Είμαστε στις παραμονές των Χριστουγέννων του 1945. Η απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ναζί κατακτητές είχε ήδη γίνει από τον Οκτώβριο του 1944 με γερμανικές φρουρές βέβαια να παραμένουν σε σημεία της ελληνικής επικράτειας μέχρι και την άνοιξη του 1945.
Τα πανηγύρια της απελευθέρωσης των Αθηνών κράτησαν όμως ελάχιστα και η χώρα βρέθηκε σε νέες περιπέτειες. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1945 υπογραφόταν η περίφημη Συμφωνία της Βάρκιζας η οποία μεταξύ πολλών άλλων προέβλεπε τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ που ολοκληρώθηκε τελικά στα τέλη του ίδιου μήνα.
Αμέσως μετά από την ολοκλήρωση του αφοπλισμού αυτού, παρακρατικές οργανώσεις εξαπέλυσαν τη λεγόμενη Λευκή Τρομοκρατία κατά του κόσμου της Αριστεράς καθιστώντας ουσιαστικά αδύνατη την ειρηνική διαβίωση και τελικά οδηγώντας σε μία νέα περίοδο συγκρούσεων και τελικά στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1946-1949.
Αντιλαμβανόμενος τη δύσκολη περίοδο η οποία αναμενόταν για τη χώρα, ο Οκτάβιος Μερλιέ (διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτο), αριστερός και φιλέλληνας, αποφάσισε να οργανώσει μία αποστολή Ελλήνων διανοουμένων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία νέων, προς το εξωτερικό.
Το ταξίδι της σωτηρίας
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1945 περίπου 200 Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες επιβιβάζονται στο νεοζηλανδέζικο πλοίο Ματαρόα (σημαίνει «γυναίκα με μεγάλα μάτια»). Στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν υπότροφοι του γαλλικού κράτους. Το πλοίο θα κατευθυνόταν προς τον Τάραντα της Ιταλίας και από εκεί οι ταξιδιώτες θα επέβαιναν σε τρένο που μέσω Ελβετίας θα έφτανε στο Παρίσι.
Μεταξύ άλλων, στο Ματαρόα βρέθηκαν ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο Κώστας Αξελός, η Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο Νίκος Σβορώνος, ο Δημήτρης Βεάκης, η Μιμίκα Κρανάκη και άλλοι φιλόσοφοι, επιστήμονες, συγγραφείς, καλλιτέχνες κτλ. Πολλοί εξ όσων βρέθηκαν στο Ματαρόα μίλησαν για την εμπειρία τους αυτή.
Η Μιμίκα Κρανάκη έγραψε βιβλίο όπου περιγράφει τη στιγμή του αποχωρισμού: «Οι πιο πολλοί ταξιδεύουν με σακίδια, καλάθια, μπόγους, ό,τι μπόρεσε να σοφιστεί η φτώχεια και η αγάπη κείνων που μείναν στην αποβάθρα του Πειραιά κουνώντας τα μαντήλια τους». Η εγκατάλειψη της Ελλάδας δεν ήταν καθόλου εύκολη.
Πολλά χρόνια αργότερα, η Νέλλη Ανδρικοπούλου θα έδινε σε συνέντευξή της τη δική της οπτική για την ιστορία: «Ηταν μια κατάσταση αδιέξοδη. Ήμασταν νέοι άνθρωποι και δεν θέλαμε η ζωή μας να πάει πεταμένη. Ξέρετε, το πιο σπουδαίο πράγμα σε έναν λαό είναι να μη χαθούν τα νιάτα… Ηταν θαύμα πώς μπορέσαμε να φύγουμε».
Ανάμεσα στους επιβαίνοντες στο Ματαρόα ήταν και 32 μέλη του παράνομου τότε ΚΚΕ οι οποίοι μετρούσαν ώρα με την ώρα μέχρι την αναχώρησή τους από μία χώρα στην οποία κινδύνευε η ζωή τους. Πάντως στο πλοίο δεν επέβαιναν μόνο κομμουνιστές. Κοιτώντας τα ονόματα θα βρει κανείς ακόμα και γόνους (μεγαλο)αστικών οικογενειών.
Οι διανοούμενοι του 20ού αιώνα
Όπως το περιγράφουν οι ίδιοι οι ταξιδιώτες, το ταξίδι ήταν πολύ δύσκολο και κράτησε μία ολόκληρη εβδομάδα. Κάποιες στιγμές μάλιστα, στην Ιταλία, αναγκάστηκαν να στοιβαχτούν σαν τα ζώα σε βαγόνια τρένων. Τις κακουχίες του ταξιδιού ακολουθούσε η αβεβαιότητα για το μέλλον τους.
Το Παρίσι συνέχιζε να είναι μία μητρόπολη, θέλγητρο για την ευρωπαϊκή διανόηση ειδικά ως μνήμη από την περίοδο του Μεσοπολέμου. Είχε όμως υποστεί πολύ μεγάλες καταστροφές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και βρισκόταν σε φάση ανοικοδόμησης χωρίς να μπορεί να προσφέρει στους κατοίκους της αυτά που πρόσφερε κάποτε.
Παρόλα αυτά, το ρίσκο εκεί ήταν πολύ μικρότερο για την αποκαλούμενη «αφρόκρεμα» της νέας γενιάς σε σχέση με το να έμενε στη ρημαγμένη από την Κατοχή και τις εμφύλιες συγκρούσεις, Ελλάδα. Η επιλογή, λοιπόν, δεν ήταν καθόλου δύσκολη.
Όπως αποδείχθηκε τελικά, το ταξίδι του Ματαρόα αποδείχθηκε πράγματι ιστορικό. Πολλοί από τους επιβαίνοντές του, των οποίων η ίδια η σωματική ακεραιότητα ενδεχομένως να απειλούνταν, έμελλε πράγματι να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο στα γράμματα και τις τέχνες του 20ού αιώνα κάποιοι επιστρέφοντας στην Ελλάδα και άλλοι παραμένοντας στο εξωτερικό.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
