Νέα πανδημία η ενδοοικογενειακή βία - Ραγδαία η αύξηση θυμάτων στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια

Η νέα «πανδημία» είναι γεγονός, σε παγκόσμιο επίπεδο και πλέον ήρθε η ώρα για γενναίες αποφάσεις, κομβικές παρεμβάσεις της πολιτείας και σοβαρές τομές για να αναχαιτιστεί. Ο λόγος για το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας, που λαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις το τελευταίο διάστημα, ειδικότερα μετά τον εγκλεισμό λόγω του κορονοϊού.

Σύμφωνα με την 4η Ετήσια Έκθεση για τη βία κατά των Γυναικών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο, η βία κατά των γυναικών «παραμένει μια εφιαλτική πραγματικότητα σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο».

Τα στοιχεία δείχνουν ότι 1 στις 3 γυναίκες έχουν υποστεί κάποιας μορφής κακοποίηση κατά τη διάρκεια της ζωής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το 35% των γυναικών έχει υποστεί καταπιεστική συμπεριφορά από τον νυν ή πρώην σύντροφο,.

Επιπλέον, το 74% περίπου των Ευρωπαίων πιστεύει ότι η βία κατά των γυναικών είναι συνηθισμένη στη χώρα τους.

Η 1η επιτόπια επίσκεψη αξιολόγηση της χώρας από την GREVIO (Ανεξάρτητη Αρχή που παρακολουθεί την εφαρμογή της «Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας») πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα 18-24 Φεβρουαρίου 2023.

Μεταξύ άλλων, εντοπίστηκαν:

• Κενά στη συνεργασία και τον συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων φορέων και ανάγκη ενοποιημένων πρωτοκόλλων αντιμετώπισης περιστατικών έμφυλης βίας.
• Ελλιπής συλλογή δεδομένων στην υγεία.
• Ανάγκη περαιτέρω εκπαίδευσης δικαστών και εισαγγελέων.
• Ζητήματα φιλοξενίας θυμάτων σε επείγουσες καταστάσεις.
• Απουσία εξειδικευμένων κέντρων για θύματα βιασμού και σεξουαλικής βίας.
• Ελλιπής νομική κάλυψη σε περιπτώσεις επικοινωνίας γονέων-τέκνων όταν υπάρχει ενδοοικογενειακή βία.
• Αναποτελεσματικό σύστημα επιβολής και τήρησης μέτρων προσωρινής προστασίας.
• Ασαφής έλεγχος ευαλωτότητας των γυναικών και των κοριτσιών κατά την αξιολόγηση και εξέταση των αιτημάτων διεθνούς προστασίας.
• Το στοιχείο που σοκάρει είναι η ραγδαία αύξηση των ετήσιων γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Κάθε χρόνο σημειώνεται αύξηση. Από τις 1.630 περιπτώσεις το 2012, φτάσαμε, μετά την πανδημία στις 10.131.

Ετήσιος αριθμός γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας:

• 2012: 1.630
• 2013: 1.818
• 2014: 2.302
• 2015: 2.321
• 2016: 2.696
• 2017: 3.196
• 2018: 3.815
• 2019: 4.171
• 2020: 4.264
• 2021: 7.375
• 2022: 10.131

Ενδοοικογενειακή βία: Τα στοιχεία

Το διάστημα 2012-2020 η αύξηση των καταγγελιών κυμαίνονταν από 1-26%. Το 2021 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση των καταγγελιών, της τάξης του 72,9%. Έτσι, σε σχέση με το 2020 ο αριθμός των γυναικών που κατήγγειλαν ενδοοικογενειακή βία το 2022 στην αστυνομία υπερδιπλασιάστηκε, φτάνοντας σε ποσοστό το 137,6%, καθώς το 2020 4.264 γυναίκες είχαν προχωρήσει σε καταγγελία ενώ το 2022 ο αριθμός τους ανήλθε σε 10.131.

Σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, οι γυναίκες αποτελούν τα 3/4 των θυμάτων που προχωρούν σε καταγγελία στην αστυνομία.

Στις περισσότερες περιπτώσεις το θύμα φαίνεται να διατηρούσε, είτε κατά την στιγμή τέλεσης του εγκλήματος είτε κατά το παρελθόν, συντροφική ή συζυγική σχέση με τον δράστη. Από τα στοιχεία της αστυνομίας για τη σχέση θύματος-δράστη προκύπτει ότι για ακόμα μια χρονιά τα υψηλότερα ποσοστά βίας καταγράφονται στις συντροφικές σχέσεις (ποσοστό 59,4%).

Αναλυτικότερα, το μεγαλύτερο ποσοστό των δραστών αποτελούν οι σύζυγοι των θυμάτων (31,7%, 4.461). Οι μόνιμοι σύντροφοι των θυμάτων αποτελούν τους δράστες των εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας σε ποσοστό 13,5%, (1.900) ενώ οι τέως σύντροφοι και οι τέως σύζυγοι καταγράφουν χαμηλότερα ποσοστά, 7,3% (1.032) και 6,8% (964) αντίστοιχα. Τις τρεις επόμενες κατηγορίες θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, μετά τα θύματα συντροφικής βίας, αποτελούν τα παιδιά των δραστών (14,3%), οι γονείς των δραστών (9,8%) και τα αδέλφια αυτών (7,2%).7

Ο ετήσιος αριθμός των καταγγελλόμενων εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας το 2022 παρουσιάζει αύξηση κατά 31,4%, σε σχέση με το 2021, διπλασιάζοντας τον αριθμό των καταγγελιών σε σχέση με το 2020 (103,5%).

Οι άνδρες δράστες ενδοοικογενειακής βίας ανήλθαν το 2022 σε 10.166, σημειώνοντας αύξηση 34,3% σε σχέση με το 2021. Ανάλογη φαίνεται να είναι και η αύξηση του αριθμού των γυναικών δραστών, καθώς το 2022 ανήλθαν σε 2.362, 36,4% περισσότερες σε σχέση με το 2021.

Ενδοοικογενειακή βία: Σοκάρει η αύξηση

Από τα στοιχεία των τριών τελευταίων ετών προκύπτει ότι ενώ ο συνολικός αριθμός δραστών εγκλημάτων συνολικά, ανεξαρτήτως φύλου, βαίνει μειούμενος, ο συνολικός αριθμός των δραστών εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας αυξάνεται. Αυτό προκύπτει ως αποτέλεσμα της αύξησης των καταγγελιών των σχετικών αδικημάτων. Για το 2022, οι άνδρες δράστες ενδοοικογενειακής βίας αποτέλεσαν το 8,5% του συνολικού ανδρικού πληθυσμού που απασχόλησε την ΕΛΑΣ., ενώ οι γυναίκες το 9,3% των γυναικών δράστιδων εγκλημάτων.

Ο συνολικός αριθμός των βιασμών που καταγγέλθηκαν στην αστυνομία από γυναίκες το 2022 ανήλθε σε 303. Αναφορικά με τις καταγγελίες για βιασμό στα πλαίσια της οικογένειας, προκύπτει ότι 2022 καταγράφηκαν 88 περιστατικά με 86 άνδρες δράστες και 87 θύματα.

Παράλληλα, οι ενήλικες γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακού βιασμού ανήλθαν το 2022 σε 84. Οι μορφές κακοποίησης που αναφέρθηκαν ήταν σε ποσοστό 66% η ψυχολογική βία, 58% λεκτική βία, 45% περιστατικά σωματικής βίας, 7% οικονομική βία και 4% η σεξουαλική βία. Επιπλέον, ποσοστό 45% ανέφερε συνοίκηση με τον δράστη.

Ενδοοικογενειακή βία: Γυναικοκτονίες στην Ελλάδα

Το 2022 καταγράφηκαν 24 γυναικοκτονίες στην Ελλάδα. Ο αριθμός των γυναικών που δολοφονήθηκαν από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους παρέμεινε υψηλός και αυξήθηκε κατά έναν σε σχέση με το 2021.

Παράλληλα, ο συνολικός αριθμός των γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονίας ανήλθε σε 45, καταγράφοντας σημαντική αύξηση σε σχέση με το 2021 (36,4%), αποτελώντας τον δεύτερο υψηλότερο αριθμό γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονίας τα τελευταία 13 έτη. Για ακόμη μια χρονιά, επίσης, οι γυναικοκτονίες στα πλαίσια της ενδοοικογενειακής αποτέλεσαν το μεγαλύτερο ποσοστό των καταγεγραμμένων ανθρωποκτονιών με θύματα γυναίκες (53,3%).

Γυναίκες θύματα ανθρωποκτονίας με πρόθεση σε συνδυασμό με τον νόμο περί ενδοοικογενειακής βίας:

• 2010: 11
• 2011: 12
• 2012: 6
• 2013: 13
• 2014: 12
• 2015: 11
• 2016: 13
• 2017: 7
• 2018: 13
• 2019: 8
• 2020: 8
• 2021: 23
• 2022: 24

Ενδοοικογενειακή βία: Οι πιθανές αιτίες

Πως μπορεί όμως να αιτιολογηθεί αυτή η δραματική αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας σε συνάρτηση με την πανδημία και την καραντίνα;

Από το ξέσπασμα του COVID-19, τα δεδομένα και οι αναφορές έχουν δείξει ότι κάθε είδους βία κατά των γυναικών και των κοριτσιών, ιδιαίτερα η ενδοοικογενειακή βία, έχει ενταθεί, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.

«Αυτή είναι η σκιώδης πανδημία που αναπτύσσεται εν μέσω της κρίσης του COVID-19 και χρειαζόμαστε μια παγκόσμια συλλογική προσπάθεια για να την σταματήσουμε. Καθώς τα κρούσματα COVID-19 εξακολουθούν να επιβαρύνουν τις υπηρεσίες υγείας, οι βασικές υπηρεσίες, όπως τα καταφύγια για την ενδοοικογενειακή βία και οι γραμμές βοήθειας, έχουν φτάσει στα όριά τους. Πρέπει να γίνουν περισσότερα για να δοθεί προτεραιότητα στην αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών στις προσπάθειες αντιμετώπισης και αποκατάστασης του COVID-19», είχε επισημάνει ο ΟΗΕ, κατά τη διάρκεια της καραντίνας.

Η νομικός, Μαριάνα Γιανγκ, είχε εξηγήσει, μεταξύ άλλων στο news.harvard.edu:

• Το lockdown αυξάνει τους παράγοντες κινδύνου για ενδοοικογενειακή βία με πολλούς τρόπους. Υπάρχουν περισσότεροι οικονομικοί παράγοντες πίεσης λόγω της απώλειας εισοδήματος, αλλά και εξαιτίας της ανεργίας.
• Υπάρχει επίσης η απώλεια της ικανότητας να υπάρχει ελεύθερος χώρος προκειμένου να «αναπνεύσουν» τα άτομα που βρίσκονται σε τοξικές σχέσεις.
• Όταν οι άνθρωποι εργάζονται μακριά από το σπίτι, οι αλληλεπιδράσεις με τον σύντροφό τους περιορίζονται σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας και ο πιθανός χρόνος για σύγκρουση είναι επίσης μειωμένος.
• Κατά τη διάρκεια ενός lockdown, η δυνατότητα να λάβετε βοήθεια είναι περιορισμένη επειδή δεν έχετε τον ιδιωτικό χώρο για να καλέσετε κάποιον. είστε απομονωμένοι από το σύστημα υποστήριξής σας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας:

• Η βία κατά των γυναικών τείνει να αυξάνεται σε κάθε έκτακτη ανάγκη, συμπεριλαμβανομένων των επιδημιών. Το άγχος, η διακοπή των κοινωνικών και επαγγελματικών συναναστροφών, η αυξημένη οικονομική δυσπραγία και η μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες μπορούν να επιδεινώσουν τον κίνδυνο να υποστούν βία οι γυναίκες.
• Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έχει τη δεύτερη υψηλότερη επικράτηση βίας κατά των γυναικών (37%) παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται στα δομικά συστήματα που διατηρούν τις ανισότητες των φύλων σε διαφορετικά επίπεδα της κοινωνίας, που επιδεινώνονται από πολιτικές κρίσεις και κοινωνικοοικονομική αστάθεια στην Περιφέρεια.
• Η περιοχή αντιμετωπίζει επίσης περισσότερες ανθρωπιστικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης από οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου, με τεράστιο αριθμό προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων πληθυσμών.
• Στην περίπτωση του COVID-19, η απομόνωση, η περιορισμένη μετακίνηση και τα μέτρα παραμονής στο σπίτι για τον περιορισμό της εξάπλωσης της λοίμωξης είχαν ιδιαίτερα βαρύ αντίκτυπο στις γυναίκες. Οι πιθανότητες να εκτεθούν οι γυναίκες και τα παιδιά τους στη βία αυξάνονται δραματικά, καθώς τα μέλη της οικογένειας περνούν περισσότερο χρόνο μαζί και το άγχος του νοικοκυριού εντείνεται.
• Ο κίνδυνος αυξάνεται ακόμη περισσότερο όταν οι οικογένειες πρέπει να αντιμετωπίσουν πιθανές οικονομικές απώλειες ή απώλειες θέσεων εργασίας.
• Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε πιο ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών με αναπηρίες, οι οποίες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ενδοοικογενειακής βίας.

Ενδοοικογενειακή βία: Αντιμέτωποι με τους φόβους μας

Όπως δείχνουν οι έρευνες, που ακόμα βρίσκονται σε εξέλιξη, η πανδημία άνοιξε το κουτί της Πανδώρας. Δισεκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να περιορίσουν τις μετακινήσεις τους και ήρθαν αντιμέτωποι με τον ίδιο τους τον εαυτό. Βρήκαν χρόνο για να αναμετρηθούν με το «τέρας», που δεν ήταν άλλο από το είδωλό τους στον καθρέφτη.

Την ίδια ώρα, βρέθηκε χρόνος και για να επαναξιολογήσουν τις στενές τους σχέσεις. Ενώ μέχρι και πριν την καραντίνα περνούσαν ελάχιστες ώρες με τους αγαπημένους τους, ήρθε η στιγμή που θα έπρεπε να είναι μαζί για μέρες, εβδομάδες, μήνες ολόκληρους. Και εκεί άρχισαν οι συγκρούσεις.

Το πιο σημαντικό ωστόσο φαίνεται ότι είναι πως οι πολλοί άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι με τους φόβους τους. Η μεγάλη αγωνία, ο τρόμος για το «αύριο», η ανασφάλεια, σε συνδυασμό με τις οικονομικές δυσκολίες κατά τη διάρκεια της καραντίνας άνοιξαν τον Ασκό του Αιόλου.

Πλέον, η κοινωνία καλείται να βρει το «εμβόλιο» για τη βία στις οικογένειες. Ένα task δύσκολο, αλλά ταυτόχρονα απαραίτητο να υλοποιηθεί για να εξαλειφθούν φαινόμενα που προκαλούν φρίκη και αποτροπιασμό.