Βρισκόμαστε στο 404 π.Χ., λίγο μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η Σπάρτη είναι η μεγάλη νικήτρια του πολέμου και απόλυτη κυριάρχος στον ελλαδικό χώρο. Μια Σπάρτη που σε μια προσπάθεια να κερδίσει την Αθήνα είχε προσφύγει σε οικονομική βοήθεια στον βασιλιά των Περσών, Δαρείο Β', με αντάλλαγμα την αποχώρηση από τα μικρασιατικά παράλια με το τέλος του πολέμου.
Το 404 π.Χ. όμως ο Δαρείος έφυγε από την ζωή. Ο μικρότερος γιος του, ο Κύρος ως ηγέτης των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας είχε βοηθήσει τους Σπαρτιάτες. Έτσι, όταν ξεκίνησε η διαμάχη με τον αδερφό του Αρταξέρξη για τη διαδοχή είχε την στήριξη τους. Την ίδια περίοδο, Έλληνες από τις πόλεις - κράτη αρχίζουν σταδιακά να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως μισθοφόροι. Και το γεγονός πως στην περσική αυλή ζητούσαν εξωτερική βοήθεια με το αντίστοιχο χρηματικό ποσό έδωσε την ευκαιρία να μπουν στην εσωτερική διαμάχη.
Ο Κύρος άρχισε να συγκεντρώνει στρατό κι έκανε ανοικτό κάλεσμα σε πάνω από 10.000 μισθοφόρους Έλληνες. Άλλωστε, ο ίδιος ο Κύρος γνώριζε πολύ καλά πως με τους Έλληνες μισθοφόρους στο πλευρό του -τρανοί πολεμιστές όπως είχαν δείξει τόσο στους Περσικούς πολέμους, όσο και στον Πελοποννησιακό- θα είχε το πάνω χέρι.
Ο Κύρος κατάφερε να συγκεντρώσει 13.000 μισθοφόρους από τη Θεσσαλία, τη Σπάρτη αλλά και από άλλες πόλεις-κράτη του ελλαδικού χώρου. Υπεύθυνος για τη συγκέντρωση των Ελλήνων μισθοφόρων ήταν ένας πρώην Σπαρτιάτης στρατηγός, ο Κλέαρχος, τον οποίο οι Λακεδαιμόνιοι τον είχαν διώξει για απείθια και είχε βρει καταφύγιο στην αυλή του Κύρου.
Οι δύο στρατοί δίνουν ραντεβού το 401 π.Χ. στα Κούναξα, ένα χωριό στην περιοχή της Βαβυλώνας. Ο Κύρος είχε αναλάβει το κέντρο της παράταξης, οι Έλληνες το δεξιό μέρος και οι Βάρβαροι του στρατηγού Αριαίου το αριστερό. Όταν δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης οι Έλληνες κινήθηκαν ταχύτατα μπροστά χτυπώντας τις ασπίδες με δόρατα.
Οι αντίπαλοι και τα άλογά τους τρόμαξαν από τον θόρυβο και τράπηκαν σε φυγή. Ο Κύρος βλέποντας την επιτυχία των Ελλήνων πίστεψε ότι η μάχη είχε κριθεί υπέρ του κι εφόρμησε προς το σημείο που ήταν ο Αρταξέρξης με σκοπό να τον αποτελειώσει.
Στους Πέρσες ήταν γνωστή η συνήθεια να παραδίνονται όταν σκοτωνόταν ο στρατηγός τους, και αυτό προσπάθησε να πετύχει ο Κύρος. Και η αλήθεια είναι ότι έφτασε κοντά στο να το πετύχει, αφού κατάφερε να τραυματίσει τον αδερφό του. Ένας όμως από τους υπασπιστές του Αρταξέρξη χτύπησε τον Κύρο στο μάτι με ακόντιο προκαλώντας τον θάνατό του.
Με το άκουσμα του θανάτου του Κύρου εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης. Οι μόνοι που παρέμειναν στις θέσεις τους ήταν οι Έλληνες, τους οποίους όμως ο Αρταξέρξης φοβήθηκε να αντιμετωπίσει.
Η επιστροφή των Ελλήνων
Με τον Κύρο νεκρό ξεκινούσε ο γολγοθάς των Ελλήνων, αφού θα έπρεπε να βρούνε τρόπο για να επιστρέψουν πίσω στην πατρίδα από μια ξένη και άγνωστη χώρα. Ο Αρταξέρξης ζήτησε να παραδώσουν τα όπλα, κάτι όμως που δεν έγινε δεκτό από τους Έλληνες. Ο Πέρσης βασιλιάς θέλοντας να τους απομακρύνει από τη Βαβυλώνα τους προμήθευσε αρχικά με τρόφιμα και έστειλε τους δικούς του στρατηγούς να τους οδηγήσουν στα παράλια της Μικράς Ασίας.
Ο δρόμος από τον οποίον είχαν έρθει ήταν μακρύς, κοντά στις 2.500 χιλιόμετρα, και, το σημαντικότερο, θα αντιμετώπιζαν για δεύτερη φορά την αραβική έρημο. Κατά την «ανάβαση» είχαν τις υπηρεσίες του Κύρου να τους προμηθεύουν τα απαραίτητα, τώρα όμως θα ήταν μόνοι, χωρίς γνώση της γεωγραφίας της περιοχής και χωρίς οδηγούς σε μια έρημο που δεν συγχωρούσε τα λάθη.
Έτσι, ο Τισσαφέρνης προθυμοποιήθηκε να τους οδηγήσει στην Ελλάδα από έναν άλλο δρόμο που οδηγούσε βόρεια προς τις ακτές τις Μαύρης Θάλασσας δια μέσου περιοχών που η προμήθεια εφοδίων θα ήταν ευκολότερη. Το σχέδιο άρεσε στους στρατηγούς των Ελλήνων αφού τους οδηγούσε σε περιοχές με πλήθος ελληνικών πόλεων.
Ένα μήνα μετά τη μάχη στα Κούναξα οι Έλληνες έφτασαν στη Σιτάκη, στις όχθες του Τίγρη και την επόμενη πέρασαν τη γέφυρα του ποταμού, στην περιοχή που σήμερα μοιράζονται το Ιράν, το Ιράκ και η Τουρκία.
Εκεί οι Έλληνες κατάλαβαν πως οι Πέρσες είχαν άλλα σχέδια και ουσιαστικά ήθελαν την εξόντωσή τους. Ο Τισσαφέρνης, στρατηγός του Αρταξέρξη, συναντήθηκε με τον Κλέαρχο ζητώντας και όλους τους αξιωματικούς των μισθοφόρων, για να του αποκαλύψει πως κάποιοι Έλληνες αξιωματικοί ετοιμάζονταν να καθαιρέσουν τον Κλέαρχο.
Κακουχίες, αρρώστιες και δημοκρατικό πνεύμα
Ο Κλέαρχος, τυφλωμένος από την καχυποψία, δέχτηκε και έτσι οι πέντε Έλληνες στρατηγοί, 20 λοχαγοί και 200 στρατιώτες πήγαν στην σκηνή του Τισσαφέρνη. Οι Στρατηγοί οδηγήθηκαν στο εσωτερικό της σκηνής του Τισσαφέρνη όπου και συνελήφθησαν. Την ίδια στιγμή σφάχτηκαν όλοι οι Λοχαγοί που ήταν έξω από τις σκηνές και πολλοί στρατιώτες.
Οι Πέρσες ιππείς άρχισαν να κυνηγούν και άλλους Έλληνες που βρίσκονταν κοντά και τους έσφαξαν. Όσοι βρίσκονταν στο ελληνικό στρατόπεδο δεν είχαν αντιληφθεί τι γινόταν. Μόνο όταν έφτασε εκεί ένας στρατιώτης με ανοιχτή την κοιλιά κρατώντας τα έντερά του στα χέρια έτρεξαν να οπλιστούν περιμένοντας επίθεση από τους Πέρσες. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Ξενοφώντα: Αυτό που επακολούθησε το περιγράφει με το γνωστό λιτό και παραστατικό ύφος του ο Ξενοφών:
«Όταν έφτασαν στην σκηνή του Τισσαφέρνη, τους στρατηγούς τους φώναξαν μέσα. Οι λοχαγοί έμειναν στην πόρτα της σκηνής. Ύστερα από λίγη ώρα όμως, με την εμφάνιση ορισμένου σημαδιού, κι εκείνους που ήταν μέσα τους έπιασαν οι Πέρσες κι αυτούς που ήταν έξω τους έσφαξαν. Έπειτα μερικοί άνδρες από το βαρβαρικό ιππικό, τρέχοντας καβάλα στ’ άλογα τους μέσα στον κάμπο, όποιον Έλληνα συναντούσαν, δούλο ή ελεύθερο, όλους τους σκότωναν.
Οι Έλληνες κοιτάζοντας από το στρατόπεδό τους, και απορούσαν με το τρέξιμο των ιππέων και δεν ήταν σίγουροι για το τι γινόταν, ώσπου ο Νίκαρχος από την Αρκαδία, ξεφεύγοντας με πληγωμένη την κοιλιά και συγκρατώντας τα έντερά του με τα χέρια, ήρθε και τους είπε όλα, όσα είχαν γίνει».
Ο πρώτος που αντέδρασε ήταν ο Ξενοφών, ο οποίος είχε συνοδεύσει στην εκστρατεία τον φίλο του Πρόξενο, έναν από τους Στρατηγούς που έπεσαν στην παγίδα του Τισσαφέρνη. Βλέποντας την δύσκολη κατάσταση αφού πλέον δεν είχαν στρατηγούς, οι Έλληνες συγκεντρώθηκαν και εξέλεξαν νέους στρατηγούς, ανάμεσα σε αυτούς και ο Ξενοφώντας ο Αθηναίος.
Ο Ξενοφών έγινε διάδοχος του Πρόξενου, ενώ ο Χειρίσοφος ανέλαβε την αρχιστρατηγία. Οι νέοι στρατηγοί και λοχαγοί ανέλαβαν αμέσως καθήκοντα και προσπάθησαν να ανυψώσουν το ηθικό των στρατιωτών. Πλέον η μόνη έγνοια του στρατεύματος ήταν η επιστροφή μέσω μιας δύσκολης διαδρομής, άγνωστης σε όλους. Κάπου εκεί ξεκινάει ένας μεγάλος αγώνας, που κράτησε σχεδόν οκτώ μήνες σε μία από τις σημαντικότερες στρατιωτικές επιχειρήσεις του αρχαίου κόσμου.
Στην αρχή της πορείας τους, οι Έλληνες αντιμετώπιζαν τις σποραδικές επιθέσεις των στρατευμάτων του Τισσαφέρνη, ο οποίος όμως δεν τόλμησε να τους αντιμετωπίσει σε κανονική μάχη. Κινούμενοι προς βορρά έφτασαν στην χώρα των Καρδούχων (ορεινή περιοχή μεταξύ Αρμενίας και Ασσυρίας όπου κατοικούσαν οι πρόγονοι των σημερινών Κούρδων).
Εκτός από τους Κορδούχους, ένας λαός αφιλόξενος και ιδιαίτερα πολεμικός, είχαν να αντιμετωπίσουν και τις κακουχίες λόγω του σκληρού χειμώνα και του πάγου, αλλά και μια αχαρτογράφητη χώρα. Μετά τους Κορδούχους πέρασαν το του ποταμού Κεντρίτη που αποτελούσε όριο ανάμεσα στην Καρδουχία και την ανατολική Αρμενία. Εκεί τους περίμενε ο σατράπης της Αρμενίας Τιρίβαζος με τον στρατό του, την ίδια ώρα που στα νώτα των Ελλήνων περίμεναν και οι Καρδούχοι.
Τελικά μετά από απόφαση του Ξενοφώντα, οι Έλληνες κατάφεραν να βγάλουν έξω από το ποτάμι τους Καρδούχους και να τους νικήσουν σε μάχη. Στη συνέχεια ήρθαν σε συμφωνία με τον Τιρίβαζο να περάσουν από την επικράτεια του ειρηνικά, με τον σατράπη της Αρμενίας να προσπαθεί να τους επιτεθεί χωρίς όμως επιτυχία.
Η πρώτη φιλόξενη πόλη για τους Μύριους ήταν η Γυμνιάς, πρωτεύουσα των Σκυθήνων που βρισκόταν νότια της Τραπεζούντας. Tην πέμπτη μέρα ανέβηκαν στο όρος Θήχης. Από εκεί η εμπροσθοφυλακή αντίκρισε, έπειτα από μήνες τον Εύξεινο Πόντο. Σε αυτό το σημείο ακούστηκε και η θρυλική έκφραση «θάλαττα, θάλαττα!».
Η Τραπεζούντα ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που συνάντησαν στην πορεία της επιστροφής τους. Οι κάτοικοί της τους υποδέχτηκαν φιλικά και τους έδωσαν προμήθειες για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Η διαμονή τους στην περιοχή διήρκησε 30 μέρες, ενώ οι Έλληνες μισθοφόροι βοήθησαν και τους Τραπεζούντιους στην διαμάχη που είχαν με τις γειτονικές φυλές.
Η κούραση είχε κάνει την εμφάνισή της και οι εξουθενωμένοι στρατιώτες προέβησαν σε αρκετές στάσεις. Ήδη από τους 13.000 είχαν χαθεί περίπου 4.500 άνδρες. Φτάνοντας στον Βόσπορο η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο. Αρρώστιες, κακουχίες κι έλλειψη τροφίμων είχε φέρει το στράτευμα σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.
Ο αρμοστής της πόλης του Βυζαντίου, Κλέανδρος, αποφάσισε να τους δεχτεί, αλλά οι κάτοικοι φοβούμενοι λεηλασίες και πλιάτσικο αντέδρασαν. Οι στρατιώτες αποφάσισαν να καταστρέψουν την πόλη πριν τους συγκρατήσει ο Ξενοφών.
Όταν έφτασαν στον Βόσπορο, ο σατράπης της περιοχής, Φαρνάβαζος, συνωμότησε με τον Λακεδαιμόνιο Ναύαρχο της Προποντίδας, Αναξίβιο, και τους κάλεσε, δήθεν για να τους δώσει μισθό και τροφή αλλά τους εγκατέλειψε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Θράκης.
Τον χειμώνα του 400-399 π.Χ. υπηρέτησαν τον βασιλιά της Θράκης, Σεύθη, και πολέμησαν εναντίον άλλων θρακικών φυλών, εχθρών του Σεύθη. Τότε είχαν μείνει περίπου 6.000 μισθοφόροι, όταν μια νέα διαμάχη μεταξύ Σπάρτης και Περσών τους έφερε στις υπηρεσίες των Σπαρτιατών το 399 π.Χ.
Η σημασία της πορείας των Μυρίων
Η Κάθοδος των Μυρίων θα μνημονεύεται για πάντα στην ιστορία. Και αυτό γιατί ήταν η πρώτη φορά στα χρονικά της ιστορίας ένα τέτοιο γεγονός. Από τους 13.000 που βρέθηκαν στο πλευρό του Κύρου, στην Θράκη έφτασαν 6000 στρατιώτες.
Πέρα από τις κακουχίες, τις αρρώστιες και τις στάσεις, αυτό που έμεινε στην ιστορία ήταν το γεγονός πως όλοι αυτοί οι μισθοφόροι, είτε ήταν κατώτερης κοινωνικής τάξης μέχρι τους αξιωματικούς και τους στρατηγούς έπαιρναν την όποια απόφαση μετά από συνελεύσεις με πλειοψηφία όπου όλοι άκουγαν την διαφορετική γνώμη. Μια κινούμενη δημοκρατία.
Τέλος, η διαχείριση τέτοιων κρίσεων και διαφωνιών μεταξύ των στρατιωτών θα αποτελέσει πρότυπο για τις εκστρατείες που θα πραγματοποιηθούν στο μέλλον.
Και όλα αυτά χάρη στον Ξενοφώντα, τον σπουδαίο αυτόν Αθηναίο ιστορικό συγγραφέα και σωκρατικό φιλόσοφο, ο οποίος ήταν από τους πρωταγωνιστές της πορείας αυτής. Ο Έλληνας ιστορικός προσέφερε σημαντικές πληροφορίες σε ζητήματα στρατιωτικού, διοικητικού, ψυχολογικού, ηθικού, οικονομικού, πολιτισμικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος, ενώ για πρώτη φορά γίνονται γνωστά στοιχεία για λαούς και πολιτισμούς που δεν ήταν γνωστοί στον ελλαδικό χώρο.
Παράλληλα η πορεία αυτή ήταν προάγγελος της μεγάλης εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ αποτελεί μέχρι και σήμερα πηγή έμπνευσης για τις μετέπειτα γενιές.
Πηγές:«Κύρου Ανάβασις», Ξενοφών ΑΠΑΝΤΑ 6-ΑΠΑΝΤΑ 7, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ, 1993, J.B. Bury & Russwell Meiggs, «Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας», εκδ. Καρδαμίτσα, Παπαρρηγόπουλος Κωνσταντίνος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 5 (421 - 362 π.Χ.), εκδ. National Geographic Society, Αθήνα 2009 - 2010, https://eranistis.net/
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
