Στο κλασικό μυθιστόρημα 'Infinite Jest', του Ντέιβ Φόστερ Ουάλας, υπάρχει μια κασέτα, στην οποία πρωταγωνιστεί η ξεπεσμένη ντίβα Τζόελ Βαν Ντάιν. Η κασέτα αυτή είναι επικίνδυνη, διότι όποιος τη βλέπει έστω και για λίγα λεπτά, «μαρμαρώνει» το σώμα του και χάνει το μυαλό του, και παθαίνει εξάρτηση από αυτή, και τίποτα άλλο εκεί έξω δεν τον απασχολεί πια.
Αυτό σκεφτόμουν τις προάλλες, στη σκοτεινή αίθουσα της Λυρικής Σκηνής, κατά τη διάρκεια συναυλίας, όταν οι τέσσερις από τους επτά παρευρισκόμενους που κάθονταν κοντά μου, είχαν ανοίξει τα κινητά τους, για να επεξεργαστούν πληροφορίες που δεν είχαν καμία σχέση με το μουσικό θέαμα που παρακολουθούσαμε.
Ένας έψαχνε για εσώρουχα σε κάποιο e-shop, μια άλλη είχε μπει στο Instagram, και τα πολύχρωμα κουτάκια στα κινητά των άλλων δύο, έδειχναν επίσης κάτι εντελώς άσχετο με την μουσική που εξέπεμπαν τα ηχεία της σκηνής. Φυσικά δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Είναι πλέον μια νόρμα, οι θαμώνες πολιτιστικών εκδηλώσεων, οι άνθρωποι που συναντάμε σε μια παρουσίαση βιβλίου, σε μια ταινία, σε μια παράσταση, σε μια συναυλία, να λειτουργούν ανάμεσα στα κινητά τους και στον έξω κόσμο, ή και να βρίσκονται εντελώς χαμένοι στις συσκευές τους, και κάθε που μια ματιά ξένου τους πιάσει «στα πράσα», να κρύβουν το τηλέφωνο στα γρήγορα.
Τι σημαίνει αυτό για τις εμπειρίες που βιώνουμε; Είμαστε «σκλάβοι των κινητών μας» ή απλά αντικοινωνικοί και απροσάρμοστοι;
Σε αυτό το κέντρο Εθισμών, μαθαίνουμε πως υπάρχουν 3,8 δισεκατομμύρια χρήστες smartphone, εκ των οποίων το 6,3% είναι εθισμένο στις συσκευές του. To δικό μας κέντρο για την απεξάρτηση από πάσης φύσεως εθισμούς, το ΚΕΘΕΑ, έχει και μια γραμμή επικοινωνίας που αφορά τις εξαρτήσεις από το Internet. Αν και δεν υπάρχει επίσημως ιατρικά αναγνωρίσμένος «ιντερνετικός εθισμός», είναι σαφές πως υπάρχει ένα μοτίβο εξάρτησης εκεί έξω, που όλοι το ακολουθούμε λίγο ή πολύ.
Το smartphone λειτουργεί ως μηχανισμός αντιμετώπισης των αμήχανων κοινωνικών συναντήσεων. Τουτέστιν, αν δεν θέλεις να μιλήσεις με τον συνάδελφο του διπλανού γραφείου στο διάλειμμα, απλά υψώνεις το κινητό σου μπροστά από το πρόσωπο και κάνεις πως σκρολάρεις. Σκρολάροντας στο Instagram ή σε κάθε άλλη εφαρμογή με όμορφα, έντονα χρώματα και πληροφορίες που μας ενδιαφέρουν άμεσα, αντιμετωπίζουμε αμέσως την πλήξη ενός ταξιδιού στο μετρό, ενός τραπεζιού με βαρετούς συγγενείς, ενός ερωτικού ραντεβού που πήγε κατά διαόλου.
Το σκρολάρισμα στο κινητό είναι το νέο τσιγάρο. Δεν είναι τυχαίο πως η ίδια ουσία παράγεται στον οργανισμό μας είτε σκρολάρουμε στο smartphone είτε καπνίζουμε. Η ντοπαμίνη.
Ανάμεσα σε μια οθόνη, αυτή του κινητού μας, και στον περιβάλλοντα κόσμο, ανάμεσα στα updates των εφαρμογών μας και στα «αναλογικά θεάματα, όπως το θέατρο, τι καταλήγουμε να βλέπουμε, καθώς ισορροπούμε στα «βράχια» της διασπασμένης προσοχής μας; Μια θολή εικόνα μάλλον. Με «μάτια καμμένα από άφιλτρες οθόνες» όπως έλεγε και ένα παλιό τραγούδι των MIKRO, με μόνιμο digital eye strain όπως ονομάζεται ιατρικά η φυσική εξόντωση των ματιών μας από την προσήλωση σε οθόνες, καταλήγουμε ήρωες μια ημι-θολής πραγματικότητας, σαν τον Ρόμπιν Γουίλιαμς και τη μυωπική του παραμόρφωση, στην ταινία Deconstructing Harry.
Είμαι πάρα πολύ περίεργος να μάθω τι υπερίσχυσε στη μνήμη του θεατή, που έβλεπε το θέαμα της Λυρικής Σκηνής και ταυτόχρονα εσώρουχα στο κινητό του. Είναι αποδεδειγμένο πάντως, πως οι εφαρμογές στο κινητό μας, λειτουργούν ως «αναβολικά» για τη μνήμη.
Μια φωτογραφία που ανεβάζουμε σε ένα app, «γράφει» για πάντα ως ανάμνηση, ως απαραβίαστη απόδειξη για ένα γεγονός που όντως συνέβη. Δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε, να το αμφισβητήσουμε, να του φορέσουμε μια θετική ή μια αρνητική χροιά που στην ουσία, του είναι ξένη.
Είναι πιο πιθανό ο θεατής αυτός να ξύπνησε το επόμενο πρωί, με την ανάγκη αγοράς εσωρούχων τυπωμένη στο μυαλό του, και λιγότερο με εικόνες και ήχους λυρικής σκηνής.
Άρα ζούμε μέσα από τα κινητά μας;
Πιθανόν. Κάποιοι, όπως οι θαμώνες του Offline Club στην Ολλανδία, μπορούν ακόμα και να πληρώσουν για να κερδίσουν λίγο χρόνο μακριά από τις έξυπνες συσκευές τους, και πιο κοντά σε βιιβλία, αυτά με τις χάρτινες σελίδες, όχι e-books, δίσκους βινυλίου, εργαλεία ζωγραφικής και απλούς ανθρώπους, έτοιμους να εκτεθούν σε socializing μακριά από τα social (sic).
Κάποιοι τα χρησιμοποιούν ως παρακαμπτήριες οδούς για κοινωνικές σχέσεις που έχουν διαρραγεί ή έχουν το στοιχείο του απαγορευμένου: Μπαίνουν με ψεύτικα προφίλ και φλερτάρουν άντρες και γυναίκες που κάθονται δίπλα τους. Άλλοι μπαίνουν σε social media και τσεκάρουν πρώην σχέσεις, πρώην φίλους και συνεργάτες και μαθαίνουν τα πάντα για τις ζωές τους, χωρίς φυσικά να έχουν την παραμικρή πρόθεση για να έχουν κάποια κοινωνική σχέση μαζί τους.
Μ' ένα smartphone μπορείς να γίνεις παρών-απών από το ιβέντ που έχεις καλεστεί και βουλιάζεις στην καρέκλα σου, για να στήσεις το δικό σου φαντασιακό «ιβέντ», στο οποίο μπορείς να κριτικάρεις με άνεση, έσυ και ο εαυτός σου, πόσο χάλια δείχνει η νέα δουλειά του πρώην σου, πόσο γελοιωδώς χαμογελαστός δείχνει εκείνος ο τύπος που αντιπαθείς από τη δουλειά, και πάει λέγοντας.
Τα social media λειτουργούν για την πραγματική δικτύωση μεταξύ φίλων και συνεργατών, όπως ένας μπάφος. Απλά τον σκας, χωρίς καμία λογική, χωρίς κανένα ενδοιασμό.
Στο Infinite Jest, η «κασέτα» προκαλεί διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα σε παγκόσμιες δυνάμεις, και ακραία κατατονία στους περισσότερους που την παρακολουθούν, εκτός ίσως, από τον πρωταγωνιστή Χαλ Ινκαντένζα.
Οι «κασέτες» στα κινητά μας είναι ακίνδυνες, και θα συνεχίσουν να παίζουν δυνατά, με τέρμα την φωτεινότητα ενίοτε, σε συναυλίες και παραστάσεις, Υπάρχουν βέβαια κι εκείνοι που απενεργοποιούν το Instagram τα βράδια, με το σχετικό εργαλείο της εφαρμογής. Εκτός αν ξαγρυπνήσουν. Οπότε ανοίγουν και πάλι το Instagram.
Ακολουθήστε το Reader.gr στα Google News για να είστε πάντα ενημερωμένοι για όλες τις ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο.
