οι περισσότεροι άντρες είχαν μουστάκι, υπήρχαν αρκετά προϊόντα για την περιποίηση τους. Το καλλυντικό «Douglas», αρκετοί Έλληνες το διάβαζαν γαλλικά, «Ντούγκλας». Οπότε, είναι πιθανό, ο Καπετανάκης να έχει βάλει αλοιφή «Ντούγκλα» στο μουστάκι του. Ωστόσο, η εκδοχή αυτή προσκρούει στο ότι δεν υπάρχουν τεκμήρια για την τότε ύπαρξη μάρκας Douglas.
Μια πιθανότερη εκδοχή είναι η εξής: Ο Ντάγκλας (γαλλιστί Ντούγκλας) Φέρμπανξ (Douglas Fairbanks, 1883-1939) ήταν ένας από τους πρώτους αστέρες του κινηματογράφου, γνωστός από ταινίες όπως ο «Κλέφτης της Βαγδάτης».
Το μουστάκι του έγινε γνωστό ως «μουστάκι ντούγκλα(ς)», και υιοθετήθηκε και στην Ελλάδα από πολλούς άντρες, επώνυμους (όπως ο Μανώλης Χιώτης), και ανώνυμους. Φαίνεται λοιπόν, πως ο Καπετανάκης είχε «ντούγκλας το μουστάκι», μια φράση ομόηχη με το «ντούγκλα στο μουστάκι».
Καπετανάκη, φανερώσου
Σύμφωνα με τον εθνομουσικολόγο Γιάννη Πλεμμένο, ο Καπετανάκης του τραγουδιού ήταν ο Μεσσήνιος Τάσος Καπετανάκης, γεννημένος το 1930, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1950 είχε κάνει φυλακή μαζί με τον Παναγιώτη Μιχαλόπουλο. Ο Πλεμμένος επικαλείται ατεκμηρίωτη πληροφορία του λαογράφου Ηλία Πετρόπουλου ότι το τραγούδι γράφτηκε γύρω στα 1930 και ότι ο Καπετανάκης ήταν δεσμοφύλακας.
Ο ερευνητής πιθανολογεί πως ο Καπετανάκης ήταν κάποιος διαβόητος διευθυντής (επιστάτης) των φυλακών της Παλιάς Στρατώνας από την Κρήτη, που εργάστηκε εκεί, τη δεκαετία του 1920, όμως στο τέλος, απορρίπτει τον ισχυρισμό αυτό και εστιάζει στο ενδεχόμενο να ήταν συγκρατούμενος του Μιχαλόπουλου κατά τη δεκαετία του '50.
Υποστηρίζει ότι το «δεν ξανακάνω φυλακή με τον Καπετανάκη» σημαίνει ότι «όσο παραμένει ο Καπετανάκης μέσα στη φυλακή, δεν ξαναπαρανομώ ώστε να μην μπλέξω ξανά μαζί του».
Από την άλλη, ο μελετητής Ελευθέριος Σκιαδάς, σε άρθρο του υποστηρίζει ότι ο μυστηριώδης Καπετανάκης ήταν ο Βρασίδας Καπετανάκης (1900-1966), γιος του Ηλία Καπετανάκη (1858-1923), γόνου μεγάλης μανιάτικης οικογένειας.
Ο Βρασίδας Καπετανάκης είχε πράγματι φυλακιστεί περί το 1949 για πολύ λίγο, επειδή ήταν πρόεδρος ενός συνεταιρισμού στον οποίο σημειώθηκαν ατασθαλίες. Ωστόσο, δεν φαίνεται να υπάρχουν απτές αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν ότι ο εν λόγω Καπετανάκης ήταν ο «Καπετανάκης» του τραγουδιού.
Οι διαφορετικοί στίχοι
«Δεν ξανακάνω φυλακή, μες την Παλιά Στρατώνα, καλοκαίρι και χειμώνα», λέει ο Στέλιος Κερομύτης στο παραπάνω απόσπασμα, από μουσική εκπομπή του 1976, στο οποίο τραγουδάει μαζί του η Μαρίζα Κωχ.
Σε άλλον στίχο, τον ακούμε να «διαμαρτύρεται» στον Καπετανάκη πως «έσπασε τον μπαγλαμά» εκείνου και της παρέας του. Φαίνεται πως όντως ο Καπετανάκης υπήρξε στη φυλακή της Παλιάς Στρατώνας στην Κρήτη, αλλά δεν ήταν πρόσωπο εντός των κελιών.
Επίσης, στο παραδοσιακό κομμάτι «Έσπασες τα πιάτα» του Κώστα Νούρου (1929), το οποίο στο πέρασμα των ετών γνώρισε αμέτρητες διασκευές (μέχρι και οι Villagers of Ioannina City δανείστηκαν αναφορές) ακούμε τον ερμηνευτή να λέει:
Δεν πάω πια στη φυλακή, αμάν
και στου Καπετανάκη, γιαφ γιουφ
γιατί μου βγάλαν τ’ όνομα, αμάν
πως πίνω το μαυράκι, γιουφ αμάν
Τελικά, προκύπτει πως ο Καπετανάκης του τραγουδιού είναι ο Ιωάννης Καπετανάκης από την Κρήτη, διευθυντής των φυλακών της Παλαιάς Στρατώνας το 1920.
Ο Καπετανάκης είχε φήμη ζόρικου και αυταρχικού διευθυντή. Ήταν άνθρωπος του Βενιζέλου. Όταν στις εκλογές του 1920 ηττήθηκε ο Βενιζέλος, αμέσως δόθηκε διαταγή να απελευθερωθούν οι βασιλόφρονες πολιτικοί κρατούμενοι που κρατούνταν στην Παλαιά Στρατώνα.
Οι ποινικοί κρατούμενοι θεώρησαν ότι πρέπει να αποφυλακιστούν και εκείνοι και ξεσηκώθηκαν. Ο Καπετανάκης κατάφερε να καταστείλει τη στάση, πυροβολώντας και σκοτώνοντας έναν κρατούμενο, και τραυματίζοντας άλλους δύο.
Σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής, ο Καπετανάκης είχε αρπάξει το ταμείο των φυλακών. Ο ίδιος είπε πως το έκανε για να το προστατέψει από τους στασιαστές. Στο πέρασμα των ετών, ο διευθυντής Καπετανάκης πήρε αξιώματα και σε φυλακές της Αθήνας (Συγγρού) και στη Θεσσαλονίκη (Επταπύργιο).
Οι κρατούμενοι δεν άντεχαν την πιεστική και αυταρχική συμπεριφορά του, και διαμαρτύρονταν, είτε μέσω επιστολών σε εφημερίδες, είτε κάνοντας απεργία πείνας(!).
Το 1932 προφυλακίστηκε, ύστερα από καταγγελίες κρατουμένων για κακή μεταχείριση.
Τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια
Σύμφωνα με το slang.gr, το τραγούδι αυτό εκφράζει το παράπονο του ήρωα για την ύβρι του διευθυντή προς τη μάνα του (την «πότισες φαρμάκι»), της οποίας το ήθος προφανώς θα αμφισβήτησε ο διευθυντής σε κάποιο επισκεπτήριο, γι' αυτό και η εξήγηση για το υπονοούμενο περί «μελιτζανιών» (εσωρούχων που φορούσαν οι πόρνες).
Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι πόρνες χρησιμοποιούσαν για αντισηπτικό, διάλυμα υπερμαγγανικού καλίου, το οποίο έχει χρώμα μοβ. Για να μη φαίνονται οι λεκέδες στα εσώρουχα, χρησιμοποιούσαν υφάσματα σε χρώμα μελιτζανί. Έτσι η φράση «τα μελιτζανιά να μην τα βάλεις πια» σημαίνει «δε θα είσαι πια πόρνη, και δεν θα φοράς μελιτζανιά εσώρουχα».
Στην υγεία σου Ζαφείρη!
(από το 27.55)
(με στοιχεία από το blog sarantakos.wordpress.com)
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
