Σεισμός στην Ελλάδα: Το ενεργό τόξο και οι μεγαλύτεροι σεισμοί στην ελληνική Ιστορία

Ο «Εγκέλαδος» έχει «χτυπήσει» την Ελλάδα με πάνω από 7 Ρίχτερ λίγες φορές στην ιστορία της και όλες πριν τον 20ο αιώνα. Ο αντισεισμικός κανονισμός έχει θωρακίσει τις περισσότερες κατασκευές, τουλάχιστον σε όσα οι εργολάβοι ακολούθησαν κατά γράμμα. Αντίθετη ήταν η εικόνα στην Τουρκία που εγκληματικές παραλείψεις εργολάβων έθαψαν κάτω από τα συντρίμμια χιλιάδες ανθρώπους μετά τον σεισμό των 7,8 Ρίχτερ. Οι ειδικοί είναι καθησυχαστικοί για το ενδεχόμενο ενός σεισμού ανάλογου μεγέθους στην Ελλάδα, ωστόσο δεν τον αποκλείουν κατηγορηματικά. 

Η Ελλάδα είναι μία κατ' εξοχήν σεισμογενής χώρα και με βάση τα στατιστικά στοιχεία, από άποψη σεισμικότητας καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε Μεσόγειο και Ευρώπη και την έκτη θέση σε παγκόσμιο επίπεδο:

1. Ιαπωνία
2. Βανουάτου
3. Περού
4. Νησιά Σολομώντα
5. Χιλή
6. Ελλάδα

Ο «Εγκέλαδος» ταρακουνά συχνά την Ελλάδα, χωρίς όμως να προκαλεί πάντα καταστροφές, αφού στο σεισμό παίζουν καταλυτικό ρόλο δύο παράγοντες:

• Η περιοχή στην οποία είναι το επίκεντρο του σεισμού 
• Το εστιακό βάθος του σεισμού

Το ελληνικό τόξο 

Το ελληνικό σεισμικό τόξο θεωρείται πως έχει δώσει και σεισμό μέχρι 8 Ρίχτερ, αλλά εξαιτίας του γεγονότος ότι δόνηση τέτοιου μεγέθους έγινε το 1926, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν το ακριβές μέγεθος. Οσο για την περιοχή που εκτείνεται το ελληνικό τόξο: ξεκινά από την Κεφαλονιά, διασχίζει το νότιο Ιόνιο ανατολικά της Πελοποννήσου και περνά νότια της Κρήτης για να καταλήξει στη Ρόδο. Το ελληνικό τόξο είναι το σημείο σύγκλισης της αφρικανικής με την ευρασιατική λιθοσφαιρική πλάκα, με την πρώτη να βυθίζεται περίπου 4,5 εκατοστά το χρόνο κάτω από τη δεύτερη. Τα Επτάνησα και η Κρήτη έχουν δοκιμαστεί ιδιαιτέρως από τους σεισμούς. Ομως τα δύο δυνατότερα χτυπήματα του Εγκέλαδου στην Ελλάδα είχαν ως επίκεντρό τους σημεία κοντά στο νησί της Ρόδου. Εντυπωσιάζουν αναφορές επιστημόνων κατά το παρελθόν που έχουν πει ότι η Ρόδος και τα Δωδεκάνησα «γεννήθηκαν» εξαιτίας σεισμικών δονήσεων. 

Οι σεισμοί που «δοκίμασαν» την Ελλάδα

• 7,8 Ρίχτερ στην Κρήτη (16 Φεβρουαρίου 1810 - 2.500 νεκροί)

Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές η σεισμική δόνηση ισοπέδωσε το Ηράκλειο Κρήτης όταν σάρωνε η επιδημία της πανούκλας. Λόγω της χρονολογίας οι πληροφορίες από γραπτές πηγές είναι ελάχιστες. Ο σεισμός της 16ης Φεβρουαρίου σημειώθηκε νύχτα (έχει καταγραφεί με διεθνή ώρα 22:15, άρα 15 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα ώρα Ελλάδος) και υπολογίζεται από 7,5 μέχρι 7,8 Ρίχτερ και επίκεντρο την πόλη του Ηρακλείου. Ιστορικές αναφορές θέλουν το μεγαλύτερο μέρος των οικοδομημάτων του Ηρακλείου να καταρρέει και να σκοτώνονται 2.500 με 3.000 άνθρωποι. Μαρτυρία για τον σεισμό που έχει καταγραφεί στην ελληνική ιστορία, υπάρχει σε έγγραφο της Ιεράς Μονής της Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων. Σύμφωνα μ’ αυτό, κατά τις ημέρες της ηγουμενίας του Νεοφύτου «κατά το 1810 εγένετο σεισμός μέγας και φρικτός, υφ’ ου χιλιάδες, καθ’ α λέγουσιν, ανθρώπων και ζώων απωλέσθησαν. Τα πάντα εν πάση τη νήσω ερειπώθησαν. Διηγούνται δε ότι μίαν ώραν προ της επελεύσεως του σεισμού τα ζώα, προγνωρίσαντα τούτο εβόων γοερώς, έκαστον κατά την ιδίαν αυτού φύσιν».

• 7,7 με 8,2 Ρίχτερ στη Ρόδο (12 Οκτωβρίου 1856 - 618 νεκροί)

Ήταν 12 Οκτωβρίου του 1856 όταν θεωρείται πως σημειώθηκε η ισχυρότερη σεισμική δόνηση στην Ελλάδα, στη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Τήλου. Επειδή δεν υπήρχαν ενόργανες μετρήσεις, το μέγεθος του έχει εκτιμηθεί από διάφορες επιστημονικές μελέτες σε 7,7 Ρίχτερ έως 8,2 Ρίχτερ.Το σίγουρο είναι πως ο σεισμός προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε Κρήτη και Ρόδο ενώ προκάλεσε και μίνι τσουνάμι στις ακτές του Λιβάνου και της Χάιφα. Στη Ρόδο ο σεισμός διήρκεσε από 40 έως 90 δευτερόλεπτα, κατέστρεψε ολοσχερώς οχτώ χωριά και σκότωσε 60 ανθρώπους. Στην Κρήτη σκοτώθηκαν 538 άνθρωποι και καταστράφηκαν ολοσχερώς 6.512 κτήρια. Στην Κάρπαθο σκοτώθηκαν 20 άνθρωποι και καταστράφηκαν 8.000 σπίτια. Ζημιές προκλήθηκαν σε Καστελόριζο, Αμοργό, Σύμη, Κύπρο και Κάσο.

• 7,2 Ρίχτερ στην Κεφαλονιά (4 Φεβρουαρίου 1867 – 224 νεκροί)

Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους σεισμούς του 19ου αιώνα στον ελλαδικό χώρο. Είχε επίκεντρο το Ληξούρι και ισοπέδωσε σχεδόν ολοκληρωτικά τη χερσόνησο της Παλικής στη δυτική Κεφαλονιά. Σύμφωνα με μεταγενέστερες μετρήσεις, η σεισμική δόνηση ήταν μεγέθους 7,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και 10 βαθμών της κλίμακας Μερκάλι (δηλαδή εξαιρετικά καταστροφικός). Ηταν 4:19 την 4η Φεβρουαρίου του 1867. Πριν από τον κύριο σεισμό είχαν προηγηθεί μικρότερου μεγέθους δονήσεις.  Από τον σεισμό έχασαν τη ζωή τους 224 άνθρωποι και καταστράφηκαν ολοσχερώς δώδεκα χωριά. Στο Ληξούρι έμειναν όρθια μόλις δύο σπίτια. Σημειώθηκαν κατολισθήσεις και διαρρήξεις εδαφών, ενώ παρατηρήθηκε κι ένα ανεπαίσθητο τσουνάμι. Ο σεισμός έγινε αισθητός στην κεντρική και νότιο Ελλάδα, τη νότια Ιταλία, την Αλβανία, την Ιθάκη, τη Λευκάδα, τη Ζάκυνθο, την Κέρκυρα και τη δυτική Στερεά Ελλάδα. Οι μετασεισμοί συνεχίστηκαν για αρκετούς μήνες και ο συγκεκριμένος σεισμός στάθηκε η αφορμή για ένα μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα από το νησί προς τα ηπειρωτικά και το εξωτερικό.

• 7,5 Ρίχτερ στα Φιλιατρά (27 Ιουνίου 1886 – 326 νεκροί)

Ηταν στις 27 Αυγούστου του 1886 όταν ισχυρός σεισμός με επίκεντρο τα Φιλιατρά έπληξε την Μεσσηνία και την Ηλεία. 326 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 796 τραυματίστηκαν ενώ καταστράφηκαν 123 χωριά και 6.000 σπίτια, σύμφωνα με ιστορικές αναφορές. Ο σεισμός έγινε έντονα αισθητός σε: Ζάκυνθο, Κεφαλονιά, Πάτρα, Ιωάννινα και Ηράκλειο, Τεργέστη, Μάλτα, Συρία, Αλεξάνδρεια, Κάιρο και Μικρά Ασία.

• 7,2 με 8 Ρίχτερ στα Κύθηρα (11 Αυγούστου 1903 - 14 νεκροί)

Ο σεισμός χαρακτηρίζεται ως... κολοσσιαίος και το επίκεντρό του ήταν το χωριό Μιτάτα. Πριν από το σεισμό οι κάτοικοι των Κυθήρων άκουσαν έναν εκκωφαντικό θόρυβο. Δεκατέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ενώ υπήρξαν τεράστιες καταστροφές σε εννέα χωριά. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε όλη την Ελλάδα, κατά μήκος των Δαλματικών Ακτών, στην ανατολική Σικελία, τη Μάλτα, τη Βεγγάλη, την Αίγυπτο και τα τουρκικά παράλια.

• 7,5 Ρίχτερ στη Χερσόνησο του Άθως (8 Νοεμβρίου 1905) 

Στις 22:30 της 8ης Νοεμβρίου του 1905, 7,5 Ρίχτερ κατέστρεψαν ολοσχερώς τη Χερσόνησο του Αθω. Μέχρι στιγμής δεν έχει διευκρινιστεί πόσοι άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους ενώ καταστράφηκαν σπίτια σε Ιερισσό, Γοματιό, Κασσάνδα και εκκλησίες στο Αγιο Όρος.

• 7,2 με 8 Ρίχτερ στη Ρόδο (26 Ιουνίου 1926 – 18 νεκροί)

Πρόκειται για τον ισχυρότερο σεισμό που έχει δώσει το ελληνικό τόξο τον 20ο αιώνα. Τον αποκάλεσαν και παγκόσμιο σεισμό γιατί ταρακούνησε πάνω από δέκα χώρες. Ο σεισμός των με επίκεντρο το χωριό Αρχάγγελος στη Ρόδο έγινε αισθητός σχεδόν σε όλη τη Μεσόγειο:

1. Παλαιστίνη
2. Κύπρος
3. Τουρκία (παράλια)
4. Αλβανία (νότια)
5. Ιταλία (ανατολικά)
6. Βόρεια Μακεδονία
7. Αίγυπτος

Το Σάββατο 26 Ιουνίου 1926 στις 19:45 έγινε ο σεισμός με επίκεντρο μεταξύ Κω και Ρόδου, περίπου 60 χιλιόμετρα από την πόλη Ρόδου. Τον σεισμό προκάλεσε το ρήγμα της Χάλκης, το οποίο ευθυνόταν και για τον σεισμό της 12ης Οκτωβρίου του 1856. Είχαν προηγηθεί μικρές σεισμικές δονήσεις και η πλειοψηφία των κατοίκων του χωριού Αρχάγγελος είχε αποφασίσει να μετακινηθεί. Εν τέλει έγινε η μεγάλη δόνηση με αποτέλεσμα οι νεκροί στον Αρχάγγελο να είναι 4 που απέμειναν πίσω από τους συνολικά 12 του σεισμού.

• 7,2 Ρίχτερ στην Κεφαλονιά (12 Αυγούστου 1953 – 476 νεκροί)

Πρόκειται για τον δεύτερο σεισμό που ισοπέδωσε την Κεφαλονιά και βρίσκεται στη λίστα με τους μεγαλύτερους που έχουν γίνει στην Ελλάδα. To 1953 υπήρξε μια σεισμική ακολουθία από τρεις καταστροφικούς κύριους σεισμούς, από τις 9 έως τις 12 Αυγούστου:

• Η πρώτη κύρια σεισμική δόνηση σημειώθηκε την Κυριακή στις 9 Αυγούστου 1953, στις 9:41. Ήταν μεγέθους 6,4 Ρίχτερ και είχε επίκεντρο το Σταυρό Ιθάκης.
• Την Τρίτη 11 Αυγούστου, ώρα 5:32 έλαβε χώρα ο δεύτερος σεισμός μεγέθους 6,8 Ρίχτερ, με επίκεντρο βορειοδυτικά της Ζακύνθου.
• Την Τετάρτη 12 Αυγούστου, σημειώθηκε σεισμός 5,2 Ρίχτερ και αργότερα, στις 11.25 π.μ. την ίδια μέρα, έλαβε χώρα ο ισχυρότερος και καταστροφικότερος σεισμός στην ιστορία της Κεφαλονιάς, μεγέθους 7,2 Ρίχτερ, με επίκεντρο την νοτιοανατολική Κεφαλονιά. Συνολικά 455 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 2.412 τραυματίστηκαν.

Στην πόλη του Αργοστολίου, διασώθηκαν δύο μόνο σπίτια, το ισόγειο του αρχοντικού της οικογένειας Γκιντιλίνη - Κοσμετάτου και το σπίτι του Βρεττού δίπλα στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη. Μετά τον σεισμό ανθρωπιστική βοήθεια εστάλη στους πληγέντες και κινητοποιήθηκε ο ελληνικός, βρετανικός και 6ος αμερικανικός στόλος καθώς επίσης και ο Ερυθρός Σταυρός. Επίσης αποφασίστηκε η σύσταση διεθνούς συντονιστικής επιτροπής. Μακροπρόθεσμα, η καταστροφή της τοπικής οικονομίας από τον σεισμό και η αδυναμία δημιουργίας των απαραίτητων οικονομικών δομών ώστε να αποτραπεί το κύμα φυγής οδήγησαν πολλούς στη μετανάστευση προς τα αστικά κέντρα και χώρες του εξωτερικού. Σε διάστημα 20 ετών, από το 1951 έως το 1971, ο πληθυσμός των τριών νησιών μειώθηκε από 92.706 σε 66.929 (μείωση 27,8%).

• 7,5 Ρίχτερ στην Αμοργό (9 Ιουλίου 1956 – 53 νεκροί)

Η συγκεκριμένη σεισμική δόνηση προκάλεσε ένα από τα μεγαλύτερα τσουνάμι στο Αιγαίο. Το ημερολόγιο έδειχνε 9 Ιουλίου 1956, στις 3:11 όταν 7,5 Ρίχτερ ταρακουνούν την Αμοργό. Από τον σεισμό έχασαν τη ζωή τους 53 άνθρωποι και να τραυματίστηκαν 100. Ο σεισμός προκάλεσε τσουνάμι 25 μέτρων στην νοτιοανατολική ακτή της Αμοργού, 20 μέτρων στη βορειοδυτική ακτή της Αστυπάλαιας και δέκα μέτρων στη Φολέγανδρο. Τις σοβαρότερες ζημιές τις υπέστη η Σαντορίνη και το 35% των σπιτιών κατέρρευσαν. Εκτός από τη Σαντορίνη, σοβαρές βλάβες υπέστησαν τα νησιά Αμοργός, Ανάφη, Αστυπάλαια, Ίος, Πάρος, Νάξος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος και Λειψοί.

• 7,2 Ρίχτερ στη Ρόδο (25 Απριλίου 1957 – 18 νεκροί)

Η Ρόδος βρίσκεται για τρίτη φορά στη λίστα με τους μεγαλύτερους σεισμούς. Στις 21:15 της 25ης Απριλίου του 1957 7,2 Ρίχτερ ταρακούνησαν το νησί και 18 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Πριν την εκδήλωση του κύριου σεισμού έγιναν αρκετοί προσεισμοί, ο μεγαλύτερος εκ των οποίων ήταν στις 23 Απριλίου 1957 μεγέθους 6,8 Ρίχτερ. Ο μεγαλύτερος από τους μετασεισμούς που ακολούθησαν έγινε στις 25 Απριλίου σε βάθος 100 χιλιομέτρων  και επίκεντρο κοντά στη Ρόδο,  μεγέθους 6,1 Ρίχτερ και προκάλεσε ζημιές στις τουρκικές ακτές. O κύριος σεισμός σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής συνοδευόταν από «υπόκωφον κρότον» και είχε διάρκεια 35 δευτερόλεπτα.

Aθήνα 1999: Ο σεισμός με τους περισσότερους νεκρούς τα τελευταία 50 χρόνια

Ήταν στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999 στις 14:56 όταν 5,9 Ρίχτερ ταρακούνησαν την Αθήνα. Ο σεισμός της Πάρνηθας μπορεί να μην ήταν μεγάλος σε ένταση της κλίμακας Ρίχτερ αλλά το εστιακό του βάθος ήταν μόλις 9-14 χιλιόμετρα. 145 με 153 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, γεγονός που κατατάσσει τον σεισμό ως τον πιο θανατηφόρο που έλαβε χώρα στην Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια. Υπολογίστηκε ότι τουλάχιστον άλλοι 85 σώθηκαν μέσα από τα συντρίμμια, 2.000 τραυματίστηκαν και 50.000 έμειναν άστεγοι.

Στο εξαώροφο κτίριο της Ρικομέξ στο Μενίδι, που στεγάζονταν οι εταιρείες Ρικομέξ και Εστία Εμπορική, σκοτώθηκαν 39 άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους δύο έγκυες γυναίκες.

Η επιχείρηση έφθασε μέχρι τα δικαστήρια από συγγενείς των θυμάτων. Το 2007, από τους 33 κατηγορούμενους για την κατάρρευση του εργοστασίου όλοι απαλλάχθηκαν από τις κατηγορίες με ασαφή αιτιολογία. Κάποιοι από τους συγγενείς των θυμάτων πήραν τις εξής αποζημιώσεις:

• 17.000 ευρώ για νεκρό αδερφό
• 30.000 ευρώ για νεκρό γονιό
• 40.000 ευρώ για νεκρό παιδί

Τον Μάιο του 2010 αποφασίστηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας ότι η Νομαρχία έχει αυτοτελείς ευθύνες, καθώς δεν διενήργησε σωστά τους προληπτικούς και κατασταλτικούς ελέγχους στην κατασκευή του εργοστασίου και πρέπει να αποζημιώσει τα θύματα με 18 εκατομμύρια ευρώ. Τελικά το 2012 αποφασίστηκε από το Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής η καταβολή 13 εκατομμυρίων ευρώ σε συγγενείς των θυμάτων από τους πόρους της περιφέρειας.

Ο μεγαλύτερος σεισμός στη Μεσόγειο 

Για την ιστορία, ο μεγαλύτερος σεισμός της Μεσογείου θεωρείται πως έγινε στην Κρήτη το 365 μ.Χ. Ελαβε χώρα κατά την ανατολή του ηλίου στις 21 Ιουλίου 365 με επίκεντρο κοντά στις ακτές της δυτικής Κρήτης. Ο σεισμός υπολογίζεται ότι είχε μέγεθος μεγαλύτερο από 8 Ρίχτερ. Υπολογίζεται μεταξύ 8,3 και 8,7 Ρίχτερ, γεγονός που τον κατατάσσει ως τον ισχυρότερο σεισμό που έχει καταγραφεί στη Μεσόγειο. Προκάλεσε τσουνάμι αλλά μέχρι και σήμερα η ακριβής τοποθεσία του επίκεντρου είναι αβέβαιη. Ο σεισμός προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές στην κεντρική και νότια Ελλάδα, στη Λιβύη, στη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο ενώ προκάλεσε και τσουνάμι που σκότωσε χιλιάδες.

Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.