Μέσα στο γενικότερο χάος μπροστά στο οποίο βρέθηκε η ελληνική κοινωνία κοιτώντας αποσβολωμένη εκατοντάδες χιλιάδες εκτάσεις γης να καίγονται, το μεσημέρι της Τετάρτης ενημερωθήκαμε για τον κίνδυνο στον οποίο βρέθηκε η ιστορική μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία.
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν είναι ακόμα σαφές το ποιο είναι το μέγεθος της ζημιάς που υπέστη αυτό το εμβληματικό μνημείο, ένδειξη της σημασίας του οποίου είναι ότι συγκαταλέγεται ανάμεσα στα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco.
Σύμφωνα πάντως με ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού, η πυρκαγιά «έβλαψε τμήμα του περιβάλλοντος χώρου της Μονής, κατέκαψε τη στέγη του εγκαταλελειμμένου κελιού του μοναχού Ιωάσαφ, του 19ου αιώνα, στη νοτιοανατολική πτέρυγας της Μονής, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του κτιρίου, ενώ προκάλεσε βλάβες στους χώρους υγιεινής των επισκεπτών».
Παρόλα αυτά στην ίδια ανακοίνωση διαβάζουμε πως «η προϊσταμένη της ΕΦΑ Βοιωτίας με υπηρεσιακό κλιμάκιο μετέβη στη Μεταβυζαντινή Μονή του Οσίου Σεραφείμ, δεδομένης της πυρκαγιάς που μαινόταν σε γειτονική περιοχή. Στη Μονή δεν δημιουργήθηκε κανένα πρόβλημα».
H ιστορία μίας εμβληματικής Μονής
Η Μονή του Οσίου Λουκά του Στειριώτη βρίσκεται στις δυτικές υπώρειες του Ελικώνα και θεωρείται το σπουδαιότερο βυζαντινό μνημείο της Ελλάδας του 11ου αιώνα. Ο αρχαιολογικός χώρος αποτελείται από δύο μεγάλες εκκλησίες (ο ναός της Παναγίας και το Καθολικό), την Κρύπτη, το καμπαναριό τα κελιά και άλλα κτίσματα.
Ουσιαστικά, η απαρχή της μοναστικής δραστηριότητας ξεκινάει από τον ίδιο τον Όσιο Λουκά τον Στειριώτη. Ο Όσιος Λουκάς φαίνεται πως ασκήτευσε εκεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του από το 946 ως και το 953, όταν και πέθανε. H μονή βρίσκεται κάτω ακριβώς από την ακρόπολη του αρχαίου Στείριου και ήταν πολύ κοντά στην έδρα του Θέματος Ελλάδος, της Θήβας, σημαντικού στρατηγικού και οικονομικού κέντρου της βυζαντινής περιόδου.
Φαίνεται ότι μόλις δύο χρόνια μετά τον θάνατό του Οσίου Λουκά, μοναχοί που βρίσκονταν κοντά στον άγιο, έκτισαν ένα πρώτο κτίσμα γύρω από τον τάφο του και οικοδόμησαν τα πρώτα κελιά. Έτσι, το 955 διαφαίνεται η έναρξη μίας οργανωμένης μοναστικής κοινότητας στην περιοχή.
Από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία στην Ελλάδα
Προκειμένου όμως να καταλάβουμε καλύτερα τη σημασία της Μονής Οσίου Λουκά απευθυνθήκαμε στον κ. Γεώργιο Πάλλη, Αναπληρωτή Καθηγητή Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ.
Γιατί θεωρείται ότι έχει τόσο μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον η Μονή;
Όποιο βιβλίο ιστορίας της αρχιτεκτονικής να ανοίξει κανείς, θα συναντήσει κείμενα, σχέδια και φωτογραφίες της μονής του Οσίου Λουκά. Οι δύο εκκλησίες του μοναστηριού, που κτίστηκαν με διαφορά περίπου πενήντα χρόνων, στα μέσα του 10ου και στις αρχές του 11ου αιώνα, αντιπροσωπεύουν ό,τι πιο εξελιγμένο υπήρχε την εποχή εκείνη στην αρχιτεκτονική του Βυζαντίου, και μάλιστα της ίδιας της πρωτεύουσάς του, της Κωνσταντινούπολης, στην οποία δεν έχει σωθεί σχεδόν τίποτε από το ίδιο διάστημα.
Τι κάνει όμως τόσο ξεχωριστές τις δύο μεγάλες εκκλησίες;
Αυτό που τις κάνει μοναδικές, είναι πρώτα απ’ όλα η άριστη κατάσταση διατήρησής τους, με εξαίρεση τις τοιχογραφίες του ναού της Παναγίας, που έχουν καταστραφεί. Η μεγάλη εκκλησία, το καθολικό, είναι ένα πολύπλοκο κτήριο όπου μπορεί κανείς να αντιληφθεί την οικοδομική τεχνολογία της εποχής και να αποκτήσει την εμπειρία ενός ναού αντίστοιχου εκείνων της Πόλης, επενδεδυμένου εσωτερικά με σπάνια χρωματιστά μάρμαρα και διακοσμημένου με υψηλής τέχνης ανάγλυφα και ψηφιδωτές απεικονίσεις.Ουσιαστικά, το καθολικό αποτελεί μία επιτομή της μεσαιωνικής βυζαντινής αρχιτεκτονικής και τέχνης.
Επιπλέον, οι δύο ναοί άσκησαν τεράστια επίδραση στην αρχιτεκτονική της νότιας Ελλάδας επί τρεις σχεδόν αιώνες και συνδέονται ιδιαίτερα με την ιστορική εξέλιξή της, γενικά.
Έχουν υπάρξει και άλλες καταστροφές στη μακραίωνη ιστορία του;
Η μονή του Οσίου Λουκά διανύει τον δωδέκατο αιώνα του αδιάκοπου ιστορικού της βίου. Στο διάστημα αυτό έχουν σημειωθεί γεγονότα που προκάλεσαν επανειλημμένες καταστροφές στα κτήριά της –τόσο ιστορικά επεισόδια όσο και φυσικές καταστροφές. Τα παλαιότερα δεν μας είναι γνωστά, αλλά τα εντοπίζουμε σε αλλαγές και μετατροπές στα ίδια τα κτήρια –π.χ. στον τρούλο του μεγάλου καθολικού τα ψηφιδωτά αντικαταστάθηκαν με τοιχογραφίες, πιθανώς τον 16ο αιώνα, μετά από φθορές άγνωστης αιτίας.
Καταγεγραμμένες καταστροφές έχουμε στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, όταν η μονή λεηλατήθηκε και βανδαλίστηκε από τουρκικά στρατεύματα. Στα νεότερα χρόνια, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βομβαρδίστηκε από τις κατοχικές δυνάμεις, λόγω της δράσης της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει εργαστεί από πολύ νωρίς και επί πολλές δεκαετίες για να αποκαταστήσει τους δύο ναούς και τα άλλα, νεότερα κτήρια στην καλύτερη δυνατή μορφή, με βάση τις επιστημονικές αρχές της συντήρησης των μνημείων.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
