Το bullying, η βία μεταξύ των ανηλίκων, οι άγριοι ξυλοδαρμοί και οι απειλές αποτελούν πλέον καθημερινό φαινόμενο εντός και εκτός σχολείων. Η ειδησεογραφία κατακλύζεται από περιστατικά κακοποίησης, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα πράγματα ξεφεύγουν και οδηγούμαστε σε ακραίες καταστάσεις όπως μαχαιρώματα, σωματικές βλάβες ακόμα και σεξουαλική κακοποίηση.
Πολλοί, ομολογουμένως λιγότερο... ψύχραιμοι, θα σκεφτούν ότι τέτοια περιστατικά αποτελούν «σημεία των καιρών», θα μιλήσουν για «διαφθορά» και «κατάπτωση» της κοινωνίας. Άλλοι θα περιοριστούν να πουν ότι η οικονομική κρίση και η καραντίνα έχουν οξύνει το φαινόμενο.
Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και πολλές άλλες ερμηνευτικές απόπειρες: Είναι οι γονείς που δεν δίνουν σημασία στα παιδιά, είναι «τα κινητά» και «ο υπολογιστής» που «κάνουν κακό», είναι, είναι, είναι...
Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει κατορθώσει να δώσει μία συνολική απάντηση για τα αίτια που προκαλούν την παραβατικότητα και τη βία στους εφήβους. Δεν είναι εύκολο άλλωστε. Η σύγκριση με προηγούμενα χρόνια είναι αδύνατη, καθώς δεν υπάρχουν τα απαραίτητα ποσοτικά στοιχεία.
Το Reader, σε μια απόπειρα να διερευνήσει τα αίτια του φαινομένου της βίας μεταξύ των ανηλίκων, συνομίλησε με έναν καθηγητή πανεπιστημίου και με μία ψυχολόγο που εργάζεται στη δημόσια εκπαίδευση.
Από την οικογένεια στο σχολείο
«Από πού να το πιάσει και πού να το αφήσει κανείς»! Ο Γεράσιμος Προδρομίτης, καθηγητής του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, εμφανίζεται κατηγορηματικός, τονίζοντας ότι μιλάμε για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο.
«Πρόκειται για μια κατάσταση που έχει πολλά επίπεδα, όπως συμβαίνει με όλα τα φαινόμενα. Έχουν τις αιτίες τους σε πολλά επίπεδα ανάλυσης που ξεκινούν από τους ενδοατομικού επιπέδου παράγοντες (οικογένεια κλπ) που στο πλαίσιο του σχολείου αλληλεπιδρούν με τους λεγόμενους "πλαισιακούς" παράγοντες», εξηγεί.
Σίγουρα η οικογένεια αποτελεί το «πρώτο σχολείο» για το παιδί. Εντός της τίθενται οι βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Τι γίνεται όμως όταν το παιδί κληθεί να «βγει», όπως λέμε, στην κοινωνία, με το πρώτο του «σκαλοπάτι» να είναι το σχολείο; Και πώς λειτουργούν οι εμπειρίες που συσσωρεύονται εντός της οικογένειας σε συνάρτηση με τα μετέπειτα ερεθίσματα;
«Πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν αδυναμία συναισθηματικής ρύθμισης, να ελέγξει δηλαδή κανείς τον θυμό του κλπ. Αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα αυταρχικής συμπεριφοράς εντός της οικογένειας -αυταρχικός μπαμπάς, τιμωρητική μαμά- που αποτελεί γόνιμο έδαφος, αλληλεπιδρά με τις συνθήκες στο σχολείο, τις παρέες που κάνει το παιδί εκεί που δίνουν την αίσθηση της συναισθηματικής ολοκλήρωσης με στρεβλό βέβαια τρόπο», σημειώνει ο κ. Προδρομίτης.
Από την πλευρά της, η Φωτεινή Παπανικολάου, αναπληρώτρια ψυχολόγος σε ΚΕΔΑΣΥ, συγκλίνει προς αυτή την άποψη. «Τα παιδιά βιώνουν πολύ μεγάλη ευαλωτότητα και σε κάποιες περιπτώσεις η συμμετοχή τους σε ομάδες που ασκούν βία, τα κάνει να νιώθουν πως ξεπερνούν αυτή τους την ευαλωτότητα», θα πει μιλώντας στο Reader.
Μάλιστα, «στα ιστορικά των περισσότερων μαθητών που εμπλέκονται σε περιστατικά βίας, έχουν οι ίδιοι υποστεί κάποιας μορφής βία στο ενδοοικογενειακό τους πλαίσιο ή εντός του σχολικού πλαισίου σε προγενέστερη στιγμή».
«Ακόμα, η αδυναμία άμεσης παρέμβασης, πολλές φορές από τη μεριά των σχολικών μονάδων σε περιστατικά βίας, αφήνει ανοιχτές πόρτες για την επανάληψη και τη συνέχιση τέτοιων φαινομένων», συμπληρώνει.
Η βίας ως trend, το Mortal Kombat και μια κοινωνία - «εμπρηστής»
Αυξήθηκαν όμως τα περιστατικά βίας μεταξύ των ανηλίκων τα τελευταία χρόνια; Ο Γεράσιμος Προδρομίτης σημειώνει ότι «δεν έχουμε δεδομένα από παλαιότερες εποχές. Δεν γινόταν κάποια επίσημη καταγραφή. Πάντως ως αίσθηση γενικά και δική μου προσωπικά, υπήρχε βία και παλαιότερα».
Ο καθηγητής Ψυχολογίας σημειώνει ότι «η ιστορία είναι η ιστορία της βίας. Πάντα υπήρχε στις ανθρώπινες κοινωνίες. Το ζήτημα είναι όταν η βία κανονικοποιείται συστηματικά». Όμως, κατά τον ίδιο, «δεν είναι το θέμα αν η βία είναι αυξημένη σήμερα».
«Το θέμα είναι η πλαισίωση και η νοηματοδότηση που δίνεται στο σχολικό περιβάλλον. Σε επίπεδο αίσθησης, νόρμας, έχει αλλάξει. Διακηρύσσουμε άλλωστε ότι ως κοινωνία είμαστε πιο ευαίσθητοι στα φαινόμενα βίας», υπογραμμίζει.
Ο κ. Προδρομίτης φέρνει ως παράδειγμα το Ισραήλ και το μακελειό στη Λωρίδα της Γάζας που τείνει να γίνει άλλη μία είδηση: «Πολλοί λένε ότι έχει το δικαίωμα της αυτοπροστασίας. Πόσα μωρά να σκοτώσεις για να επιτευχθεί αυτό;».
Άλλο παράδειγμα, είναι τα video games. «Υπάρχει μία ολόκληρη βιομηχανία πίσω από αυτό, μια βιομηχανία βίας. Δείτε το Mortal Kombat που σού μάθαινε πώς μπορείς να σπάσεις τη σπονδυλική στήλη του άλλου, να τον χτυπάς κλπ. Εκεί είναι που λέμε: "εντάξει, αυτό είναι κάτι το ‘κανονικό’"».
Και όταν κάτι κανονικοποιείται, όπως το να βρίζουμε, να χτυπάμε, να κάνουμε «τσαμπουκά», να θεωρούμε αυτονόητο ότι κάπου στον κόσμο κάποιο σκοτώνονται κατά χιλιάδες, τότε τα πράγματα λειτουργούν θα λέγαμε «στον αυτόματο».
Όλοι συμμετέχουμε στον έναν ή στον άλλον βαθμό σε αυτό είτε ως παρατηρητές είτε ως... δρώντες. «Όλοι λίγο - πολύ είμαστε σαν τους εμπρηστές. Βάζουμε τη φωτιά και μετά φωνάζουμε την πυροσβεστική», παρατηρεί εύστοχα ο κ. Προδρομίτης.
Αλλά και η κ. Παπανικολάου θα μιλήσει για κανονικοποίηση της βίας. «Ζούμε σε μια εποχή που θα μπορούσαμε να πούμε πως η βία ίσως θεωρείται trend. Σε μεγάλο βαθμό αρκετοί νέοι επηρεάζονται από μουσικά είδη που προβάλλουν βία (έμφυλη βία πχ) και αναζητούν αποδοχή μέσω ανάλογων συμπεριφορών».
Ακόμα, «μέσα από τα social media πολλές φορές η βία προβάλλεται ως ένδειξη δύναμης του ατόμου ή της ομάδας που τη διαπράττει και έτσι πολύ εύκολα μέσω της διαδικασίας της μίμησης είναι πολύ πιθανό να αναπαραχθούν αντίστοιχες συμπεριφορές».
Το ανησυχητικό όμως, σύμφωνα με την κ. Παπανικολάου, είναι ότι τα τελευταία χρόνια «αυξάνονται οι περιπτώσεις ακραίας βιαιοπραγίας». «Ερχόμαστε αντιμέτωποι πολύ συχνά με περιστατικά κάθε είδους βίας (λεκτικής, ψυχολογικής, ρατσιστικής, έμφυλης και σωματικής)», επισημαίνει.
Υπόθεση Άλεξ: Όταν η ελληνική κοινωνία έμαθε για το bullying
Η ελληνική κοινωνία, αναφέρει ο Γεράσιμος Προδρομίτης, έμαθε και άρχισε να αντιλαμβάνεται το φαινόμενο του bullying πριν περίπου 17 χρόνια και με τον πιο τραγικό τρόπο. Την υπόθεση της εξαφάνισης του μικρού Άλεξ στη Βέροια.
Και όταν λέμε έμαθε, εννοούμε ότι «η ελληνική κοινωνία τότε άρχισε να ασχολείται με το φαινόμενο». Βέβαια, «ως όρος υπήρχε για χρόνια σε μελέτες και στη βιβλιογραφία».
Ομολογουμένως η υπόθεση συγκλόνισε την Ελλάδα, όμως το bullying καλά κρατεί εντός και εκτός σχολικού χώρου ακόμη και σήμερα. «Σαφώς ο τρόπος που βλέπουμε τα φαινόμενα προσδιορίζει τον τρόπο που τα νοηματοδοτούμε και στεκόμαστε απέναντί τους. Βέβαια δεν φτάνει αυτό», σχολιάζει ο κ. Προδρομίτης, κάνοντας λόγο για έλλειψη ουσιαστικής δράσης από φορείς και πολίτες.
Παίρνει ως παράδειγμα τον χώρο του ποδοσφαίρου, όπου ναι μεν όλοι μιλούν για περιορισμό της βίας στα γήπεδα, όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Ο Άλκης Καμπανός και ο Μιχάλης Κατσούρης μάς το θυμίζουν με τον πιο τραγικό τρόπο.
«Όλοι γνωρίζουμε τι συμβαίνει, όλοι λέμε τι πρέπει να γίνει, αλλά καταλήγουμε να συζητάμε ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα», θα πει ο καθηγητής. Δυστυχώς, «αντίστοιχα και στο σχολείο».
«Είναι ζήτημα το πώς λειτουργεί και πώς λειτουργούν οι θεσμικοί παράγοντες, το εκπαιδευτικό σύστημα», τονίζει ο κ. Προδρομίτης, επισημαίνοντας στην έλλειψη συνολικού πλαισίου αντιμετώπισης του φαινομένου της βίας στον σχολικό χώρο.
«Καλό είναι που υπάρχουν ψυχολόγοι, αλλά αν δεν υπάρχει συγκεκριμένο πλαίσιο τότε καταλήγουμε να μην αντιμετωπίζεται σωστά το περιστατικό και να υπάρχει ένα ακόμα μπαλάκι ευθυνών», σχολιάζει και διερωτάται:
«Τι κάνει ο διευθυντής, τι κάνει ο υπεύθυνος της τάξης, ποιος είναι ο τρόπος λειτουργίας των συλλόγων καθηγητών; Υπάρχει πρωτόκολλο διαχείρισης που να ξεκινάει από τον υπεύθυνο της τάξης και την κοινότητα της σχολικής τάξης και αν ναι λειτουργεί σωστά;». «Όταν δεν υπάρχουν αυτά καταλήγουμε στον αυτοσχεδιασμό», υπογραμμίζει.
Η καραντίνα και μια ταινία για τους καθηγητές
Αυτές τις ημέρες παίζεται στους κινηματογράφους μία ταινία που λέγεται «Στο Γραφείο Καθηγητών». Η υπόθεση έχει ως εξής: Μια αφοσιωμένη στη δουλειά της νεαρή δασκάλα νιώθει άβολα για τον τρόπο που οι συνάδελφοί της χειρίστηκαν μια σειρά κλοπών μεταξύ των μαθητών του σχολείου. Έτσι, αποφασίζει να διαλευκάνει μόνη της το ζήτημα, με φόντο τις τεταμένες ενδοσχολικές σχέσεις.
«Θα πρέπει όλοι οι καθηγητές στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο να την παρακολουθήσουν», προτείνει ο Γεράσιμος Προδρομίτης.
Και η καραντίνα την περίοδο του κορονοϊού; Συνέβαλε καθόλου στο να οξυνθεί το φαινόμενο; «Το αν έπαιξε ρόλο η καραντίνα αποτελεί μία εύλογη υπόθεση για τους ερευνητές», αναφέρει ακόμα ο καθηγητής Ψυχολογίας και συνεχίζει:
«Το ζήτημα δεν μένει μόνο σε επίπεδο συζήτησης. Σίγουρα η καραντίνα, το κλείσιμο, η αποστέρηση οδηγούν σε επιθετικές συμπεριφορές. Η αποστέρηση είναι μία παλιά συζήτηση στην Ψυχολογία ήδη από τη δεκαετία του 1920. Το ζήτημα όμως είναι τι παρεμβάσεις κάνουμε, πώς διεξάγουμε το εκπαιδευτικό έργο, με ποιον τρόπο διαχειριζόμαστε τα παιδιά».
«Όταν παντού κυριαρχεί ο ατομικισμός, ο συστημικός ατομικισμός, όταν γίνεται κανονικότητα το να πατάμε επί πτωμάτων και ταυτόχρονα διακηρύσσουμε ότι θέλουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της βίας τότε πέφτουμε σε αντιφάσεις», σημειώνει ο κ. Προδρομίτης.
Ο ρόλος του σχολείου και οι... «συνήθεις ύποπτοι»
«Θα πρέπει να υπάρξει εξορθολογισμός στη δομή και στη λειτουργία της σχολικής κοινότητας. Να υπάρχει ισότητα και ισομέρεια στη κατανομή των ρόλων», υπογραμμίζει ο καθηγητής Ψυχολογίας και εξηγεί:
«Τα παιδιά θέλουν να αισθάνονται δικαιοσύνη. Να μπει επιτέλους ένα πλαίσιο. Πότε θα πρέπει να μπαίνουν ποινές και πότε όχι. Να υπάρχει αναλογικότητα, να υπάρχει διαδικαστική δικαιοσύνη».
Η τιμωρία και οι ποινές άλλωστε εντάσσονται σε μία ευρύτερη δημόσια συζήτηση τα τελευταία χρόνια. Πρέπει να αυστηροποιηθεί ή όχι ο ποινικός κώδικας; Αν ναι, για ποιους; Ποιος και με ποιον τρόπο θα επιβάλλει ποινές στο σχολικό περιβάλλον; Πού σταματά η δικαιοδοσία του εκπαιδευτικού;
Τα ερωτήματα τίθενται, αλλά ομολογουμένως δύσκολα μπορούν να απαντηθούν. Όσον αφορά το σχολείο, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να εμβαθύνουν στο πρόβλημα του bullying εντός της σχολικής κοινότητας.
«Πολλές φορές ο στιγματισμός του παιδιού για ένα περιστατικό παραβατικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι δυσανάλογος, οπότε καταλήγουμε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Να μην μπαίνουμε σε λογικές όπως έκανε η αστυνομία το ‘70 και το ‘80 με τους συνήθεις υπόπτους», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Γεράσιμος Προδρομίτης επαναλαμβάνοντας ότι «επιβάλλεται ο εξορθολογισμός της ψυχολογικής παρέμβασης, αλλιώς, μετά από έναν χρόνο θα έχουμε τα ίδια».
Ομολογουμένως, οι διάφορες ενέργειες της αστυνομίας τις τελευταίες εβδομάδες δεν αποτελούν λύση στη βία μεταξύ των ανηλίκων, καθώς μοιάζουν περισσότερο με αντίδραση της στιγμής, παρά με οργανωμένο σχέδιο. Ούτε και εκτείνονται στο σχολείο -δεν θα μπορούσαν άλλωστε.
Κατά τον καθηγητή, «η ύπαρξη πλαισίου στη σχολική κοινότητα για την αντιμετώπιση των θεμάτων είναι πολύ σημαντική. Δεν μπορεί να επαφίεται ένα τέτοιο θέμα μόνο στον τρόπο διοίκησης του εκάστοτε διευθυντή, στο αν και πώς συνεργάζονται μεταξύ τους οι καθηγητές κλπ. Καταλήγουμε τότε σε μια αχανή περιπτωσιολογία».
Πώς όμως αυτός ο εξορθολογισμός γίνεται πράξη; «Στο σχολείο για αρχή χρειάζονται στρατηγικές ξεκάθαρες. Ψυχολόγοι που θα συνεργάζονται με γονείς και εκπαιδευτικούς, ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και αντιμετώπιση των ζητημάτων άμεσα», προτείνει η Φωτεινή Παπανικολάου και εξηγεί:
«Για παράδειγμα χρειάζονται προγράμματα παρέμβασης στο μαθητικό πληθυσμό με στόχο την εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, προγράμματα συναισθηματικής αγωγής και ενίσχυσης της ενσυναίσθησης αλλά και ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε θέματα σχολικού εκφοβισμού και βίας».
Αλλά και το υπουργείο Παιδείας «πρέπει να στηρίξει με πράξεις κι όχι με απλά ευχολόγια, εκπαιδεύοντας το προσωπικό των σχολικών μονάδων πάνω σε τέτοια ζητήματα και καλύπτοντας κενά με εκπαιδευτικούς που θα μπορέσουν να αλλάξουν τα τυχόν νοσηρά πλαίσια».
Δείτε επίσης
Σκλαβενίτης, Lacta και η ΔΕΛΤΑ των Εξαρχείων - Ελληνικά mega deals που «έκλεισαν» με αμύθητα ποσά
Σεφ έχασε 76 κιλά σε πέντε χρόνια αλλάζοντας δύο πράγματα στην καθημερινότητα του
Πώς είναι σήμερα οι πρωταγωνιστές από τον Ηρακλή και τη Ζήνα - Γιατί είχαν μεγάλη κόντρα
Oι καλύτερες ελληνικές κωμικές σειρές - Γιατί είναι εκτός λίστας το Κωνσταντίνου και Ελένης
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
