Τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος: Ο τάφος στο Τατόι, οι συγγενείς του και η αξιοποίησή του κτήματος

Ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 82 ετών το βράδυ της Τρίτης (10/1) έπειτα από πολυήμερη νοσηλεία στη μονάδα αυξημένης φροντίδας ιδιωτικού νοσοκομείου, καθώς είχε υποστεί βαρύ εγκεφαλικό. Η τελευταία κατοικία του θα είναι το βασιλικό κοιμητήριο στο Τατόι, καθώς θα ενταφιαστεί πλάι στους προγόνους του στον χώρο που κάποτε βρίσκοταν τα βασιλικά κτήματα. Η κηδεία του, όπως αποφασίστηκε το πρωί της Τετάρτης (11/1) θα γίνει ως ιδιώτη και όχι με τιμές αρχηγού κράτους.

Κοιτάζοντας κανείς το Μαυσωλείο, ο χρόνος γυρίζει πίσω. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό νεοβυζαντινό κτίσμα με έτη κατασκευής 1936-1940 είναι ισόγειο ταφικό κτήριο τετράγωνου σχήματος με κεντρικό τρούλο. Εσωτερικά οι θόλοι και ο τρούλλος προοριζόταν να καλυφθούν με ψηφιδωτά σε χρυσό φόντο. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη ο οποίος αρχικά είχε σχεδιάσει ένα πιο σύνθετο κτίσμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα μνήματα είναι εξαιρετικά λιτά με μασίφ πεντελίσιο μάρμαρο κατά κύριο λόγο. Ιδιαίτερα περίτεχνα είναι τα μνήματα του Πρίγκιπα Νικολάου και της συζύγου του, Πριγκίπισσας Ελένης, Μεγάλης Δούκισσας της Ρωσίας.  

Οπως αναφέρει η ιστοσελίδα tatoi.org, φιλοξενεί τους τάφους των Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’, της Βασίλισσας Σοφίας και του Βασιλέως Αλέξανδρου. Οι σοροί των βασιλέων ενταφιάστηκαν την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 1936 μετά την μεταφορά τους από τον Βασιλέα Γεώργιο από την κρύπτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Φλωρεντίας. Ο Αλέξανδρος μεταφέρθηκε κοντά στους γονείς του από το αρχικό του μνήμα μπροστά από το ναό της Αναστάσεως. Οπως γράφει ο ιστορικός κ. Κώστας Σταματόπουλος στο βιβλίο του το Χρονικό του Τατοΐου με την έκφραση «όστις εβασίλευσε αντί του πατρός αυτού» αποκαταστάθηκε στο μνήμα του το 1936, η συνταγματική και δυναστική τάξη που είχε διασαλευτεί το 1917 από τον διορισμό του ως βασιλέως από τον Βενιζέλο και την Entente. 

Ο ναός της Αναστάσεως

Ο ναός της Αναστάσεως, στο περίβολο του οποίου βρίσκεται το κοιμητήριο κατασκευάστηκε το1899 και κρύβει και αυτός τη δική του μοναδικής ιστορία. Πρόκειται για έναν ισόγειο ναό σταυροειδής με κεντρικό τρούλο. Είναι κτίριο από περιμετρικές φέρουσες λιθοδομές και ξύλινη στέγη. Από την στιγμή του θανάτου της κόρης της Αλεξάνδρας, μεγάλης δούκισσας Παύλου της Ρωσίας (1891), η Βασίλισσα Όλγα συνέλαβε την ιδέα της ανέγερσης ενός ναού στο κοιμητήρι της Δυναστείας. Η εκτέλεση του σχεδίου ωστόσο καθυστέρησε και ο θεμέλιος λίθος του ναού δεν τέθηκε παρά στις 6 Αυγούστου του 1899.

Στο βασιλικό κοιμητήριο, στον λοφίσκο Παλαιόκαστρο, έχουν ενταφιασθεί:

• Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ των Ελλήνων (24 Δεκεμβρίου, 1845 - 18 Μαρτίου, 1913)
• Βασίλισσα Όλγα των Ελλήνων, Μεγάλη Δούκισσα Όλγα Κωνσταντίνοβνα της Ρωσίας (3 Σεπτεμβρίου, 1851 - 18 Ιουνίου, 1926) - (σύζυγος του Βασιλιά Γεωργίου Α΄)
• Βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ των Ελλήνων (2 Αυγούστου, 1868 - 6 Φεβρουαρίου, 1923)
• Βασίλισσα Σοφία των Ελλήνων, Πριγκίπισσα Σοφία της Πρωσίας (14 Ιουνίου, 1870 - 13 Ιανουαρίου, 1932) - (σύζυγος του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄)
• Βασιλιάς Αλέξανδρος Α΄ των Ελλήνων (1 Αυγούστου, 1893 - 25 Οκτωβρίου, 1920)
• Πριγκίπισσα Ασπασία Μάνου (4 Σεπτεμβρίου, 1896 - 7 Αυγούστου, 1972) - (σύζυγος του Βασιλιά Αλέξανδρου Α΄)
• Βασίλισσα Αλεξάνδρα της Γιουγκοσλαβίας, Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδας (25 Μαρτίου, 1921 - 30 Ιανουαρίου, 1993) - (σύζυγος του Βασιλιά Πέτρου Β΄ της Γιουγκοσλαβίας, κόρη του Βασιλιά Αλέξανδρου Α΄)
• Βασιλιάς Γεώργιος Β΄ των Ελλήνων (20 Ιουλίου, 1890 - 1 Απριλίου, 1947)
• Βασιλιάς Παύλος Α΄ των Ελλήνων (14 Δεκεμβρίου, 1901 - 6 Μαρτίου, 1964)
• Βασίλισσα Φρειδερίκη των Ελλήνων, Πριγκίπισσα Φρειδερίκη του Αννοβέρου (18 Απριλίου, 1917 - 6 Φεβρουαρίου, 1981) - (σύζυγος του Βασιλιά Παύλου Α΄)
• Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας (24 Ιουνίου, 1869 - 25 Νοεμβρίου, 1957)
• Πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη (2 Ιουλίου, 1882 - 21 Σεπτεμβρίου, 1962) - (σύζυγος του Πρίγκιπα Γεωργίου)
• Πρίγκιπας Νικόλαος της Ελλάδας (22 Ιανουαρίου, 1872 - 8 Φεβρουαρίου, 1938)
• Πριγκίπισσα Ελένη της Ελλάδας, Μεγάλη Δούκισσα Ελένη της Ρωσίας (17 Ιανουαρίου, 1882 - 13 Μαρτίου, 1957) - (σύζυγος του Πρίγκιπα Νικολάου)
• Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας (20 Ιανουαρίου, 1882 - 3 Δεκεμβρίου, 1944) (Γιος του Γεωργίου Α’ και πατέρας του Δούκα του Εδιμβούργου)

• 

  Πρίγκιπας Χριστόφορος της Ελλάδας (10 Αυγούστου, 1888 - 21 Ιανουαρίου, 1940)
• Πριγκίπισσα Φραγκίσκη της Ορλεάνης (25 Δεκεμβρίου, 1902 - 25 Φεβρουαρίου, 1953)- σύζυγος του Πρίγκιπα Χριστόφορου)
• Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδας, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας (30 Αυγούστου, 1870 - 24 Σεπτεμβρίου, 1891) - (σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Παύλου Αλεξάνδροβιτς της Ρωσίας, κόρη του Βασιλιά Γεωργίου Α΄)
• Πριγκίπισσα Μαρία της Ελλάδας, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας (3 Μαρτίου, 1876 - 14 Δεκεμβρίου, 1940) - (σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Γεώργιου Μιχαήλοβιτς της Ρωσίας, κόρη του Βασιλιά Γεωργίου Α΄)
• Πριγκίπισσα Όλγα της Ελλάδας (26 Μαρτίου, 1880 - 21 Οκτωβρίου, 1880) - (κόρη του Βασιλιά Γεωργίου Α΄)
• Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Ελλάδας, Λαίδη Μπράντραμ (4 Μαΐου, 1913 - 2 Οκτωβρίου, 2007) - (κόρη του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄)
• Αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης (1 Νοεμβρίου 1881 - 7 Φεβρουαρίου 1965), δεύτερος σύζυγος της Πριγκίπισσας Μαρίας της Ελλάδος

Η ιστορία του

Το Τατόι βρίσκεται 15 χιλιόμετρα βόρεια του κέντρου της Αθήνας, στους πρόποδες της Πάρνηθας. Xτίστηκε το 1889. Στο κτήμα βρίσκεται το θερινό ανάκτορο της ελληνικής βασιλικής οικογένειας. Το αρχαίο επίσημο όνομα της περιοχής είναι Δεκέλεια. Το Τατόι είναι ο τόπος γέννησης του Βασιλέα Γεωργίου Β΄. Διοικητικά υπάγεται στον δήμο Αχαρνών - Θρακομακεδόνων στην νομαρχία ανατολικής Αττικής. Στην σημερινή τοποθεσία των ανακτόρων πιστεύεται ότι βρισκόταν η Αρχαία Δεκέλεια, δήμος των Μεσογείων της αρχαίας Αθήνας ενώ αρκετούς αιώνες αργότερα, επί Τουρκοκρατίας, το Τατόι υπήρξε οθωμανικό τσιφλίκι μαζί με τα γειτονικά του Μαχούνια και του Λιόπεσι, όπως αναφέρει η wikipedia. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το όνομα του αλβανοβλάχου φύλαρχου Τατόη. Μετεπαναστατικά τα τσιφλίκια αγοράστηκαν από τον Φαναριώτη ευγενή Αλέξανδρο Καντακουζηνό, για να καταλήξει, τελικώς, στον σύζυγο της θυγατέρας του, Ελπίδας, Σκαρλάτο Σούτσο.

Οι επισκέπτες και η καταστροφική πυρκαγιά του 2021

Προσωπικότητες της εποχής, όπως ο τσάρος Νικόλαος Β΄ της Ρωσίας, η Ελισάβετ της Αυστροουγγαρίας, οι βασιλείς του Ηνωμένου Βασιλείου Εδουάρδος Ζ΄ και Αλεξάνδρα ή, τα τελευταία χρόνια, η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, η Τζάκυ Κέννεντυ, καθώς και άλλοι το επισκέφθηκαν ή φιλοξενήθηκαν εντός αυτού.

Το Τατόι υπήρξε θέατρο σκηνών μεγάλης δραματικής εντάσεως, όπως η έξωση του Κωνσταντίνου Α΄ το 1917, η αγωνία και ο θάνατος του βασιλέα Αλεξάνδρου, ο θάνατος του βασιλέα Παύλου. Άπειρες ήσαν οι επίσημες ή ανεπίσημες συναντήσεις που πραγματοποιήθηκαν εκεί και οι οποίες επηρέασαν την πορεία των εθνικών και πολιτικών πραγμάτων: ιδιαίτερης σημασίας ήσαν οι διαβουλεύσεις του θέρους του 1915, καθώς και οι συσκέψεις εν όψει της γερμανικής επιθέσεως τον χειμώνα του 1941 ή λόγω της κατάρρευσης του μετώπου τον επόμενο τραγικό Απρίλιο. Τρεις κυβερνήσεις ορκίσθηκαν στο Τατόι: του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον Αύγουστο του 1915, του Δημητρίου Ράλλη, τον Νοέμβριο του 1920, και του Γεωργίου Παπανδρέου, τον Φεβρουάριο του 1964.

Στην πυρκαγιά που ξέσπασε στις αρχές Αυγούστου 2021 κάηκε μεγάλο τμήμα του δάσους του κτήματος. Επίσης από τη φωτιά καταστράφηκαν το κτίριο προσωπικού, η οικία φροντιστή, το κτίριο τηλεπικοινωνιών (τηλεγραφείο), το δασονομείο και το κτίριο του Διευθυντηρίου. Επίσης, από τη φωτιά κάηκαν δύο κοντέινερ στα οποία φυλάσσονταν αντικείμενα του παλατιού.

Ιδιοκτησιακό καθεστώς και αξιοποίηση

Το κτήμα, όπως αναφέρει η wikipedia, περιήλθε στο Δημόσιο, συνολικά, τρεις φορές, το 1924, το 1973 και το 1994. Πάντοτε, έπειτα από καθεστωτικές αλλαγές, είτε καταβαλλόταν αποζημίωση στην τέως βασιλική οικογένεια, είτε δημευόταν το σύνολο της περιουσίας της. Το 1924, έπειτα από την ανακήρυξη της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, κατασχέθηκε το σύνολο της βασιλικής περιουσίας (δημόσια και ιδιωτική), υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου. Για την ιδιωτική περιουσία επιδικάσθηκε αποζημίωση, την οποία, ωστόσο, ουδέποτε εισέπραξε η τότε τέως βασιλική οικογένεια.

Το 1973, η Χούντα των Συνταγματαρχών προχώρησε στην κατάργηση της μοναρχίας, καθώς και, παράλληλα, την δήμευση του συνόλου της περιουσίας της, επιδικάζοντας, εκ νέου, μία χαμηλής αξίας οικονομική αποζημίωση, την οποία, ωστόσο, ουδέποτε εισέπραξε, εκ νέου, η τέως βασιλική οικογένεια. Το 1994, είκοσι χρόνια μετά το Δημοψήφισμα του 1974, η ελληνική κυβέρνηση επί της ουσίας προχώρησε στη δήμευση του συνόλου της βασιλικής περιουσίας, δίχως, ωστόσο, την καταβολή οποιουδήποτε ύψους οικονομικής αποζημίωσης.

Στη συνέχεια, η συγκεκριμένη κατάσχεση κρίθηκε ως παράνομη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης δίκης, η επιχειρηματολογία του τέως βασιλέα Κωνσταντίνου βασίστηκε στην αξίωση σύμφωνα με την οποία η εν λόγω ιδιοκτησία αποκτήθηκε από τους προκατόχους του με νόμιμα μέσα και, ως εκ τούτου, υπόκειτο στην κανονική προσωπική κληρονομιά. Από την πλευρά του, το ελληνικό κράτος υποστήριξε πως η συγκεκριμένη ιδιοκτησία παρακολουθούσε το θεσμό της μοναρχίας και, ως εκ τούτου, κατόπιν της κατάργησης της μοναρχίας, η τελευταία όφειλε να επανέλθει, αυτομάτως, υπό τον έλεγχο του Δημοσίου.

Τον Μάρτιο του 2003 το Τατόι περιήλθε στην κυριότητα του κράτους και τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους κηρύχθηκε διατηρητέο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, ύστερα από εισήγηση της Ελληνικής Εταιρείας για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τον Ιούνιο του 2007 η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε ότι σκοπεύει να μετατρέψει το κτήμα σε μουσείο. Στις 20 Ιουλίου του 2019, ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στις προγραμματικές δηλώσεις του στην Βουλή προανήγγειλε την πολύπλευρη αξιοποίηση του πρώην βασιλικού κτήματος σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα.

Κτήμα Τατοΐου: Εργα 75 εκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 2025

Σε έξι επιμέρους υποδομές -ύδρευσης, πυρόσβεσης, άρδευσης, αποχέτευσης και επεξεργασίας λυμάτων, ηλεκτρικής ισχύος και τηλεπικοινωνιών- επικεντρώνεται η οριστική μελέτη βιωσιμοτητας του πρώην βασιλικού κτήματος, στο Τατόι. Το στρατηγικό σχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την αξιοποίηση των ανακτόρων στο Τατόι, εξελίσσεται σύμφωνα με τον προγραμματισμό και το χρονοδιάγραμμα για τον εκσυγχρονισμό των δικτύων υποδομών, παράλληλα με την αποκατάσταση του πολύτιμου κτηριακού αποθέματος. «Ο προϋπολογισμός των έργων που εκτελεί το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στο π. Βασιλικό Κτήμα Τατοΐου ανέρχεται σε 75 εκατ. ευρώ και προέρχεται από διάφορους πόρους από το ΕΣΠΑ, από το Ταμείο Ανάκαμψης και από χορηγίες ιδιωτών» ανέφερε πριν από μερικούς μήνες ο κ. Οικονόμου. 

Τα έργα είναι σε εξέλιξη και ο χρονικός ορίζοντας για την υλοποίησή τους είναι η 31η Δεκεμβρίου 2025, σύμφωνα με τον κ. Οικονόμου. Για τις μουσειολογικές μελέτες έχουν υπογραφεί μνημόνια συνεργασίας με τους πλέον εξειδικευμένους φορείς και με επιστήμονες. Το θέμα των χρήσεων των κτηρίων που αποτελούσε πεδίο αντιπαραθέσεων για πολλά χρόνια μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων λύθηκε με απόλυτη συναίνεση. Ο καθορισμός των χρήσεων έγινε με βάση τις επιθυμητές από το Δημόσιο χρήσεις συγκεκριμένων κτηρίων και με βάση την μελέτη βιωσιμότητας που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2021. Το Δημόσιο αποκαθιστά και διαχειρίζεται 32 κτήρια, ενώ προς αξιοποίηση σε ιδιώτες-επενδυτές θα δοθούν 22 κτήρια.

Τα κτήρια που παραχωρούνται σε ιδιώτες επενδυτές για συγκεκριμένες χρήσεις θα πρέπει να έχουν το ίδιο περίπου ανταποδοτικό ισοδύναμο. Ετοιμάζεται η σύσταση Εταιρείας Ειδικού Σκοπού για να βγάλει τις προκηρύξεις για τους ιδιώτες. Ο προγραμματισμός μας είναι η εταιρεία, μετά την ολοκλήρωση των παρεμβάσεων και των έργων, που υλοποιεί το Δημόσιο εντός του κτήματος, να μετεξελιχθεί σε Φορέα Διαχείρισης του Τατοΐου  υπό μορφή ΝΠΙΔ με τη συμμετοχή στην Διοίκησή του εκπροσώπων του Δημοσίου, της Κοινωνίας των Πολιτών, αλλά και ιδιωτών.

Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.